Студопедия
Случайная страница | ТОМ-1 | ТОМ-2 | ТОМ-3
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатика
ИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханика
ОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторика
СоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансы
ХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника

Ылмыстық құқықтағы себепті байланыс және оның маңызы.

Читайте также:
  1. Абайсыздық және оның түрлері.
  2. Автоматтық жәнежартылай автоматтық жол блоктауы
  3. Ажарлағыш шарық тастар және қажақты материалдар
  4. Ажарлайтын станоктардың типтері және қолданылу салалары
  5. Айдап салушы және оның жауапкершілігі.
  6. Айыппұл қылмыстық жазалау шарасы ретінде.
  7. Алыпты және патологиялық тістеулер.

 

Материалдық деп аталатын қылмыстар жасалғанда адамның әрекеті (әрекетсіздігі) мен келген зиянды салдар арасындағы себепті байланыстың бар-жоқтығы жайында мәселе туындай-ды. Қазіргі қылмыстық құқық "зиянды салдар адамның іс-әрекетімен (әрекетсіздігімен) себепті байланыста болған жағ-дайда ғана ол адамды айыпқа қалдыра отырып оған таңылуы мүмкін" деген қағқдатты бекем ұстанып отыр.

Себепті байланыс мәселесі қылмыстық құқық теориясын-дағы ең күрделі және даулы мәселелердің бірі.

Қылмыстық құқықта себепті байланыстың нақты мәселелерінің шешілуін бірқатар ғалымдар табиғат қүбылыс-тары мен қоғамдық емір арасындағы бізден тысқары, объективті байланыстар ретіндегі философиялық категориялар негізінде жүргізуде.

Жалпыалғанда, субъектінің әрекеті (әрекетсіздігі) мен одан келген зиянды салдар арасында себепті байланыстың бар екендігіндекүмән жоқ. Алайда, субъектінің қызметімен тікелей байланысты емес белгілі бір мән-жайлардан субъектінің мінез-құлқы мен келтірілген зардап арасындағы себептілікті анық-тау қиынға түссе, әрине, көптеген күдік туындаңды. Мұндай жағдайларда нақты себептік-салдарлык қатынастарға мұқият талдау жасау қажет, көптеген объективті байланыстардың ішінен біреуін — себепті байланысты бөліп алу керек

Себептілік — қүбылыстардың арасындағы объективті байланыстардың бір бөлігі ғана екендігін ескерсек, себепті бай-ланыстың барлық затын зерттеудегі мақсат — себепті баила-нысты басқа объективтік тәуелділіктен ажырататын межені анықтау. Мәселенің басын ашқанда объективтік шындықтың құбылыстары арасьшдағы қажеттіжәне кездейсоқ себепті бай-ланыстарды ажырату қажет.

Себепті байланыстың бар екендігі адам әрекетінің қажетті зардаптарына қатысты ғана танылуға тиісті, бұл жерде әңгіме сол нақты жағдайда сол әрекетті жасағанда болуы әбден мүмкін жәнетуындауы да занды зардаптар жайында больтп отыр. Адам-ның мұндай іс-әрекетінен туындайтын барлық кездейсок зар-даптардың қылмыстық құқық үшін құндылығы жоқ.

Себепті байланыс объективтік шындықта қандай болса, сол күйінде зерттеліп анықталады.

Адамның іс-әрекеті сыртқы дүниеге келген зардаппен егер бұл зардап сол іс-әрекеттің нәтижесінде туындағанда ғана емес, айталық, ауыр дене жарақатын салғандықтан жәбірленуші қаза тапса, сонымен қатар адамның іс-әрекеті ауыр зардаппен ерек-ше жағдайларда да, не жәбірленушінің немесе озбырлық жа-салатын заттың ерекше қасиеттері немесе әрекеттің ерекше дамуы немесе қылмыс жасау жағдайының ерекшеліктері нәтижесінде де белгілі бір байланыста болады. Мына істің си-паты бүған мысал бола алады: Бесжасар қызыныц артынан таяқ сілып қуып келе жапщан он үш жасар К-ні көріп, С. оны бірнеше рет басынан урып жібереді. Содан кейін К. кешке дейін сиыр бага-ды; табанЪсты халі нашарлап, торт куннен кейіи қайпіыс бола-ды. К-ніц бас суйегін ашқанда анықталганыурганныц ттижвстде бас суйектіц тігісі ажырап, кулақ түсындагы бурынгы ісік қайта қозьт ми қабаттарыиа тарал, оліміне себеп болган. Бүл жерде жәбірленушінің денсаулығының ерекшелігін ескер-сек, оның өліміне басқа тиген соққы себеп болғанын байқай-мыз. К-нің өлімі С-нің әрекетімен себепті байланыста. Бірақ, С. қылмыстық жауапқа тартылуға жатпайды, себебі қылмыс-тың субъективтік жағы жоқ — оның өлтіру ниеті болмаған және ол абайламай іс-әрекет жасаған. Іс-әрекет пен зиянды салдар арасындағы себепті байланыс әрекет тек келген зардаптың ал-дында болғанда ғана, яғни (немесе) зардап/салдар әрекеттен кейін болған жағдайда ғана болуы мүмкін.

Егер зиянды салдар сол әрекеттің занды жалғасы болып келмесе, онда қылмыстық салдар адам әрекетінің кездейсоқ зардабы болып табылады. Мысалы, адамға жеңіл дене жарақа-ты салынсын делік, ал ол адам жарақатты емдеу кезінде қаны-на тараған инфекциядан қайтыс болады. Бұл жағдайда адам-ның іс-әрекеті мен ауыр зардаптың арасында /ш/с/қажетті бай-ланыс жоқ, тек таза сыртқы баі^іланыс, жағдайдың кездейсоқ өрбуі бар.

Зиянды зардап тек іс-әрекеттен ғана емес, әрекетсіздіктен де болуы мүмкін. Адамның әрекетсіздігі — болып кеткен салдармен қажетті байланыста болады, бұл жерде адамның өзіне жүктелген міндетті орындамауы зиянды зардапқа әкеп соғады. Сондықтан да, адам белсенді әрекет жасауға міндетті болған жағдаізда ғана, атап айтқанда, әрекетсіздік жолыменма-териалдық қылмыс жасағанда, оның әрекетсіздігі жайында сөз болады.

Шетелдердің қылмыстық қүқық теориясында себептіліктін екі концепциясы кең тараған: "сопсІШо зіпе ^иа поп" концеп-циясьг және "барабар себептілік" концегшдясы.

"СопсІШо зіпе ^иа поп" концегщиясына сәйкес адамның әрекеті сол салдардың болуының қажетті шарттарының бірі болса, онсыз бұл салдар келмейтін болғанда ғана адамньщ әрекеті келген қыдмыстық салдардың себебі деп танылады. Бұл пікірді қүптайтын криминалистер оқиғаның алдындағы барлық жағдайлардың тендігін мойындайды. Бұл жағдайлардың әрқай-сысын олар оқиғаның болуының себебі деп қарастырады. Бұл концепция объективтік санат ретінде оқиғалардың сыртқы түйісуі ретінде қарастырылады, ал себептік-салдарлық байла-ныста ішкі зандылық бар екендігіне мән берілмейді.

Бұл концепцияның кемшілігі — жазалау органдарына жа-салған қылмыстың өте кеш болатын зардаптары үшін қылмыс-тық жауаптылықты негіздей алатындай мүмкіндік беретіндігінде.

"Барабар себептілік" концепциясы бойынша салдардың себебі — нақты жағдайлар ғана емес, жалпы алғанда, сол қыл-мыстық салдарды туғызатын әрекеттер ғана бола алады. Бұл салдар езі сәйкес келетін және өзіне барабар белгілі бір әре-кетке ғана тән. "Барабар себептілік" тұрғысынан алғанда, жо-ғарыда келтірілген С. деген азаматтың ісінде әрекет пен сал-дар арасында себепті байланыстың жоқ екендігі танылуы кажет еді, себебі К-нің басына алақанмен небәрі жай ғана бірнеше ретұрыпқал ғаннан оның құлақтұсында бұрынан бар ісігі қайта көтеріліп елімге себеп болға

56)Қылмыстық құқықтағы себепті байланыс.

 

Материалдық деп аталатын қылмыстар жасалғанда адамның әрекеті (әрекетсіздігі) мен келген зиянды салдар арасындағы себепті байланыстың бар-жоқтығы жайында мәселе туындай-ды. Қазіргі қылмыстық құқық "зиянды салдар адамның іс-әрекетімен (әрекетсіздігімен) себепті байланыста болған жағ-дайда ғана ол адамды айыпқа қалдыра отырып оған таңылуы мүмкін" деген қағқдатты бекем ұстанып отыр.

Себепті байланыс мәселесі қылмыстық құқық теориясын-дағы ең күрделі және даулы мәселелердің бірі.

Қылмыстық құқықта себепті байланыстың нақты мәселелерінің шешілуін бірқатар ғалымдар табиғат қүбылыс-тары мен қоғамдық емір арасындағы бізден тысқары, объективті байланыстар ретіндегі философиялық категориялар негізінде жүргізуде.

Жалпыалғанда, субъектінің әрекеті (әрекетсіздігі) мен одан келген зиянды салдар арасында себепті байланыстың бар екендігіндекүмән жоқ. Алайда, субъектінің қызметімен тікелей байланысты емес белгілі бір мән-жайлардан субъектінің мінез-құлқы мен келтірілген зардап арасындағы себептілікті анық-тау қиынға түссе, әрине, көптеген күдік туындаңды. Мұндай жағдайларда нақты себептік-салдарлык қатынастарға мұқият талдау жасау қажет, көптеген объективті байланыстардың ішінен біреуін — себепті байланысты бөліп алу керек

Себептілік — қүбылыстардың арасындағы объективті байланыстардың бір бөлігі ғана екендігін ескерсек, себепті бай-ланыстың барлық затын зерттеудегі мақсат — себепті баила-нысты басқа объективтік тәуелділіктен ажырататын межені анықтау. Мәселенің басын ашқанда объективтік шындықтың құбылыстары арасьшдағы қажеттіжәне кездейсоқ себепті бай-ланыстарды ажырату қаже

Себепті байланыстың бар екендігі адам әрекетінің қажетті зардаптарына қатысты ғана танылуға тиісті, бұл жерде әңгіме сол нақты жағдайда сол әрекетті жасағанда болуы әбден мүмкін жәнетуындауы да занды зардаптар жайында больтп отыр. Адам-ның мұндай іс-әрекетінен туындайтын барлық кездейсок зар-даптардың қылмыстық құқық үшін құндылығы жоқ.

Себепті байланыс объективтік шындықта қандай болса, сол күйінде зерттеліп анықталады.

Адамның іс-әрекеті сыртқы дүниеге келген зардаппен егер бұл зардап сол іс-әрекеттің нәтижесінде туындағанда ғана емес, айталық, ауыр дене жарақатын салғандықтан жәбірленуші қаза тапса, сонымен қатар адамның іс-әрекеті ауыр зардаппен ерек-ше жағдайларда да, не жәбірленушінің немесе озбырлық жа-салатын заттың ерекше қасиеттері немесе әрекеттің ерекше дамуы немесе қылмыс жасау жағдайының ерекшеліктері нәтижесінде де белгілі бір байланыста болады. Мына істің си-паты бүған мысал бола алады: Бесжасар қызыныц артынан таяқ сілып қуып келе жапщан он үш жасар К-ні көріп, С. оны бірнеше рет басынан урып жібереді. Содан кейін К. кешке дейін сиыр бага-ды; табанЪсты халі нашарлап, торт куннен кейіи қайпіыс бола-ды. К-ніц бас суйегін ашқанда анықталганыурганныц ттижвстде бас суйектіц тігісі ажырап, кулақ түсындагы бурынгы ісік қайта қозьт ми қабаттарыиа тарал, оліміне себеп болган. Бүл жерде жәбірленушінің денсаулығының ерекшелігін ескер-сек, оның өліміне басқа тиген соққы себеп болғанын байқай-мыз. К-нің өлімі С-нің әрекетімен себепті байланыста. Бірақ, С. қылмыстық жауапқа тартылуға жатпайды, себебі қылмыс-тың субъективтік жағы жоқ — оның өлтіру ниеті болмаған және ол абайламай іс-әрекет жасаған. Іс-әрекет пен зиянды салдар арасындағы себепті байланыс әрекет тек келген зардаптың ал-дында болғанда ғана, яғни (немесе) зардап/салдар әрекеттен кейін болған жағдайда ғана болуы мүмкін.

Егер зиянды салдар сол әрекеттің занды жалғасы болып келмесе, онда қылмыстық салдар адам әрекетінің кездейсоқ зардабы болып табылады. Мысалы, адамға жеңіл дене жарақа-ты салынсын делік, ал ол адам жарақатты емдеу кезінде қаны-на тараған инфекциядан қайтыс болады. Бұл жағдайда адам-ның іс-әрекеті мен ауыр зардаптың арасында /ш/с/қажетті бай-ланыс жоқ, тек таза сыртқы баі^іланыс, жағдайдың кездейсоқ өрбуі бар.

Зиянды зардап тек іс-әрекеттен ғана емес, әрекетсіздіктен де болуы мүмкін. Адамның әрекетсіздігі — болып кеткен салдармен қажетті байланыста болады, бұл жерде адамның өзіне жүктелген міндетті орындамауы зиянды зардапқа әкеп соғады. Сондықтан да, адам белсенді әрекет жасауға міндетті болған жағдаізда ғана, атап айтқанда, әрекетсіздік жолыменма-териалдық қылмыс жасағанда, оның әрекетсіздігі жайында сөз болады.

Шетелдердің қылмыстық қүқық теориясында себептіліктін екі концепциясы кең тараған: "сопсІШо зіпе ^иа поп" концеп-циясьг және "барабар себептілік" концегшдясы.

"СопсІШо зіпе ^иа поп" концегщиясына сәйкес адамның әрекеті сол салдардың болуының қажетті шарттарының бірі болса, онсыз бұл салдар келмейтін болғанда ғана адамньщ әрекеті келген қыдмыстық салдардың себебі деп танылады. Бұл пікірді қүптайтын криминалистер оқиғаның алдындағы барлық жағдайлардың тендігін мойындайды. Бұл жағдайлардың әрқай-сысын олар оқиғаның болуының себебі деп қарастырады. Бұл концепция объективтік санат ретінде оқиғалардың сыртқы түйісуі ретінде қарастырылады, ал себептік-салдарлық байла-ныста ішкі зандылық бар екендігіне мән берілмейді.

Бұл концепцияның кемшілігі — жазалау органдарына жа-салған қылмыстың өте кеш болатын зардаптары үшін қылмыс-тық жауаптылықты негіздей алатындай мүмкіндік беретіндігінде.

"Барабар себептілік" концепциясы бойынша салдардың себебі — нақты жағдайлар ғана емес, жалпы алғанда, сол қыл-мыстық салдарды туғызатын әрекеттер ғана бола алады. Бұл салдар езі сәйкес келетін және өзіне барабар белгілі бір әре-кетке ғана тән. "Барабар себептілік" тұрғысынан алғанда, жо-ғарыда келтірілген С. деген азаматтың ісінде әрекет пен сал-дар арасында себепті байланыстың жоқ екендігі танылуы кажет еді, себебі К-нің басына алақанмен небәрі жай ғана бірнеше ретұрыпқал ғаннан оның құлақтұсында бұрынан бар ісігі қайта көтеріліп елімге себеп болған.

 


Дата добавления: 2015-07-20; просмотров: 571 | Нарушение авторских прав


Читайте в этой же книге: Ол сұғушылық жасаған адамды ұстау кезінде денсаулыққа зиян келтіру. | Ылмыс жасауға оқталу және оның түрлері. | Ылмыс құрамының түрлері. | Ылмыс құрамының түсінігі және маңызы. Қылмыстың және қылмыс құрамының арақатынасы. | Ылмыс субъектісі | Ылмыстардың жиынтығы. | Ылмыстардың көптілігі | Ылмыстардың көптілігінің түсінігі. | Ылмыстық жауаптылықтан босату және оның түрлері | Ылмыстық жауаптылықтың заңды жауаптылықтың басқа да түрлерінен айырмашылығы |
<== предыдущая страница | следующая страница ==>
Ылмыстық заңның кеңістіктегі күші.| Ылмыстық құқықтың қағидалары.

mybiblioteka.su - 2015-2024 год. (0.011 сек.)