Ылмыс субъектісі

Есі дұрыс, қылмыс жасаған кездекылмыстық заңда көздел-ген белгілі бір жасқа толған жеке адам қылмътстық зан бой-ынша қылмыс субъектісі бола алады.

Қылмыс субъектісінің белгілері жайлы ҚК-тің 14-бабының бірітиі болігінде былай делінген: "Есі дұрыс, осы Кодексте белгіленген жасқа толған жеке адам ғана қылмыстық жауаттқа тартылуға тиіс".

ҚК-тің 14 бабының екінші бөлігінде қылмыстық заңнъщ аса маңызды қағидаттарының бірі — азаматтардың заң алдында тең екендігі заң жүзінде бекімін тапқан: "Қылмыс жасаған адам-дар шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық Және мүліктік жағ-дайына, жынысына, нәсіліне, үлтына, тіліне, дінге көзкарасы-на, сеніміне, қогамдық бірлестіктерге қатыстылығына, түрғы-лықты жеріне немесе езге де кез келген мән-жайларға қарамас-тан заң алдында бірдей". Бүл қағидат сонымен қатар, консти-туциялық та болып табылады, себебі, ол ҚР Конституциясы-ның 14-бабына негізделген. Тек жеке адам ғана қылмыс субъектісі бола алады.

ҚК-тің 14-бабының бірінші болігіндештыятш жеке адамдар — Қазақстан Республикасының азаматтары, азаматтығы жоқ адамдар және шетел азаматтары; бұл ҚК-тің 6 және 7-бапта-рының мазмұнынан туындайды.

Қылмыс субъектісі ретінде тек жеке тұлғаларды тану — заң-ды тұлғалар, яғни мекемелер, кәсіпорындар, үйъшдар, партия-лар, қоғамдық бірлестіктер қьглмыс субъектісі бола алмайды дегенді білдіреді¹

Қылмыс субъектісініц қажетті белгілерініц бірі — қыдмыс жасаган адамныц есініц дурыстыгы.

Есі дұрыстық — қылмыстық занда көзделген қоғамға қауіпті өрекетті жасаған кезде адамның өз әрекетінің (әрекетсіздігінің) іс жүзіндегі сипатын және қоғамға қауіптілігін ұғынып, соған ие болу қабілеті.

Есі дұрыстық — адамды қылмъістық жауапқа тартудың және оны жазалаудың қажетті шарты болып табылады.

Қылмыстық заңның нормалары, әр кезде де, төңірегіндегі жағдайды дұрыс пайымдап, өз әрекетінің маңызын түсіне ала-тын, оған ие болу қабілеті бар, психикасы қалыптан ауытқы-маған адамдарға бағытталады. Мұндай қабілеті жоқ адамдар психикасы бұзылғандықтан өз әрекетінің (әрекетсіздігінің) іс жүзіндегі сипатын және қоғамға қауіптілігін ұғына алмаиды, әрекетіне ие бола алмайды, сондықтан да олар есі дүрыс емес деп танылады және қылмыстық жауапқа тартылмайды (ҚК-тің 16-бабы).

Қылмыс субъектісініц есі дурыстықпен қатар және бір міндетті белгісі — қылмыс жасаган кезде адамныц зақда белгіленген жасқа толуы. Өз іс-әрекетін дүрыс бағалау, жаса-ған әрекетінің әлеуметтік маңыздылығын үғыну, әрекетіне ие болу қабілеті белгілі бір жаста пайда болады, ол кезде адам есейеді, адамгершілігі дамиды, рухани өседі. Кәмелетке жет-пегендерде (14жасқа толмағандарда) мүндагі қасиеттер болмай-ды, сондықтан олар қылмыс субъектісі деп танылмаиды.

Адамның есінің дурыстыгы және қылмыстық заңда белгіленген жасқа толуықылмыс субъектісінің жалпызаңдық белгілері болып табылады, олар қылмыстардың барлық қүрам-дары үшін міндетті, бүлардың ең болмағанда біреуінің болмауы әрекетте қылмыс қүрамының жоқ екендігін көрсетеді

Қылмыс субъектісін сипаттаған кезде оның жауаптылығын анықтауда және оған жаза тағайындауда қылмыскердің жеке

¹АҚШ, Англия, Франщы және басқа бірқатар мемлекегтердщ қылмыс-тық заңыңда чинды түлралардың қылмысгық жауяптылығы козделгсп басының белгілері маңызды роль аткарады. "Кылмыс субъектісі" және "қылмыскердің жеке басы" ұғымдары бірдей емес. Қылмыскердіц жеке басы— қылмыс субъектісіне қараған-да кең түсінік береді. Қылмыскердің жеке басы дегеніміз — қылмыскерді жалпы адам ретінде сипаттайтын барлық әлеуметтік қасиеттердің, байланыстардың жәнеқатынастардьгң жиынтығы: оның әлеуметтік (саяси, еңбек, тұрмыстық, отба-сылық, т.б.) байланыстары; өнегелік-саяси қасиеттері (дүние-танымы. сенімі, құштарлығы); психолошялық қасиеттері мен ерекшеліктері (интеллекті, еріктік қасиеттері, сезімдік ерекшеліктері, қызбалығы); демографиялық және дене жара-тыльгс ерекшеліктері (жынысы, жасы, денсаулық ахуалы); өмірбаяны, өмір тәжірибесі, білімі, қоғам алдында сіңірген еңбегі және кінәсі.

Қылмыскердің жеке басына қатысты барлық қасиеттердің ішінен қылмыс субъектісі ұғымы езіне қылмыскердің жеке ба-сын сипаттайтын белгілердің ең аз ғана жиынтығын қамтиды (есі дұрыстық, қылмыстық жауапқа тартылу жасына толу); бұл белгілерсіз қылмыстың құрамы болмайды.

Қылмыскердің жеке басының ерекшеліктері жаза тағайын-дағанда, оң^І жеке-даралағанда (ҚК-тің 52, 53, 54-баптары), шартты түрде соттау туралы (ҚК-тің 63-бабы), қылмыстьтқ жауаптылықтан және жазадан босату туралы (КК-тің 65, 66, 67, 68, 69 баптары), жазадан мерзімінен бұрын шарттьг түрде босату немесе жазаның өтелмеген бөлігін жеңілірек жазамен ауыстыру туралы (ҚК-тің 70, 71-баптары) мәселелерді шешу-де және басқа жағдайларда маңызды болып табылады.

35)Қылмысқа дайындалу.24-бап. Қылмысқа дайындалу және қылмыс жасауға оқталу

1. Тiкелей ниетпен қылмыс құралдарын немесе қаруларын iздестiру, әзiрлеу немесе бейiмдеп жасау, қылмысқа қатысушыларды iздестiру, қылмыс жасауға сөз байласу не қылмыс жасау үшiн өзге де қасақана жағдайлар жасау, егер бұл орайда қылмыс адамның еркiне байланысты емес мән-жайлар бойынша ақырына дейiн жеткiзiлмесе, қылмысқа дайындалу деп танылады.

2. Ауыр немесе ерекше ауыр қылмысқа дайындалғаны үшiн қылмыстық жауаптылық басталады.

3. Тiкелей қылмыс жасауға тура бағытталған ниетпен жасалған iс-әрекет (әрекетсiздiк), егер бұл орайда қылмыс адамға байланысты емес мән-жайлар бойынша ақырына дейiн жеткiзiлмесе, қылмыс жасауға оқталу болып танылады.

4. Қылмыстық жауаптылық ауырлығы орташа, ауыр немесе ерекше ауыр қылмыс жасауға оқталғаны үшiн ғана басталады.

5. Қылмыс жасауға дайындалғаны және қылмыс жасауға оқталғаны үшiн қылмыстық жауаптылық осы Кодекстiң аяқталған қылмысқа арналған бабы бойынша, осы баптың тиiстi бөлiгiне сiлтеме жасай отырып басталады.

Дата добавления: 2015-07-20