Ылмыстардың жиынтығы.

ҚК-тің 12-бабының бірітиі бәлігінде айтылғандай "Осы Кодекстің түрлі баптарында немесе баптарының бөліктерінде көзделген, адам солардың бірде-біреуі үшін сотталмаған немЬ-се заңмен белгіленген негіздер бойынша қылмыстық жауап-тылықтан босатылмаған екі немесе одан да көп әрекеттерді жасау қылмыстардыңжиынтығы дептанылады. Қылмыстардың жиынтығында адам, егер жасалған әрекеттердің белгілері Қыл-мыстық Кодекстің бір бабының немесе бабының бір бөлігінің неғұрлым қатаң жаза қолдануды көздейтін нормасымен қам-тылмаған болса әрбір жасалған қылмыс үшін Қылмыстық кодекстің тиісті бабы немесе бабының бөлігі бойынша қыл-мыстық жауапқа тартылады.

Басқаша айтқанда, кінәлі тұлғаның жасаған қоғамдық қауіпті әрекеттерінің жиынтығы кезінде, қылмыстың екі не-месе одан да көп құрамдары орын алады. Және де ескерілетін жай — кінәлінің жасаған істері ҚК-тің Ерекше бөлімінің түрлі баптарында немесе бір бабының әр түрлі бөліктері мен тар-мақтарында қарастырылған қылмыстардың белгілеріне саи болуы керек. Тұлғаның біртекті әрекеттер жасауы, ол әрекеттердің кейбіреулері аяқталған қылмыс, қалғандары қыл-мыс жасауға даярлану, оқталу немесе бірлесіп қатысу сияқты болып сараланса да — к,ылмыстардыц жаынтыгы болып табы-лады. Құрамына кіретін істердің ешқайсысь.І үшін тұлға бұрын сотталмаған жағдайда ғана қылмыстар жиьштығы орын алады. Ал бұдан езге жағдайларда ол қылмыстың жиынтығы емес, қылмыстың бірнеше мәрте жасалуы немесе қайталануы бола-ды. Іс жүзінде, субъектінің қылығында қылмыстың көптігінің бірнеше түрлері, атап айтқанда, қылмыстардың бірнеше мәрте жасалуы мен жиынтығы, қылмыстардың жиынтығы мен қай-талануы бірден байқалатындығы жиі үшырасады. Қылмыстар-дың жиынтығының түрлерінің әрқайсысының заңды салдары дербес туындайды. Бұдан басқа, жиынтықтың қүрамына енетін қылмыстар бойынша, жоғарыда айтылғанындай, қылмыстық жауаптылыққа тартылудың ескіру мерзімінің өтіп кетпеуі, осы қылмыстардың біреуі бойьшша қьілмьістық жауаптылықтан заң жүзінде тағайьіндалған негіздер арқылы бүрын босатылмаған-дық болуы қажет.

Қылмыстар жиынтығының екі түрі болады: идеалды және иақты.

Кінәлі тұлға өзінің бір ғана әрекеті арқылы, қылмыстық заңның әртүрлі баптары бойынша сараланатын екі немесе одан да көп қылмыс жасаған жағдайда ІІ д е а л д ы ж и ы н т ы қ орын алады. Қылмыстар жиынтығының бүл түрі ҚК-тің 12-бабының екінші бөлігінде тікелей қарастырылған. Идеалды жиынтық әрекеттермен қатар, әрекетсіздіктен де қүралуы мүмкін. Идеалды жиьштық үшін кінәлінің жасаған ісінің бір-ақ рет орын алуының, немесе ол істің әжептәуір үзақ уақыт ара-лығында жасалып келгендігінің епі маңызы жоқ1.

Үйдің ішіндегі адамды өлтіру мақсатымен сол үйді өртеп жіберу — идеалды жиынтықтың айқын, нақты үлгісі. Бүл мы-салда жалғыз әрекет арқылы бірден екі қылмыс, яғни бөтен мүлікті қасақана жою немесе бүлдіру (ҚК-тің 187-бабының екінші бәлігі)^ әрі кісі өлтіру (ҚК-тің 96-бабы) жасалып отыр. Бүл жерде,"кінәлі адамның үйдің ішіндегі кісіні өлтіру жөніндегі ниетінің болу-болмауы істіц айқыидаушысы болып табылады. Егер де кісі өлтіру жөнінде ниет болмаған жағдаи-да, бұл іс өзіне тиісті жағдайларға қарай бір ғана қылмыс ретінде сараланады, атап айтқанда: бөтен мүлікті қасақана жою немесе бүлдірудің абайсызда адам өліміне әкеліп соқтыруы (ҚК-тің 187-бабының ушінші бөлігі).

Тұлғаның езінің әртүрлі әрекеттері арқыльт қылмыстық заң-ның түрлі баптарына (бір баптың бөліктері мен тармақтарына) сай келетін бірнеше қылмыс жасауы н а қ т ы ж и ы н т ы қ деп қарастырылады. Мысалы, адам алдымен ұрлық, содан кейін қарақшылық шабуыл жасайды.

Нақты жиьштықтың ңдеалды жиынтықтан айырмашылығы — тұлғаның жасағанЬхЫлмыстарының арасында уақыт үзілісінің болу-болмауында. Бұл үзіліс тіпті азғантай ғана болып, бір қылмысқа екінші қылмыс үласып отыруы мүмкін.

Қылмыстар жиынтығының идеалды және нақты болып бөлінуінің теориялық қана емес, практикалық түрғыдан да ма-ңызы зор.

Біріншіден, нақты жиынтықтың болуы, әдетте, қылмыс жа-саған адамның қоғам үшін анағүрлым қауіпті екендігін дәлелдейді. Ал мүның езі жаза тағайындау кезінде соттың не-ғүрлымқзрң шара қолдануъша әкеліп соқтырады, себебі алғашқы қылмыстың жасалуы екінші қылмыс үшін жаза тағайындау кезінде ауырлатушы жағдай ретінде танылуы мүмкін (ҚК-тің 54-бабының бірітиі бөлігініц "а" тармағы).

Екіншіден, қылмыстық жауаптылыққа тартудың ескіру мерзімі идеалды және нақты жиынтық кезінде әрқалаи есептеледі.

Үшіншіден, нақты жиынтық заңмен көзделген жағдайларда бірнеше мәрте қайталаудың саралаушы белгілерін қүрауы мүмкін (ҚК-тің 175-бабына қатысты 3-ші ескерту). Ал идеал-ды жиынтық кезінде бұл жағдай мүлдем болмайды.

Қылмыстардың жиынтығын бір қылмыстың ҚК-тің Ерек-ше белімінің бірнеше баптарымен бірден қамтылатын кезіңдегі нормалардың бәсекелестігінен ажырата білу керек. Жиынтық-тықпен салыстырғанда, нормалар бәсекесікезінде бір ғана қыл-мыс жасалады және сот ҚК-тің баптарының ішінен осы әрекетті саралайтындай біреуін ғана тандап алуы тиіс

Ал норманың жалпы және арнайы түрлерінің бәсекесі кезінде арнайы норма қолданылуы тиіс. ҚК-тің 12-бабының үшіншібөлігіндеЪътшделінген: "Егербелгілі бір және нак сол әрекет осы Кодекстің тиісті баптарының жалпы және арнау-лы нормаларының белгілеріне сәйкес келсе, қылмыстардың жиынтығы болмайды және қылмыстық жауаптылық осы Кодекстің Ерекше бөлімінің арнаулы норманы қамтитын бабы бойынша туындаңды". Мысалы, судьяны оның занды қызметіне кедергі жасау үшін өлтіруді ҚК-тің қызметтік іс-әрекетін жүзе-ге асыруына байланысты кісі өлтіру үшін жауаптылық көздел-ген 96-бабының екінші бөлігініц "б" тармағына сәйкес емес, ҚК-тің соттөрелігін немесе алдын-ала тергеуді жүзеге асыру-шы адамдардың өміріне қол сұғу үшін жаза тағаиындайтын 340-бабы бойынша саралау керек, себебі екінші норма біріншіге қатысты арнайы болып табылады.

Егер де арнайы нормалардың өзара бәсекесі туындаса, жа-заның қандай түрі қарастырылатынына қарамастан, арнайьт норма қолданылуы тиіс. Сараланған және ереқше сараланған қүрамдардан тұратын нормалардың бәсекесі кезінде, қылмыс-тың ерекше сараланған нормасынан тұратын норма қолданы-луы тиіс. Мысалы, ұйымдасқан топтың бірнеше рет жасаған үрлығы саралаушы белгі ретінде бірнеше рет жасалуды қарас-тыратын 175-баптың екінші бәлігім&н осы баптың ерекше сара-лаушы белгі ретінде қылмысты үйымдасқан топтың жасауын қарастыратын ушітиі бөлігшщжиъттыш арқылы сараланбауы тиіс. Бүл жерде кінәлінің әрекеттері аталған баптың едәуір са-раланған қүрамнан түратын ушінші бөлігі бойынша саралануы тиіс. Ал айыптау қорытындысы саралаушы белгілердін бәрінде яғни әрі сараланған, әрі ерекше сараланған қүрамдарды қүрас-тырушы белгілерді қамтуы таіс. Артықшылықты екі күрамның бәсекелестігі кезінде (жеңілдетуші мән-жайлары бар) артық-шылығы басымқұрамға жол беріледі. Мысалы, жан күизелісі жағдайында қажетті қорғаныс шегінен шығып, осының салда-рынан, өзіне шабуыл жасаған адамды өлтірген түлғаның әрекеттері бірден екі бап бойынша, яғни ҚК-тің 98 және 99-бабы бойынша саралануға тиіс, себебі оның жазалаушы ша-расы жеңілдеу.

Сараланған және артықшылықты бар қүрамдардан түратын нормалардың бәсекесі артықшылықты қүрамнан түратын нор-маның пайдасына шешіледі. Мысалы, кенет паида болған жан күйзелісі жағдайында, жәбірленушінің заңға қарсы әрекеттеріне байланысты субъекті екі адам өлтірсе, оның әрекеттері 96-баптың екшшібөлігінің"а"тарш¥Ы бойынша емсс, ҚК-тің 98-бабының екішиі бөлігі бойыніг а саралануытиіс1.

Бөлшек пен бүтіннің бәсекелестігі кезінде де қылмыстар-дың жиынтығы болмайды (бір қылмысты әрекет басқа кыл-мыстың міндетті белгісі болып табылған кезде) Әдеттегідей мысал ретінде қарақшылықты айтуға болады (ҚК-тің 179-бабы)

'Қазақстан РеспублРІкасы Жоғарғы Соты Пленумыныц 1994 жылгы ' * желтоқсаыдағы қаулысы.

Шабуыл кезінде жәбірленушінің өмірі не денсаулығы үшін қауіпті болып табылатын күш қолдану оның міндетті белгілерінің бірі болып табылады. Егер де қарақшылық шабу-ыл жасау барысында кінәлі жәбірленушінін денсаулығына за-лал келтірсе, оның әрекеттері ҚК-тің осындай залал шгізгендік үшін жауаптылық қарастыратын баптарының,жиынтығы арқ-ылы саралануды қажет етггеңді. Бұл жағдайда істелгеннің бәріне неғұрлым толық занды саралаушы норма, ягаи ҚК-тің 179-бабы қолданылады.

Егер де, басқа қылімысты жасаудың тәсілі болып табыла-тын әрекет, бұл қылмыс құрамының заң арқылы қарастыры-латын міндетті белгісі болып табылмаса, мұндаи әрекет жеке қылмыс ретіңде танылып, істелген әрекеттердің барлығы ҚК-тің Ерекше бөлімінің тиісті баптарының жиынтығы боиынша сараланады. Мысалы, сеніптапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алудың немесе ысырап етудің жолы болып табылатын қызметтік жалғандық жасау, ҚК-тің мұндай мүлік ұрлау үшін жауаптылық қарастыратын баптарының (ҚК-тің 176, І80-бап-тарының) белгілерімен қамтыла алмайды, сондықтан ол ҚК-тің 314-бабы бойынша қосымша саралануы тиіс

Қылмыстардың жиынтығының заң түрғысынан алғандағы мәні, ойың орын алған кезінде, ҚК-тің 12-бабының бірінші бөлігіне сәйкес түлғаның әрбір жасалған қылмысы үшін Қыл-мыстық кодекстің тиісті бабы немесе бабьтның бөлігі бойын-ша қылмыстық жауапқа тартылатындығында.

Дата добавления: 2015-07-20