Ылмыс құрамының түрлері.

Қоғамға қауіпті әрекетті қылмыс ретінде сипаттайтын эле-менттер жиынтығы, қылмыс құрамының жалпы түсінігін береді, ал қылмыс құрамы жасалған әрекетті қылмыстык немесе кыл-мыстық емес деп тануға және оны дұрыс саралауға негіз бола алады. Осы қарастырылған теориялық қағидаларды іс жүзінде қолдану үшін қылмыс қүрамдарын жіктеудің, яғни оларды белгілі бір түрлерге бөлудің маңызы зор.

Қылмыс құрамдарын жіктеудің негізіне әдетте әрекеттіц қогамга қауттілік децгейі, к,ылмыс қурамыи зацда сипаттау тәсілі және қылмыстыц объективтік жагыныц қурылысы сияқ-ты критеришер алынады.

Әрекеттің қоғамға қауіптілік дәрежесіне байланысты қыл-мыс құраъдары:

негізгі',

саралатан (ауырлататын, саралаушы белгілері бар);

артықшылықты (жеңілдететін белгілері бар) болып бөлінеді.

Қылмьістьщнегізгі қүрамы — бұлбелгілі біртүрдегі әрекеттің негізгі, тұрақты белгілерінің жиынтығы бар қүрам және ол жа^алған әрекеттің қоғамға қауіптілік деңгеиін кәтеретін немесе темендететін қосымша белгілерді қарастыр-майды. Мысалы, ҚК-тің 96-бабының бірінші бөлігтде көздел-ген адам өлтірудің қүрамы осындай болып табылады.

Егер қылмыс құрамында осы тектес әрекеттің негізгі белгілерімен қатар жауаптылық пен жазаны ауырлататын мән-жайлар да керсетілсе, онда мұндай қылмыс құрамы сараланған құрам деп аталады.

Мүндай саралайтын белгілер әртүрлі мән-жайлар болуы мүмкін: қылмыстың әлденеше рет қайталануы, тәсілі (аса қатыгездік, зорлық, т.б.) соттылық, ұйымдасқан топ, бас пай-даны ойлау, т.б.

Қылмыстың сараланған құрамы әдетте ҚК-тің Ерекше бөлімінің тиісті бабының әртүрлі бөліктерінде болады. Бүған — ҚК-тің 96-бабының екітиі бвл/г/ядекөзделген адам өлтірудің сараланған құрамын мысалға келтіруге болады.

Негізгі белгілерінің болуымен қатар жауаптылық пен жазаны жеңілдететін мән-жайлары да бар қылмыс құрамы а р т ы қ ш ы л ы қ т ы қ ү р а м деп аталады. Ол не ҚК-тің Ерекше бөлімінің бір бабының әр түрлі бөліктерінде, не белек батгга болуы мүмкін, мысалы, адам елтірудің артыкщылықты қүра-мы жаңа туған баланышешесі өлііргевде (ҚК-тің 97-бабы), ондай қылмыстыжанкүйзелісіжағдайындажасағавда (ҚК-тің 98-бабы), қажетті қорғаныс шегінен асып жасағанда (ҚК-тің 99-бабы), қылмыс жасаған адамды ұстау үшін қажетті шараларды асыра қолданғанда (ҚК-тің 100-бабы) болуы мүмкін.

Юылмыс құрамының белгілерін завда сипаттау тәсіліне бай-ланыстықылмыс құрамдары жащ курделіжәне балама (күрделі құрамға қатысты) болып бөлінеді.

Қылмыстыңжай құрамыдегенімізқұрамныңқандаида бір элементінің күрделенуі болмайтын құрам. Онда бөліктері немесе кезеңдері өзінше белек қылмысты құрамайтын, бір әрекеттің сипаттамасы баяндалады, яғни құрамның элемент-терінің әрқайсысы бір нұсқада ғана беріледі.

Қылмыстың күрделі құрамы дегеніміз құрамның қандайда бір элемвнтінің (объектінің, объективтік жағының, субъективтік жағының) күрделенуі орын алатын қүрам Мы-салы, қарақшылық жасағанда (екі объектіге қастандық жаса-лады — меншікке және адамның жеке басына), зорлағанда (бірнеше әрекет жасалйды — психикалық әсер ету немесе күш көрсету не жәбірленушінің дәрменсіздігін пайдалану және жыныстық қатынас жасау), айыптың екі нысаны болса т. б. (алып жапсыру үшін немесе басқа қажетке адамның органда-рын немесе тінін еріксіз алуға мәжбүрлеуде ондағы абаисыз-дықтан адамның қаза табуы) құрам күрделі болады.

Күрделі қүрамның басқа бір түрі — балама к$рам\ онда қылмыстық әрекеттің (әрекетсіздіктің) бірнеше нүсқасы (варианты) болады, олардың әрқайсысы қылмыстық жауап-тылықтың негіздері бола алады, мысалы, заңды кәсіпкерлік қызметке бөгет жасау, заңсыз кәсіпкерлік, түтынушыларды алдау.

Қылмыстьщ объективтік жағының құрылысьша байланысты қылмыс құрамдарын жіктеудің практикалық маңызы зор.

Осы критерий бойынша қылмыс қүрамдары материалдык,, формальды және қиылган болып бөлінеді.

Қылмыстың салдары оның аяқталуының қажетті белгісі болып табылатын қылмыстың қүрамдарын қылмыстың материалдық құрамдары деп атайды. Егер әрекет жасау нәтижесіндеқылмыстың мүндай қүрамында қарастыры-лған салдар туындамаса онда әрекет не қылмыс деп танылмаи-ды (мысалы, абайсыз деликттерде), не қылмыс жасауға даиын-далу немесе оқталу деп сараланады (көрсетілген салдарға жетуге бағытталған қасақана әрекетте).

Қылмыстың формальды қүрамдары дегеніміз қылмысты аяқталған деп санау үшін қылмыстық заида кезделген әрекетті жасау жеткілікті болатын қүрамдар; бүл жерде салдардың қылмыстың міндетті белгісі болуы шарт емес. Мысалы, мемлекетгік сатқындық, шпионаж, зорлау формальды құрамға жатады. Егер де қоғамға қауіпті салдар іс жүзінде туындаған болса, онда ол формальдықұрамда не саралаушы белгілер ролін (мысалы, зорлау әрекеті арқылы жәбірленушіге соз ауруын жұқтыру) атқарады, немесе жаза тағайындағанда ескеріледі.

Кей жағдайларда заң шығарушы қылмыстың аяқталу кезін алдын ала қылмыстық әрекет кезеңдерінің біріне — қылмыска дайындалу немесе оқталу кезіне жатқызады. Мұндай қылмыс аяқталды деп танылу үшін қылмыстық зардаптың болуы да, оны тудыратын әрекетті аяғына дейін жеткізу де қажет емес. Қылмыстыңмұндайқұрамдарықиылған құрамдардеп аталады (мысалы, қарақшылық, бандитизм және т. б.).

Дата добавления: 2015-07-20