Азақстан суырлары олардың биологиясы мен экологиясының ерекшеліктерін және ресурстық түрлер ретінде маңызын түсіндіріңіз.

Суырлар-Қазақстанда тіршілік ететін 4 түрі бар, оның үшеуі қызыл, сұр, көк суырлар тауды мекендейді. Суырлар –ірі денесінің ұзындығы 60см, құйрығы 22см, салмағы 8кг кеміргіштер, терең күрделі қазылған індерінде жұптасып тіршілік етеді. Терісі қалың, сұр, көкшіл-қоңыр және сары түсті. Терісі адамдарға жылы киім тігу үшін бағалы. Суырлар жылдық уақытының көбін тамыз-қыркүйектен наурыз-сәуірге дейін қолайсыз ауа-райы әсерінен ұзақ уақыт ұйқыда болады. Ерте көктемде қорек іздеп жер бетіне шығады. 1-1,5айдан кейін іздерінде 1-9, көбінесе 3-6 соқыр кішкентай суырлар туылады. Күндіз белсенді.Өсімдіктің шырынды жер үсті бөлігін, тамырын, түйнегін жейді. Кездескен былқылдақденелілер мен жәндіктерден де кет әрі емес. Суырлар мекені, кейде (суырларқалашығы) деп те аталады. Сұр суыр Алтай, Тарбағатай, Жоңғар Алатауы және Солтүстік Тянь-Шань жоталарының таулы далалары мен биік таулы жайылымдарында қоныстанған. Қызыл суыр Қырғыз және Талас Алатауында тіршілік етеді. Ал Қызыл кітапқа енгізілген көк суыр Батыс Тянь-Шаньның теңіз деңгейінен 2000-3400 метр биіктіктегі, 40 шаршы км-ден аспайтын шағын аймағында қоныстанған. Бұл түрдің өсуі төмен, себебі жаулары өте көп қасқыр, түлкі, браконьерлер. Сондықтан адам қорғауын қажет етеді. Тип Хордалылар (Chordata)

Клас Сүтқоректілер (Mammalia)

Отряд (Rodentia)

Тұқымдас (Sciuridae)

Туыс (Marmota)

Түрдің авторы Kaschkarov, 1925

Қысқаша сипаттамасы Сирек, таралған аймағы шағын, Батыс Тянь-Шань эндемигі. Альпі және субальпі шалғындары мен астық тұқымдас шөптерге бай далада мекендейді. Қазақстандағы жалпы саны - 20-25 мың; санының азаюының негізгі себептері - малды (әсіресе қойды) шектен тыс жаю және қасақылық. Өгем мен Сайрам өзендерінің алқаптарын Ақсу - Жабағылы қорығына қосу және Бадам өзенінің бойында республикалық мақсатта қорықша ұйымдастыру қажет.

37. Сусартектес жыртқыштар, олардың биологиясы ж/е экологиясының ерекшеліктерін және ресурстық түрлер ретінде маңызын түсіндіріңіз:

Сусар тәрізділер — жыртқыштар тұқымдастары. Денесі ұзын, икемді, аяқтары қысқа, бессаусақты, тырнақтары көрінбейді. Көпшілігі толық немесе жартылай өкшесінен басатындар; кейбір түрлерінің саусақтар аралығы жүзу жарғағымен байланысқан; теңіз камшатының артқы аяқтары жүзу ескегіне айналған. Жүні қалың, үлпілдек, көптеген түрлерінің жүні түбіттенген. Көпшілігі бір жылда екі рет түлейді. Жақсы жетілген анал бездері күшті иісті зат бөліп шығарады. 64 түрі, 24 туысы белгілі. Олар: сусар, құну, аққалақ, сасық күзендер, 13 түр, оның ішінде аққіс, аққалақ, сарыкүзен, Еуропалық және американдық су күзендері, сасық күзендер, борсықтар; тарбағаннын 3 түрі, кәмшат және теңіз кәмшаты бар. Австралия мен Антарктидадан басқа барлық жерде таралған. ТМД—да 8 туыстың 16 түрі кездеседі. Олар жерде, суда және ағаштарда тіршілік етеді. Көпшілігі моногамдар және жылына бір рет 1 ден 18 дейін бала табады. Ет жегіштер. Өте бағалы терілі кәсіпшілік және аң шаруашылық жануарлары. Сусарлар (лат. Martes) — сусарлар тұқымдасының сусарлар туысына жататын бағалы терілі аңдар. Дене ұзындығы 50 см дейін, кейбіреулері 80 см жетеді. Құйрығы ұзын, (34—44 см). Түсі көбінесе құбақоңыр және коңыр, кеудесінде ақ дағы бар. Еуразия мен Солтүстік Американың орманды аймақтарында таралған. ТМД—да, 4 түрі: бұлғын, орман сусары, тас сусары, харза кездеседі. Полигамдар. Жыртқыштар және кейбір жағдайларда өсімдікжегіштер бола алады. Тері кәсіпшілігінің бағалы аңдары және аң шаруашылығында өсірілетін бағалы терілі аңдар.

Дата добавления: 2015-09-06