Дәрілік өсімдіктерді жинау,кептіру және өсімдік шикізатын жинау күнтізбесін атаңыз.

Дәрілік өсімдіктерді жинау әдістері және уақыты ол өсімдіктердегі шипалық әсері бар заттардың ерекшеліктеріне тікелей байланысты.Биологиялық белсенді заттар өсімдіктердің әртүрлі мүшелерінде немесе тек бір мүшесінде жинақталуы мүмкін.Сондықтан дәрілік өсімдіктердің барлық бөліктерінің түгел шипалық қасиеті бар деп айтуға болмайды.Жалпы,дәрілік өсімдіктердің жерүсті мүшелерін тек ауа райы құрғақ кездерде ғана жинайды.Бүршіктерді ерте көктемде,яғни наурыз-сәуір айларында әлі таралмаған ісінген кезінде жинаған дұрыс.Медициналық мақсатпен өсімдік қабықтарын тек жас бұтақтардан алған дұрыс.Шөптесін өсімдіктерді гүлдеген кезінде жинайды,оларды төменгі жапырақ деңгейінде кесіп алады.Жапырақтарды гүлдеу алдында және гүлдеу басталған немесе толық гүлдегенде жинайды.Өсімдік өліп қалмау үшін жапырақтардың көбісін жинамай қалдырады.Гүлдерді гүлдеу енді басталғанда жинаған дұрыс.Медицинада шырынды және құрғақ жемістерді пайдаланады.Оларды тек піскен кезде ғана жинаған дұрыс.Шырынды жемістерді таңертең ерте немесе кешке жинайды.Оларды жинағанда үлкен сақтықпен езіп алмай жинап,ішінде тартып керіп қойған қалта немесе қабы бар себетке салады.Тез түсіп шашылып қалатын жемістері бар өсімдіктердің жемістерін жинағанда олардың гүлшоқтарын кесіп алып бауға (сноп) байлап,көлеңке жерге жемістері пісіп-жетілгенше іліп қою керек.Тұқымдарды піскеннен кейін жинайды,қыста зең пайда болмас үшін шаңнан,әртүрлі қоспалардан тазартады,таза ауада кептіреді.Жалпы,өсімдіктерді кептірудің 4 әдісі бар:

1.табиғи,бұл жағдайда шикізатты қағаздың немесе матаның бетіне жайып қойып жиі –жиі аударып тұрады.

2.көлеңкеде кептіру,бұл жағдайда жақсы желденетін жабық ғимараттың ішінде кептіреді.

3.күн түскен жерде кептіру,бұл жағдайда өсімдіктер қабығы,тамырлары,тамырсабақтары,тұқымдары және жидектері кептіріледі.

4.жылулықта кептіру(қолдан жылыту арқылы),бұл жағдайда температураны реттеп тұруға болады,шикізат тезірек кебеді.

Дәрілік өсімдіктер түрлеріне байланысты әдебиеттерде олардың қайсысын қай мезгілде жинауға болатындығын көрсететін күнтізбесі болады.Сол күнтізбесіне байланысты жинау керек.Мысалы,кәдімгі еменнің,ешкіталдың шипалық қасиеті бар бөліктерін қабығын наурыз айында жинайды.Қазақстанда кездесетін дәрілік өсімдіктердің қайсы түрлерін қай мезгілде жинауға болатындығы туралы «Лекарственные растения» деп аталатын 2002 жылы шыққан Мухитдинов пен Паршинаның кітабында көрсетілген.

31.Майшабақтәрізділер мен Жайынтәрізділер олардың биологиясы экологиясы ерекшеліктерін жіне ресурстық түрлері ретінде маңызын түсіндір. Жайын-Қазақстандағы жацйын тәрізділер отрядының жалғыз өкілі, көпке танымал балықтың түрі. Жайынның денесі жоғарыдан төмен қарай шамалы жалпайған, арқасы қара, құрсағы ақшыл түсті, екі бүйірінде дақтары бар. Үлкен аузының жоғарғы жағында екі ұзын мұртшасы және төменгі жағында 2 қысқа мұртшасы болады. Бұл қорек талғамайтын балық. Қорегінің көп бөлігін балықөтар. бақалар құрайды. Жайын ыстық күндері терең шұқыр немесе судағы табиғи ағаш түбінде жатқанды ұнатады. Жайын өзіне тән өсімдіктен жасалған таяз жердегі ұясында уылдырығын салады. Алғашқы кезде, дернәсіл шыққанға дейін, ұяны аталығы қорғайды. Жайын тез өседі. 3-4 жылдан кейін жынысты жетіледі. Ұзындығы 5 метрге, салмағы 300 килограмға дейін жетеді. Жайын (Sіlurus glanіs) – жайынтәрізділер отрядына жататын жыртқыш балық. Жайынның майдасы лақа деп аталады. Қазақстанда Каспий, Арал теңіздерінде және бұларға құятын өзендерде кездеседі. Балқаш көлі мен Талас өзенінде жерсіндірілген. Аталығы аналығынан біраз үлкен. Ұзындығы 5 м-дей, салмағы 300 кг-ға жетеді. Жайынның түсі, әдетте, жасыл тектес ашық қоңыр, арқасы қара, бауыры ақ, бүйірінде түрлі дақтары болады. Басы жалпақ, үлкен, кеудесі қысқа, ұзын құйрығы екі бүйірінен қысыңқы, арқа қанаты кішкентай, құйрық қанаты астыңғы-үстіңгі қалақшаға бөлінбеген, ал құйрық асты (аналь) қанаты өте ұзын келеді. Жақтарында өте майда, көп қатарлы тістері бар. Үстіңгі жақтарында екі ұзын, ал астыңғысында қысқалау төрт мұртшалары болады. Жайын 40 жылдай тіршілік етеді. 3 – 4 жасында (ұзындығы 45 – 60 см болғанда) жыныстық жағынан жетіледі. Уылдырығын (11 – 480 мыңдай) су температурасы 18 – 20°С болғанда су түбіндегі шөп арасына шашады. Бұлар ұсақ балықтар, бақа, моллюскілермен қоректенеді. Кейде су құстарына да шабуыл жасайды. Жайынның еті семіз, майлы болғандықтан кәсіптік маңызы бар. Торсылдағын желім жасауға пайдаланады Майшабақ тәрізді балықтар
Осы кезде тіршілік ететін сүйекті балықтардын, ішіндегі өте қарапайым құрылысты, басқа балықтармен салыстырғанда бас сүйегі нашар сүйектенген және жүзу торсылдағы өмір бойы өңешпен байланысты болатын балықтардың тобы майшабақ тәрізділер. Қанат қауырсындары жұмсақ және бунақты болады. Қабыршағы циклоидты. Негізгі тұқымдастары: майшабақтар және лосось тәрізділер.Майшабақтар тұқымдасына (СІиреeidае) — негізінен теңіздерде тіршілік ететін балықтардың көптеген түрлері жатады, олардың кейбір түрлері көбею үшін өзендерге шығады. Біздің суларымызда көбінесе мына түрлері кездеседі. Мұхит майшабағы — Ақ теңіз бен Баренцово теңізінде, шығыста Жаңа жерге дейін және Қиыр Шығыс теңіздеріне дейін таралған. Бұл майшабақтар уылдырық шашу үшін үлкен үйір құрып теңіздердің жиегіне келеді. Уылдырықтарын тайыз жерлерге шашады. Уылдырықтары ауыр, сондықтан су түбіне шөгіп, оның түбіндегі заттарға, көбінесе балдырларға бекінеді. Әрқайсысы 40 мыңнан 280 мыңға дейін уылдырық шашады. Скандинавияның оңтүстік батыс жағалауынан шыққан шабақтар атлантикалық ағыспен ағып, шығысқа келеді. Ересектері уылдырық шашып болған соң, солтүстікке ауысады.
Майшабақтар — Каспий мен Қара теңізде өте көп болады. Бұл теңіздердегі майшабақтардьщ тіршілік ету тәсілі де түрлі-ше. Мысалы, Еділ майшабагы (Саsріоlоsа vоlgепsіs) және қа-ражонды майшабақ (С. kсеsslеri жыныс органдарының жетілу және семіру кезінде теңізде болады да, ал көбею үшін өзенге шығып, өзен бойымен бірнеше жүздеген километр жоғары көтеріледі. Қаражонды майшабақтардың көпшілігі уылдырық шашқан соң қырылып кетеді, ал Еділ майшабақтарының өлімі оған қарағанда азырақ болады. Алдыңғы екі түрден ерекше барлық өмірін теңізде өткізетін Қаспий пузанкасы (С. саsріа) дейтін түрі бар. Бірақ бұл да мұхит майшабағы сияқты кең өрістейді (миграциялайды).Қиыр Шығыс суларында, жоғарыда айтылған мұхит майша-бағынан басқа майшабақтарға жақын сардинка ивасы (Sагdі-порs теіапозіісиз) деген балық тіршілік етеді. Бұл кәдімгі теңіздік, кеңінен миграциялайтын, Советтік Приморья жағалауларына көктемде ерте келетін балық. Сардинкасы теңіз жағалауына қоректенуге келеді де, қысты теңіздің оңтүстігінде өткізеді.Балтық теңізі мен Қара теңізде килька (Sргаtеltа sргаttus), ал Каспий теңізі мен Қара теңізде соған жақын тюлька (Сlире-опеllа dеlсаtиlа) деген шабақтар тіршілік етеді. Бұл ұсақ шабақтар нағыз майшабақтарға туыстық жағынан жақын балықтар.
СССР-де балық аулау кәсібінде майшабақтар бірінші орын алады.

Дата добавления: 2015-09-06