Студопедия
Случайная страница | ТОМ-1 | ТОМ-2 | ТОМ-3
АрхитектураБиологияГеографияДругоеИностранные языки
ИнформатикаИсторияКультураЛитератураМатематика
МедицинаМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогика
ПолитикаПравоПрограммированиеПсихологияРелигия
СоциологияСпортСтроительствоФизикаФилософия
ФинансыХимияЭкологияЭкономикаЭлектроника

ВАНЯЛÖН ШАПКА

ОРДЧÖН ПРЕДСЕДАТЕЛЬКÖТ | ЧÖВПАН ДЫНЫН | НЕÖТКОДЬ ЙÖЗ ОЛÖ ОШПОЗЪЯИНЫН | ЭМ ПРИРОДАЫН СТРОГÖЙ ПОРЯДОК | ВОТ ТЭНЫТ, БАБУШКА, И ПЕТЫР ЛУН | АДЗЗИСЬЛЫТÖДЗ, ГАЖА ПЕЛЬÖСОК | БОБОЛЬ ВАНЯЛÖН ШАПКА | КУЛАКÖН ÖНI НЕ ЛОНЫ | Куимöт глава | КУИМ ЧУНИСЬ АГРЕГАТ |


Читайте также:
  1. VI Военная шапка, типи и подвиги
  2. БОБОЛЬ ВАНЯЛÖН ШАПКА
  3. БОБОЛЬ ВАНЯЛÖН ШАПКА 1 страница
  4. БОБОЛЬ ВАНЯЛÖН ШАПКА 2 страница
  5. БОБОЛЬ ВАНЯЛÖН ШАПКА 3 страница
  6. БОБОЛЬ ВАНЯЛÖН ШАПКА 4 страница

Сёрöн арнас природаын овлö öддьöн интереснöй кад: кымöра да гажтöм луннэз бöрын вдруг недырик кежö петасö сэтшöмöсь, кöр асывсянь сёр рытöдз сералö шондi, небоын öтi-öтi павьялöны кымöроккез, и быдöс природаыс шыннялö сэтшöм басöка да долыта, дзик öнi не ар, а тулыс. Деревня сайын вöр, кöда поснитик арся зэррез коста öддьöн вачкисьö ваö кöтöтöм курöг вылö, казявтöг пыркöтö уввез вылiсь сьöкыт ва тёппез, ылiсянь пондö кажитчыны кокнитжыкöн да чочкомжык рöмаöн.

Сэтшöм мича луннэзö быдыслö охота петны öтöрö да шыннявтöн мунны улица шöрöт, мыйкö керны карчйöрын нето ю дорын, а то и просто сiдз пукалыштны шондi гаж вылын да думайтны мыйкö кокнитикö-кокнитикö. Бытшöм эта кадыс!

Но — дженыт.

Кык-куим лун орсас погоддяыс, а сэсся бöра пондö, кыдз баитöны Кайскöй волокын, вийсьыны. И вийсьö, и нёштöмасьö, кытчöдз оз морозит да оз усь лым.

Вот как раз мыйкö сэтшöм жö мича да дженытик и вöлi Боболь Ваня сьöлöмын, кöр кыскалiс кöдзыссö. Пыралiс сэтчö басöк шондi югöр, чавкнитiс, югдöтiс быд пельöсоксö — и кусiс. И бöра моросас лоис бытьтö сьöд ой, дзирс пемдiс — нем оз тыдав.

Ваня дыр пукалiс аслас избушкаын, кыдз берлогаын ош, пукалiс морос вылö юрсö öшöтöмöн и, сьöд гроб вылö гусьöник дзарьялiкö, пыдына ыш лолалiс. Думайтны вöлi мый. Абу сылöн друггез, кöднакöт позис бы сьöлöмсянь баитыштны, лöгасисö сы вылö мылякö быдöс соседдэз. Кона Егор талун сiдз и шуис: «Чайдöм ув тэ, Иван. Торйöтчин йöзыс дынiсь. Кулан, дак и дзебны некин оз лок». А мыля? Мыля? Этö Ваня и ачыс оз тöд.

Сiя полöмöн дзарьялiс гробыс вылö, кöдö бура да бытшöма керис аслыс. Эшö неважын любуйтчис сiйöн и вот повны пондiс. А мый, если вдруг кулас?

Если былись кулас?

Бр-р-р!

А öтöрын, избушка ыбöс сайын, мунö олан. Ваня бура кылö быд шысö. Вот орöттöг гурöтö ыб вылын трактор, кöдзö медбöрья гектаррез. Туй вылöт жиля-жоля мунiс машина и, натьтö, сы пондаись, медбы повзьöтны луд вылiсь баляэзöс, тутöстiс-базанитiс, дзик кашельтiс тöвся курыт кашельöн. Кытöнкö орсöны челядёккез, горöтлöны гажöн, кылö инькаэзлöн басни, он и вежöрт — то ли видчöны, то ли сералöны. Избушкаыс бокын, льöмпуэз вылын, кайез чивзöны.

Öтöрын мунö олан. И некинлö Ваня дынöдз дело абу. Мыйкö кыш-кыш керис учöтик горок сайын. Ваня бöра дрöгнитiс, лэбтiс юрсö. Кин сэтчин? А, вон кин! Горыс пельöс сайсянь гусьöник-гусьöник петыштiс руд зверёк, нюкайтiс воздухсö и, бöрись лапаэз вылас сулалiкö, öдззис вöрöтны кузь уссэзöн. Шыр. Ванялöн сiя важ тöдса. Вöвлi, водас Ваня лунся удж бöрын топчан вылö, шоччисьö, а шыр кышöтö сир дука небытик стружкаэзын. А Ванялö и любо. Мед кышöтö, ловья комок! Учöтик сiя, а заботаэс тожö ыджытöсь: кынöмпöт кошшö. Ваня сiдз велалiс эта шырок дынö, что нянь крöшкиэз сылö неöтпыр чапкавлiс. А талун вöвлытöм лöг сывьялiс мороссö, лёк вир чепöссис сьöлöмö. «Вийны колö заразаöс!» — думайтыштiс Ваня и пондiс кошшыны, мыйöн бы шентыштны шырыс кузя. Но кыдз нарошно ки увтö эз шед нем. И Ваня кватитiс юр вывсис шапкасö, быд вын косьöвтiс сiйöн. Шыр пикнитiс вöснитик голосöн и вотьыштiс гор увтас.

— А, повзин! — радмис Ваня. — Вот сiдз! И эн думайт некöр, бытьтö Ваняись некин оз пов. Ме эшö ловья!

Эна кыввез бöрын сiя чеччöвтiс местаись, гымгис кокнас джодж кузя да сэтшöм вынöн, что плахаэс мутш-мутш керисö и быдöс избушкаыс дзик вöрзис да öдззис йöктыны. Ваня шупыта лэбтiс джоджсис шапкасö, пелитiс бöра юр вылас, лукавöя и бöба мигнитiс гробыслö:

— Олам эшö невночкасö! Хо! И ванйöвтiс избушка ыбöссö.

— Паладь! — öдззис чирзыны. — Паладь! Лöсьöт мыйкö сёйыштны.

Курни-верни петiс керкуись Пелагея Ивановна, сюр-сяр лэдзчис поспуэз кузя.

— Господи, помилуй... Мый тэ, Иванушко?

— Сёйны, мыся, лöсьöт. Али эн кыв, сэтöнкан?

— Важын бы сiдз. А то пукалан, кыдз мыр. А уджыс эд оз видзчись. Карчйöрсö гарйыны колас...

— Но, пондiс, — лöгасис Ваня. — Ачым тöда. Пелагея Ивановна петкöтiс керкуись быдса кашник шыд, нянь чöвпан, сувтöтiс Ваня одзö.

Боболь вдруг лукавöя шынньöвтiс, синнэсö чикыртiс. Сэсся чеччис да локтiс шкапок дынö, кытöн видзис инструмент. Шкапись Ваня кыскис четушка да бöра шынньöвтiс. Четушкаын пыдöсас вöлi винаок. Дыр ни сiя сулалiс шкапокас, быдса год сулалiс. Мöйму эта жö пораö, тулысся микола панытö, босьтлiс Ваня четушкасö. Талун лöгувьяс хозяин решитiс пöрöтны гыркас джын рюмка мымда.

— Петкöт, öнджа, хренсö, — тшöктiс иньыслö. Пелагея Ивановна вайис кыськö неетша хрен.

— Поди, тёритны да? — юалiс сiя.

Ваня кисьтiс рюмкаö невночка вина, горöтчис сьöкыта:

— Оз ков тёритнытö, Паладь. Сiдз курччöвта.

Кисьтiс öмас винаок, курччöвтiс хрен. Пелагея Ивановна ньылалiс дульсö: охота вöлi тожö юыштны, но Ваня крепыта тупкалiс посудасö, сувтöтiс бöр шкапас.

Джын час мымда Боболь сöвтiс шыд, кажöтöмöн сёйис хрен да луккез, казявтöг бурмис сьöлöмыс. Часöт и уджалыштны позяс. Пелагея Ивановналö сюйыштiс киас кöртзыр, тшöктiс гарйыны гöртöм лека. Ачыс босьтiс вила, лöсьöтчис тэчны парникö назём. Етшаöв кольччис назёмыс, почти быдöс вузалöма кудоба, но да порсь гидын эм эшö, тырмас, поди. Ваня локтiс назём куча местаö, вынöн затшкис виласö кольччöм пластö, мурзьöмöн кыскис сiйö да шлёпнитiс парникö: куйлы, сэтöнкан.

— Олыштам эшö, Паладь! Олыштам! — гажöна шуис иньыслö. — Öкульсö кор. Ась отсасьö. Вот!

 

 

Быдса час уджалiс Боболь Ваня, мыдзис, но шоччисьöм йылiсь и дума эз вöв: некöр öнi шоччисьны, аслыс эд уджалö.

— Здравствуйте, Иван Петрович, — вдруг кылiс сiя гора голос.

Дрöгнитiс Ваня, вилаыс чуть киэзiсь эз мезмы. «Кинöс эшö новйöтö лешак?» Нёджжöвтiс бöрас, а сэтöн карта воротка дынын учитель сулалö. Конувтас кыз портфель, кытшöмкö книгаэз, бумага гырдзим. Вот эта гöсь! Мый сылö колö?

— Здорово, здорово, Парфёныч, — шыасис Ваня. — Школаись лэдзчан?

— Школаись. И мог тэ дынöдз неыджыт эм.

— Пыр татчö, баитыштам, — рочалiс хозяин.

Сiя мегырасьöмöн локтiс Александр Парфёновичлö паныт, мöдiс нюжöтны кисö, да аскадö вежöртiс, что керны этö оз ков — сьöдöсь киэс, назёмöн боссисö. Ваня только шынньöвтiс кыдзкö виноватöя да мигайтiс синнэзнас. Эта коста сiя старайтчис лолавны бокö, медбы учитель эз казяв, что Ваняыс юыштöма винаок. Александр Парфёнович пуксис чурка вылö, дыша лöсьöтiс куритны. Морт сiя вöлi пöрись ни и аслас мог йылiсь пондöтiс баснисö не сразу. Сiя, кыдз быд пöрись морт, любитiс норасьны öння челядь вылö, кöда годiсь годö сё öддьöнжык вельмö, и уджавны школаын лоö сё сьöкытжык и сьöкытжык. Боболь Ваня гогинялiс пашмöм юрöн, соглашайтчис сыкöт, и кöть кин бы казялiс, что сэтшöм басниыс сылö вöлi сьöлöмви.

— Челядьсянь, зонка, öнi толк эз ло. Не только учöттэс, а и ыджыттэс воля босьтiсö, — шуис Ваня.

— Сьöкыт челядькöт, öддьöн сьöкыт, — содтiс пöрись учитель, — юр вылын готовöсь ветлыны, быдыс сьöрын син да син колö. Кая öнтай асывнас школаö и вдруг — мый бы тэ думайтiн? Кривöй Марфалöн зонкаыс да эшö Пахом Игнатлöн пияныс колокольня вылö кайöмась! Кыдз казялi сэтшöм делосö, дак чуть только гатш эг усь, кикок öнöдз дрöжитö. Шутка я дело? Колокольня вылö кайны! Эд поспуэс нач нiя сiсьöсь. Одззуну эшö висьталi челядьыслö, мыся, эд кайö сэсся эта колокольня вылö, дак на тэныт... А вдруг усясö, лисничыс чегас да?

— Мый нiя сэтчинiсь кошшöны? — юалiс Ваня.

— А кин тöдö? Охота бöбавны, вот и пелитчöны быдлаö. Öддьöн бöбöсь эна зонкаэс, нач вельмöмась.

— Кривöй Марфалöн, шуан, зоныс? Этö Санкоыс, натьтö? Тöда и ме сiйö. Хулиган быдмö, сэтöнкан. Игнат пиянсö тожö бура тöда. Мöйму шедлiсö кыкнанныс меным. Петi ойнас карчйöрö, а сэтöн воррез. Пуксьöмась парник бокö и только киэз мелькайтöны — огуреццез летöны. Но ме и кутi кыкнаннысö, Санкосö и Петькасö. Петшöралi невнасö. А кыдз инö...

Ваня эз бöбöтчы. Былись сiя кутлiс мöйму Санкоöс и Петькаöс, былись петшöралiс, кыдз колö, только каитчис неетша. Санко да Петька вöлöмась сэтшöм морттэзöн, кöднö лучше бы вöлi не вöрöтны. Нiя кутчисисö вештiсьны Ванякöт и вештiсисö öддьöн жестокöя. Öтпыр локтiс Ваня кысянькö гортас, лöсьöтчис пырны оградаö, а сэтöн, воротка иганыс бердын, кань онняюрöн öшалö. Вежöртiс, кинлöн эта делоыс, — зоночкаэс адззöмась кыськö кулöм Васькаöс, вайöмась Ванялö козин туйö — керку дынö кöть век эн лок: нёштöм дук кок йылiсь пöрöтö.

А вот эшö öтiк дело вöлi. Кык бöб зоночка рисуйтöмась ыджыт бумага лист вылö Ванялiсь портрет и öшöтöмась сiйö контора посöдзö. Тубызовчи кынöм висянöдз сералiсö: портрет вывсянь видзöтiс ны вылö настоящöй боболь, сэтшöм чёрт, что если ойнас усяс вöтö, то кувны верман. Ваня, конечно, косялiс этö портретсö, да йöзыслiсь öмсö эд он тупкы — дыр эшö сералiсö.

Да, Ваня тöдiс Санкоöс да Петькаöс, бура тöдiс. И öнi öшöтöм пеллезöн кывзiс учительсö, думайтiс: кытчö сiя кöстö, мыйлö казьмöтiс энö зырымöсь беддесö?

А учитель вель дыр эшö норасис аслас бöб велöтчиссез вылö и только вöлись висьталiс:

— Дорны колö вичкусис быдöс осьтаэсö, быдöс öшыннэсö, ыбöссэсö вартны пöввезöн, медбы и чунь тöрик осьта эз вöв. Вежöртiн, Иван Петрович? Вот тэ отсалан, поди?

Боболь Ванялö усис тöдвылас, кыдз тешитчисö сы вылын зонкаэс, трекнитiс юрнас:

— Ог! Оз лöсяв меным, пöрись мортлö, вичку дынын маласьны...

— Дак эд беда вермас лоны... Загрек усясö колокольняыс вывсянь...

— Ась усьöны. Мед юррезнысö пиньöвтöны. Абу жальöсь!

— Умöля тэ баитан, Иван Петрович, — öдззис стыдитны сiйö учитель. — Öддьöн умöля. Вийсясö кö асланыс бöб увья велöтчиссез, мыччаласö меным пужсö. Тэ бы кöть менö жалейтiн, Иван Петрович. А вештiсьöмись эн пов. Быдöс лоас керöм — öшыннэсö дорöм понда сельсовет деньга сетö.

— Но, сiдз бы и шуин сразу, а то... Ладно инö, отсалышта тэныт, сэтöнкан, уджалышта невночкасö... Деньгаокыс öддьöн колö, йöрнöс-вешьян небны думайта...

Кыкнанныс кольччисö довольнöйöсь. Учитель тöдiс, что Ваня жын-жын дорас, öтiк осьта оз коль, и челядь сэсся дугдасö повзьöтлыны сiйö. Ваня думанас лыддис, мымда сiя заробитас эта вичку дынын, и волькöтiс тошсö.

 

 

Учöтик важ вичку, кöда йылiсь мунiс басниыс, сулалö Тубыз конецын, крут берег дорын. Вöлi сiя пуовöй, багсялöм нитшöн вевттисьöм крышаа, сiсь пельöссэза. Вевдöрсяняс тубызовчи сiйö дорлöмась кöркö стружитöм тёсöн, краситлöмась веж краскаöн. Но сыбöрын, кыдз татöн олiссез дугдiсö кеймыны еныслö, краситöм тёссэсö кинкö кульöма, только кынымкö пöвтор и кольччöмась крышаыс увтiсь ряддэз бердын. Тöвнас эна пöввез коласын тшыг кöин моз уннялiс тöв, ёркöтiс тёс конеццезнас, а гожумнас быд выступ вылын пöжсисö дудiэз, воробейез да эшö кытшöмкö учöтик каёккез. Вичку дынын сулалöны ыджыт кыдззез, липаэз, и ны вылын тожö пустöй места абу — почти быд ув коласын сьöд видзöны чавканнэзлöн поззэз. Гожся рытö вичку дынын пель шы оз кыв: чавканнэзлöн да сьöдракаэзлöн карзöмыс вевттьö деревнясис быдöс шыэсö.

Кöркö важын ни эта вичкуын вöлi сельскöй клуб, но тубызовчи строитiсö сы увтö виль зданнё, и вичкуыс кольччис пустуйтны, жагöник сiсьмис и öнi сыбурна ни пöлiньтчöма юыс ладорö, — вот-вот пöрас öтлаын колокольнянас, лöсялас ваас и кывтас увлань. Тубызовскöй пейзаж вылын сiя бытшкасис кыдз сьöд бельмо, и сельсовет не öтпыр ни примитлiс решеннё разьны сiйö, да кадыс сё эз вöв. Сэтчö жö пöрись старухаэз быдпырся сувтлiсö паныт, жевгисö ракаэс моз жö, и местнöй начальство видзчисис буржык кад.

Боболь Ваня гöгöртiс вичкусö, дзарнитiс быд осьтаокö. Сэсся видзöтiс-керис, мымда уджыс и, бöб зонкаэс йылiсь думайтiкö, решитiс ашын жö локны татчö да бытшöмика дорны ыбöссэсö да öшыннэсö. «Дугдат, небось, нюкайтчыны сэтöн, шарсиннэз!» — баитiс сiя думанас аслас лöг враггезлö.

Ашынас, луншöр кад бöрын, как раз сэк, кöр быдöс народыс вöлi ыб вылын, Боболь Ваня сюйыштiс коскас чер, карманас — сiмöм кöрттуввез и, öтмöдöрö пöлiнясьöмöн, люштiс вичку дынö. Эстöн сiя кузь потшöн судзöтiс крышаыс увтiсь пöвторресö, орлалiс нiйö кыдз колö и кутчисис дорны öшыннэсö. И эта кадö кытшöмкö шушкöм пырис сы пеллезö. Ваня повзьыштiс, дугдiс ёркöтны чернас. Шушкöмыс кылiс вичкуыс пытшкын. «Господи, мый эта? Может...»

Луныс вöлi шондiа, мича. Лöчыт югöррез гусялiсö синнэз. Вичку дынын вöрисö дженытик вуджöррез, а кыдззез вылын быднёж жексiсö чавканнэз да учöтик каёккез, радуйтчисö шоныт погоддяыслö. Повны вöлi совсем немись, но Ваня сёжö пернапасалiс кымöссö и, пеллесö öшöтöмöн, пондiс кывзiсьны. Вичкуын вöлi лöнь, эз кыв öтiк шыторок. Но вот кинкö вирснитiс нырöн, и Ваня ятнöя кылiс:

— Петам ыбöсöттяс... Котöртам...

— Кутас...

Ваня чеччöвтiс ыбöслань, пöдналiс сiйö. Дрöжитны дугдiс. Вежöртiс: вичкуын не кин мöдiк, кыдз сылöн враггес — Санко да Петька. О, Ваня бура тöдiс нылiсь голоссэз, и ошибка эз вермы лоны. Кык бöб зоночка мыйлöкö пырöмась вичкуас, и вот шедiсö капканö. Мый ныкöт керны? Может, кутны да пöвсавны невночка?

Конечно, кутны недыр. И пöвсавны позяс, но мыйöн эта чулалас? Эд эна отчаяннöй беспияннэз вермасö и керку öзтыны.

Сiдз думайтiс Ваня, а вичкуас сё вирскисö ныррез, кылiс шушкöтчöм. Учöтик пленниккез, тыдалö, обсуждайтiсö ассиныс положеннёнысö, мыйкö лöсьöтчисö керны. Ванялö охота вöлi чожжык тöдны, мый сэтчин керисö кык кульпиян, мыйлö быд лун пыравлöны вичкуас. Сiя невночка осьтiс ыбöссö, дзарнитiс пытшкас. А зоночкаэз только этö и видзчисьöмась. Нiя быд вынiсь койыштiсö Ванялö чужöмас кытшöмкö чорыт бусöн, мыйсянь недобрöй старик слепöйсялiс кынымкö секунда кежö и бöрöн-бöрöн петитчис ылöжык ыбöсыс дынсянь. Зоночкаэз, конечно, эз пондö видзчисьны, кöр Бобольыс садясяс да шамыртас кыкнаннысö, нiя чожжык вотьыштiсö вичкусис и мыччалiсö, кыдз колö котрасьны.

Ваня дыр весöтiс синнэсö, тошсö, сьöласис. Кöр визыв синва досповна миссьöтiс и югдöтiс синнэсö, кык шалапут вöлiсö деревняыс дынын ни, лэбзисö сiдз, что и жеребецöн он вöт. Бобольлö нем эз кольччы керны, кыдз лэбтыны кулаксö да рявкнитны ранитöм ош моз:

— Шедат тi меным! Ужо, бедь коккезнытö чеглала!

Мыйöн нiя сёдаки сэтшöм зубыта койыштiсö чужöмö? Песокöн, поди? Нет, не песокöн. Ваня тошсис, пеллезсис кыскалiс кытшöмкö чорыт руд чиррез, кöдна чожа пöртчисö чуннез коласын пизьö. Тьфу тэ, öнджа, кай назём я мый я? Кай назём и эм! Тьфу!

 

Сьöласьтöн и видчытöн Ваня нёджжöвтiс кок увтас, одзас и бöрас — быдлаын валяйтчисö руд чиррез. Кай назём! Сiя вынöн ванйöвтiс вичку ыбöссö, чожжык пырис пытшкас. Пемыт сэтöн, кыдз гуын, сiсь дук сöтiс ныр кузя. Мымда бы эз старайтчы, казявны нем эз позь — синнэзлö зубыт. Ваня чожжык сöтiс öбукöн пöв кузя, кöдö неважын дорис öшынö, сыбöрын брякнитiс мöдiк кузя. И кöр шондi югöррез вашöтiсö пемытсö дыв, Ваня казялiс сай пельöсiсь кык ведра. Нiя доррезви вöлi тыртöмась кай назёмöн...

Кай назём!

Дак вот мый нiя лэдзчöтлöмась колокольня вывсис!

Беда тай! А вдруг немымда эз кольö?

Шупыта, почти маласьтöг, Ваня кайис джуджыт поспуэз кузя, сьöкыта лолалiс и сьöласис, кöр öшöтчöм кузь чераньвеззэз лякасьлiсö тырппез бердö. Кок увтын мутшкöтiсö важ поперечинаэз да плахаэз, дзуртiсö лиснич пöввес. Кытöнкö вывланьын, векнитик лиснич йылын, шовкöтiсö борддэзöн дудiэз, и Ваня кылiс, кыдз шутнялiс кай борддэс коласын воздух. Вöлi момент, кöр юрын мелькнитiс дума: оз я чегö тöрмöм поперечинаэс? Но Ваня сэк жö вашöтiс этö думасö дыв. Озö! Раз кульпияннэс ветлiсö сэтi да эзö усьö, то и сылö, Ванялö, немись повны. Не чукыля киаöсь вöлiсö кöркöся мастеррес, быдторсö нiя керлiсö ас понда — крепыта, век кежö. И кöть ёна полö учитель, да весь: поспуэс не только мортöс, но и порозöс терпитасö.

Медбöрья поспу вывсянь Ваня шагньöвтiс векнитик площадка вылö, дзарнитiс öтмöдöрö. Быд торокыс эстöн вöлi вевттьöма и лякöма кай назёмöн. А кок увтын — Христос тэ батюшко! — назёмыс куйлiс чукöррезöн, свальнöй пласт вöлi метрся некыдз не вöснитжык.

— Да эта жö золото, золото, — шушкыштiс Ваня и вевттис öмсö ки долоньöн, медбы радыссянь не öдззыны сьывны песняэз.

Сiя курни-верни лэдзчис бöр, öтiк сiмöм кöрттулöн дорис ыбöссö, медбы некин эз велав вичкуас да эз нöбöт быдöс «золотосö», тэрмасьöмöн кайис гортас. Пелагея Ивановна сё эшö гуддисис-гарйисис карчйöрын, и Боболь Ваня иньдöтчис веськыта сы дынö.

— Паладь, кывзы жö, Паладь!

— Мый тэ, Христос тэкöт... Эн я...

— Кывзы, Паладь... Весь эд ме тэнö видi назёмыс понда, — шушкис Ваня сiдз таинственнöя, что кулавлытöдз повзьöтiс иньсö.

— Мый тэкöт лоис?

— Кай назём вылö инми! Золото вылö!

Ваня тэрмасьöмöн юöртiс иньыслö, кыдз вöлi делоыс, Пелагея Ивановна клопöтiс кöс кадж кузя киэзнас, тожö радуйтчис.

— И кыдз ме вунöтi колокольняыс йылiсь? — баитiс Ваня. — Эд кöркö Якунь Иван, покойнöй морт, пыр этö назёмсö лэдзчöтлiс. Вот чёрт! Но да ладно, öнi ми пондам лэдзчöтлыны. Вот.

Вöлi рыт ни. Тубызовчи важын локтiсö гортö, лöсьöтчисö шоччисьны. Ваня гозъя пукалiсö избушка посöдзын, шушкисö гусьöник.

— Öнi тырамö карчнас, — баитiс Ваня. — И картов, и капуста, и огурецсö тыр быдтам.

— Городын вузавнытö колö, Иванушко. Леспромхозас донтöма вермас мунны.

— Конечно, городын, — согласитчис Ваня.

 

 

Эта рытö Кона Егор керкуын пукалiс гöсь, Викунь деревняись том детина Микаш Сеня. Сiя лыддиссис Егорлö кытшöмкö родняöн, то ли куимöт увтырся племянникöн, то ли крестникöн — Егор бытшöмика и ачыс эз тöд. Но быдпырся, кöр детинаыс кежавлiс сы ордö, примитлiс бура, гöститöтлiс, кыдз баитöны, няньöн-солöн, ырöшöн да бытшöм басниöн. Талун Сеня ачыс кыскис котомкаись джын литр вина, торс сувтöтiс пызан вылö.

Вöлi Микаш Сеня эшö том, только неважын локтiс армияись, сё эшö новйис военнöй паськöм. Егор завидуйтöмöн видзöтiс том богатырь вылö, шыннялiс: ыджыта быдмöма, крепыт лысина, паськыт пельпоннэза, здоровöй лешакпиян.

Егорлöн старухаыс котрасьöмöн чукöртiс пызан вылö сёянтор, юан сувтöтiс. Хозяин рочалiс Сеняöс пызан сайö. Максим гозъя мунiсö клубö видзöтны кино, и пукавны гöсьыскöт Егорлö ковсис öтнаслö. Гöсь кужöмöн пельдöтiс бутылка бердiсь чочком кöртокись пробка, чапкис сiйö пызан вылö.

— Э-э, лöсьöтчин разь кытчöкö? — негорöн юалiс Егор. — Котомкаöн тай мунан?

— Вот юыштам, вöлись и басни арталам, — шынньöвтiс гöсь.

Юисö невночкаöн вина. Кона Егор нюкайтiс няньтор и пöтiс, а гöсь шумöн ризьдiс мöймуся солалöм огуреццез, капуста, басни пондöтны эз тэрмась. Хозяин казялiс, что кежис талун Сеняыс кытшöмкö могöн. Сiя бöра мыччалiс синнэзнас котомка вылö, юалiс:

— Гöтрасин ни поди да, э-э...

Сеня кисьтiс рюмкаэзö эшö винатор, тшöктiс Егорлö юны.

— Городö ме муна, дядь. Вот иньдöтчи...

— Кытшöмкö мог эм? Дыр кежö?

— А сэтчин видзöтам, кыдз да мый. Кори сельсоветiсь справка, медбы паспорт судзöтны — эз сетö. Но ме сёравно муна. Велöтiс öтiк дошлöй морт. Кутчисян, шуö, перво милиционерöн, паспортсö сразу и сетасö...

Кона Егор жагöник вештiс одзсис рюмкасö, юны эз понды.

— Мамтö öтнасö и колин? — юалiс гажтöма.

— Сетасö квартира — нуöта.

Хозяинлöн сэк жö дзугыльтчис сьöлöмыс, охота вöлi чеччыны местаись, кутны Сеняöс пельпоннэзöт, юавны веськыта: мыйлö мунан, гортын разь етша уджыс? Эх, да мыля жö тэ дедовскöй старинасö колян, мыля мусö чапкан? Но дыр шы эз сет, видзöтiс кытчöкö бокö, пишкис нырнас. Гöсь тожö дыр нем эз баит, сёйис жагöник капуста, панялiс шыд. Пызан сайын вöлi сэтшöм гажтöм, бытьтö касьтылiсö покойникöс.

— Эз бы ков муннытö, — вöлись шуис Егор. — Гортын бы колiс овны. Колхозлöн му öнi уна, а отирыс етша. Уджалiн бы колхозын.

— Джын год уджалi армияыс бöрын, а мый толкыс? — паныт горöтчис гöсь. — Не вывтын, не кокын. Солдатскöй паськöмокöс бырöтi, а вильсö мый вылö небан? Копейка деньга абу. Уджалi тöвнас кык месяц вöрын, деньга заробитлi, да керку мамöлö вочны ковсис... Веськыта шуны — некытшöм перспектива. Да!

— Эта сiдз. Сьöкыта эшö овсьö. Войнаыс бöрын некыдз артасьны ог вермö. Но верита ме, верита — чожа артасям. Государство старайтчö отсавны колхоззэзлö. Вон МТС-iсь тракторрез сетiсö миянö, öнi му вылын хозяиныс öтiк лоис — колхоз. Кывсьö, трудоденнез местö быд колхозниклö лоас пö денежнöй оклад. Сувтасö колхоззэз кок вылö, богатсяласö. Верита ме! Вот адззылан!

Егор баитiс дзирыта, дзик собраннё вылын, но гöсь кывзiс сiйö умöля.

— Кöркö и лоас, поди, быдöс, а меным эд, дядя, öнi овнытö колö, — шуис сiя и лöсьöтiс куритны. Егор осьтiс öшын — сiя эз радейт табак тшын. Мыйкö сьöкыт да гажтöм нырыштiс сьöлöм, гыжьясис моросын. Эх, эттшöм морт мунö кытчöкö вакрамешö. А гортын кин пондас уджавны, кин? Гöсь куритiс осьта öшын дынын, лöсьöтчö вöлi эшö кисьтны рюмкаэзö вина, да эз ешты: öтöрын вдруг косьöвтiс рытся русö кинлöнкö нёштöм голос, дзик затшкисö кинлöкö моросас пуртöн нето öбыртiсö юр воманö зорöн:

— Вийисö! А-а-а!

Микаш Сеня шупыта петiс пызан сайись.

— Тышкасьöны, некö!

И чепöссис öтöрö. Кона Егор кышис кокас чочком пимиэз и вöтчис сы сьöрö, Кокись кок вылö чеччалöмöн петiс аслас оградаись Уй-Питирим, локтiс Егор дынö:

— Кин сiдз нёштöмасьö, уй-уй?

— Нем ог вежöрт, — шуис паныт Кона Егор. — Боболь Ванька бытьтö бы....

Деревня шöрöт былись котрасис Пелагея Ивановна. Сiя сунки-панкиöн шентiс вичку ладорсянь школа дынöдз, бертiс бöр, кынымиськö усьлiс кыминь, перыта чеччöвтлiс кок йылö и сё котрасис, котрасис...

— Вийисö-ö! — рявзiс лёкгоршöн.

Ёркöтiсö ыбöссэз, жольöтiсö воротаэз, быд керкуись петiс народ. И кин бы эз пет, сiя и котöртiс вичкулань, кытöн горöтлiс Боболь Ваника. Клуб дынын виньдiс движок: киновидзöтiссез тожö тэрмасисö вичкулань.

— Мый лоис? — юасисö öтiккез.

— Мый лоис?! — горöтлiсö мöдiккез. Деревняын сулалiс вöвлытöм шум.

Но вот и вичку. Народ öксьöм дзик пожар вылö. Ыджыт ыбöс дынын, му вылас, киэзöн-коккезöн вартчис Пелагея Ивановна. Кинкö котöрöн локтiс сы дынö фонарьöн, и сэк быдöн казялiс, что старухаыс öмись петö поллеза быг — бöбсялöма мортыс. Öтiк добрöй инька да сторожиха Öкуль лэбтiсö сiйö, кутiсö кык ки коласö и нуöтiсö деревняö.

Перво бригадир Меливасин да Кона Егор, а ны бöрын и мöдiккез пырисö вичкуас, öзтiсö öшö öтiк фонарь. Мый эстöн шогмис? Мыйсянь горöтлiс Ваника?

— Вот чёрт, — дивуйтчöмöн шуис Меливасин. — Адззат, кытшöм делоыс?

Дело вöлi адззывлытöм. Лиснич пролёттэз сьöрсьöн-бöрсьöн усьöмась öтамöд вылö, керöмась настоящöй костёр. Кыз балкаэз да пöввез увтсянь тыдалiсö Боболь Ванялöн сапоггез...

— Э-э, усьöм эд. Доймис, поди? — мыкталiс Кона Егор.

— Кытшöм, поди, доймöм... Ме сiдз думайта — ловья ли?

Жагöник разисö костёрсö, чапкалiсö бокö пöввез да плаха торрез, видзöтiсö Ваня вылö, а сiя не киöн, не кокöн и трек оз кер.

— Вот тэныт и на!

— Мыйлö сiя кайис сэтчин?

— Беда тай!

Мигайтöмöн сотчисö фонаррез, вöрисö вичкуын кузь вуджöррез, чöлöмöн видзöтiсö Ваня вылö мужиккез и инькаэз.

— Кай назёмла, тыдалö, кайлöма. Вон и тыра мешöк валяйтчö, — негорöн шуис бригадир.

— Э-э...

— Фельдшерöс колö корны. Отсöт, поди, колö, — шыасис кинкö.

— И милиционерöс.

Степан Степанович Меливасин сэк жö сетiс öтiк детиналö приказ — кутны дворись медбур вöлöс и тöвчикöн гöнитны Пальникö. Детина шысеттöг котöртiс дворлань. Ачыс бригадир пешлiс Ванялiсь кисö, кымöссö, но нем эз юöрт, только юрнас гогинялыштiс.

Джын час мымда чöлiсö колхозниккез, сулалiсö öшöтöм юррезöн. Тыдалö, каждöй думайтiс: вот тэныт и олан. Вöлi морт и абу.

— Лешакыс сiйö кайöтöм сiсь колокольняыс вылö, — негорöн горöтчис Уй-Питирим.

— Колö жö, а?

— Не лешак сэтöн виноват, совсем не сiя, — вдруг кылiс Микаш Сенялöн голос,

— Тэ поди, тöдан, кин виноват? — невна тешитчöмöн юалiс бригадир.

— Оланыс миян виноват,— кымöс кучиксö зыртiкö, нюжвыла баитiс кодыш Сеня. — Сiя, конечно. Умöлик деревенскöй оланыс виноват. Вöлi бы колхозным бур да богат, тырмис бы мортлö быдöс, мый сылö колö, — кин бы сэк кайис сiсь колокольня вылö назёмла?

Бригадир осудитöмöн гогинялiс юрöн, горöтчис лöгöнмоз:

— Но философ! Адззöм кытöн арттöмсö лёбны, демагог! А тэ мый керин, медбы колхозным вöлi богат? Уджалiн кык месяц — и кузь руббез сьöрö. Вот тожö пиньöвтан юртö, кыдз эта...

Кона Егор трекнитiс тошокöн, но шы эз сет, кутiс Сеняöс сосöттяс, петкöтiс öтöрö.

А сэтчö и фельдшер, и милиционер мотоциклöн локтiсö. Фельдшер, кöдалö Боболь Ваня сэтшöм старательнöя тшупис неважын виль керку, пешлiс плотниклiсь пульс, кымöссö тожö пешлiс.

— Сайкалöм ни, — шуис негорöн.

Участковöй милиционер тшöктiс керны йöзыслö носилкаэз да часöт жö кайöтны покойниксö гортас.

 

Сутки да джын покойникöс куйлöтiсö гортас. Обычай сьöртi тубызовчи вовлiсö проститчыны сыкöт, сулалiсö гроб дынын куш юррезöн, чöлiсö. Мукöдыс баитiсö, что колiс бы иньдыны Ваня зонлö телеграмма, медбы сiя, супоней, локтiс айсö дзебны, но супонейлiсь адрессö некин эз тöд, сiдз и öвтыштiсö киöн. Сторожиха Öкуль, кöда согласитчис дозирайтны ылöстöмсялöм вежаньсö, пильскис гроб дынын, причитайтiс. Пелагея Ивановна куйлiс сайись жырокын, видзöтiс осьта синнэзöн потолокö, вöлi дзик кулöм — сутки да джын чöлiс, эз горöтчы и öтiк кыв.

Но вот локтiс кад петкöтны гробсö öтöрö да пуктыны телега вылö. И сэтöн Уй-Питирим вдруг казялiс, что покойникыс куйлö аслас гробын шапкатöг. Вот тэныт и на! Тöн, кöр Ваняöс водтöтiсö аслас сьöд гробö, быдöнныс напрочь вунöтöмась кышавны сылö шапкасö.

Пондiсö кошшыны шапка, знаменитöй лось кучиковöй малахай, а сiя, малахайыс, некытöн абу. Быд пельöсö дзарнитiсö, некытöн абу. Ыбöс дынiсь тув вылын абу, лабич увтын абу, полатьын абу. Петавлiсö избушкаö, дзарнитiсö картаö, ветлiсö баняö — некытöн абу.

Мый керны? Обычай тшöктö добрöй мортöс кольлавны медбöрья туйö кыдз колö: медбы вöлiсö сы вылын и вешьян, и йöрнöс, и кöмкöт, и, конечно жö, шапка. А шапкаыс абу. Вот беда!

Эта бедаись петны йöзыслö отсаiлс Кона Егор. Старичок адззöма Ваня чуланiсь ноёвöй важ колпак, пыркöтiс сы вылiсь буссö керку пельöс бердö и пелитiс этö колпаксö покойник юрö, новйы, мужик, раз ассит шапкатö öштiн, мый нö керан...

Покойникöс петкöттöн сторожиха Öкуль юкталiс дзебсиссесö винаöн, туран брагаöн. И могильникын, кöр гробсö сюйыштiсö муö, бöра юкталiс быдöнöс винаокöн, — эта инька, тыдалö, ештöма ни пыравны Пелагея Ивановналöн коробьяö, кытöн самöй пыдöсас куйлiс неетша деньга. А поди, и аслас руббез вылö небис винасö, кин тöдö.

Кöр вöлi быдöс керöм, дзебиссез иньдöтчисö гортö. Одзын мунiсö инькаэз, кöднö Öкуль корис Ваника ордö лöсьöтны касьтiсян öбед. Мужиккез — бригадир Меливасин, Кона Егор, Уй-Питирим да Пахом Игнат — пукалыштiсö виль могилаыс дынын, кин куритiс, а кин олан йылiсь думаэз думайтiс. Недыр мыйись и нiя иньдöтчисö деревнялань.

Лэдзчисö мыс вывсянь не тэрмасьöмöн, баитiсö негорöн.

— Кытшöм богатырь, вöлi, э-э, — шуис Кона Егор.

— Вына мужик вöлi, здоровöй. Сто годсö олiс бы, пожалуй, — согласитчис Меливасин.

Сiсьмöм вичку дынын, луд вылас, котрасисö зоночкаэз, шумитiсö. Нiя радöн чужьялiсö то ли мяч, то ли важ школьнöй глобус. Тубызын челядь бöб, мый шедас кок увтаныс, сiйö и чужьялöны. Мый нiя сэтшöм радöн чужялöны талун?

Кона Егор локтiс матöжык, дзар керис бытшöмика и сьöлöмыс пикнитiс. Шапка! Лось кучиковöй малахай чужьялöны!

— Э-э, срам табун! — лöгасис Кона Егор. — Тi мый этö керат, а?

— Вот кульпияннэз, Ванялiсь шапкасö, некö, летöны, — дивуйтчöмöн шуис бригадир. — Сiя и эм! Эй, Санко, давай шапкасö татчö!

Чочком юрсиа, кузь голяа Санко котöрöн вайис бригадирлö малахайсö.

— Вот, — шуис гажöна. — Вичкусис адззимö.

— Киссьöм лиснич дынас вöлi. Сэтчин стенаас кöртовöй крюк эм. Сы вылö и кышасьöм, — юöртiс Петька. — Ми потшöн судзöтiм.

— А мыля чужьялат? Разь позьö шапка чужьявны? Ах тi, врагтелеп! — рявкнитiс бригадир.

Босьтiс Меливасин шапкасö киö, видзöтiс öтмöдöрсянь. Но и шапка! Кытшöм сiя ыджыт, быдса кадуля зöр тöрас. Лось кучикись гöныс кыртöма ни, усьöм быдöс, кыдз заваритöм пон бердiсь, чорзьöма — истово симöт, и подкладыс шоркйисьöма, ньылöм дукöн боссьöм. Кытчö сэтшöм шапкасö воштыны? Самöй раз чапкыны канаваö. И бригадир лöсьöтчис ни чапкыны, сетны бöр зонкаэслö, но вдруг кылiс, что шапка подкладыс увтын кышöтöны кытшöмкö бумагаэз.

Бумагаэз? Интересно!

Меливасин чожжыка павтыртiс подкладсö, а сэтöн... А сэтöн, подклад увтас, карманоккез вурöмась. И быд карманокын деньга! Öтiкын сотённöйöсь, мöдiкын — полусотённöйöсь, куимöтын четвертнöйöсь. Руббез, пятёркаэз, десяткаэз... А öтiк карманокын сберегательнöй книжка. Степан Степанович, грамотнöй морт, сразу жö дзарнитiс цифраыс вылö — вит тысяча руб! Вит тысяча!

— Уй, уй! — дивуйтчис Питирим.

— Э-э!

— Вот эта деньга! Куим век кежö тырмас!

Нёль солиднöй мужик вöлiсö бытьтö öшöмöсь. Нiя мигайтана синнэзöн дзарьялiсö öтамöд вылö, сё дивуйтчисö и дивуйтчисö, дас минута мымда, натьтö, эз вермö артавны некытшöм басни.

— А мый, Степан Степаныч, не кежавны, я миянлö магазинö? — вдруг полöмöнмоз юалiс Пахом Игнат.

Кона Егор дзарнитiс бригадир вылö, бригадир — Питирим вылö. Пахом Игнат гыжьялiс юрбöрсö, ньылалiс дуль.

— Нет! — вдруг чорыта шуис бригадир. — Юны ми эта деньга вылö ог пондö! Давай-ко, дружоккез, нöбöтам шапкасö сельсоветö. Сэтчин и решитöны мед, мый керны эта доброöн. Поди, Бобольлöн зоныс адззисяс, дак сылö сетасö. А поди, и Ваникаыс ловзяс... Öтiк кылöн — нöбöтам сельсоветö!

Сельсоветö дак сельсоветö. Бригадиркöт споритны некин эз понды. Санко да Петька тожö эз горöтчö öтiк кыв. Только Пахом Игнат вирскис нырнас да нюмралiс öмсö. Кона Егор оськалiс деревнялань киэсö бöрас тэчöмöн, мыйкö дыр думайтiс. Кöр сибалiсö первöй керку дынö, сiя гажтöма ыш ловзисис и шуис не öддьöн горöн:

— Эх тэ, олан миян, олан... Эх тэ, срам деньга. И мыйлö сiйö... э-э... керöмась, каналья!

 


 

ВА УВТЫН ПОС

 

ПЫТШКÖС:

 

Беда эна нывкаэзкöт

Серёжкалöн настроеннёыс умöль

Тöдтöм баб

Кöр чериыс оз кокав

Невежöртана басни

Умöлик олан

Виль лун — виль делоэз

Мый понда павкис Öльöшкалö

Гажтöм думаэз

Талисман

Виль тöдсаэз

Геройлöн могила дынын

Мыля нiйö нуöтiс Пельтöм Селько

Öльöшкалö öддьöн умöль

Важ мельница сайын

Монастырскöй расын

Нюрыс косьмöма

Разведка пондöтчö

Пыдöстöм нюр сайын

Бедолага

Ва увтын пос

Кöр эта вöлi

Öльöшка пондiс баитны

Мый эшö висьталiс Öльöшка

Тревога! Тревога!

Быдöс лоас бур

Старуха шедiс

Бöра Важ мельница сайын

Вот сiя, врагыс

 


Дата добавления: 2015-11-16; просмотров: 44 | Нарушение авторских прав


<== предыдущая страница | следующая страница ==>
Быдмас сахарнöй свекла!| БЕДА ЭНА НЫВКАЭЗКÖТ

mybiblioteka.su - 2015-2024 год. (0.061 сек.)