Инвестициялардың табыстығы және тәуекел күтілетін табыстық деңгейі

Инвестицияның табыстылығы (РІ) – инвестицияға жұмсалған əрбір ақша бірлігне келетін табысты есептеуді сипаттайды. Оның формуласы төмендегідей:

n С±t

РІ = Σ ⎯⎯⎯⎯⎯ / Іо

t=1 (1 + k)^t

Инвестицияның табыстылығын жобаны іске асыруда шешім қабылдау барысында оған салыстырмалы түрде баға беру үшін қолданылады.

Егер, РІ > 1, онда жобаны қабылдауға болады, ол тиімді;

РІ = 1, онда жоба не пайдалы, не зиянды емес;

РІ < 1, онда жобаны қабылдауға болмайды, ол тиімсіз.

Ішкі пайда нормасының есебінің əдісі (ІRR) – жобадан түсетін таза түсімдердің дисконтталған құнына арналған дисконт нормасы инвестицияның дисконтталған құнына теңдігін көрсетеді. Бұл көрсеткіш мынадай түрде анықталады:

n С±t

Σ ⎯⎯⎯⎯⎯ - Іо = 0

t=1 (1 + k)^t

ІRR – инвестициялаудың жалпы көлеміне арналған қаржыландырудың сыртқы көздерінің ең жоғарғы құнына сəйкес, ішкі пайда нормасы. Мысалы, егер де жоба толығымен коммерциялық банктің несиесі есебінен қаржыландырылатын болса, онда ІRR-дің мəні банктің пайыз мөлшерлемесінің (і) шекті деңгейін көрсетеді, яғни одан жоғары болса, ол жоба тиімсіз болып саналады.

Егер, ІRR > і, онда жобаны қабылдауға болады, ол тиімді;

ІRR = і, онда жоба не пайдалы, не зиянды емес;

ІRR < і, онда жобаны қабылдауға болмайды, ол тиімсіз.

Өтеу мерзімін есептеу əдісі (РР) тапқан қаражаттар есебінен несиені қайтару мерзімін анықтайды. Өтеу мерзімінің қысқа болуы тəуекелді төмендетіп, тезірек қайтаруға мүмкіндік береді. Өтеу мерзімінң формуласы төмендегідей:

Іо

РР = ⎯⎯⎯⎯⎯

(Σ) С±_t

мұндағы,

РР – жобаның өтелу мерзімі,

Іо - жобаның бастапқы шығындары,

(Σ)

С±_t - t уақыт кезеңіндегі табыс (таза ақшалай тасқыны)

Қаржылық менеджер үшін тәуекелдік – қолайсыз азхуалдың ықтималдығы. Әр түрлі инвестициялық жобалар тәуекелдіктің әр қилы дәрежесіне ие, капитал салымының ең жоғары кірісті нұсқасы да тәуекелділігі зор болады.

Тәуекелдік– экономикалық категория, сол үшін ол өз алдына орын алатын не алмайтын жағдайды құрайды. Бұндай жағдайдың орын алуында үш экономикалық нәтиже болады: кері (ұтылу, зиян, шығын); нөлдік: қалыпты (ұту, кіріс, пайда).

Тәуекелдік пен кірістің қатынасы (ағылш. risk-return tradeoff) – кез келген инвестор үшін маңызды ұғым, яғни кіріс тәуекелдікке тікелей пропорционал. Басқаша айтқанда, тәуекелдік қатынасы мен кіріс түсіндіргендей, неғұрлым тәуекелдік жоғары болса, соғұрлым кіріс мол болады, кіріс мол болса, тәуекелдік аз болмақ. Түсінікті болған ахуал, кіріс пен тәуекелдік өзара тығыз байланысты және тікелей қатысты, соған сай, мына термин туындайды: «тәуекелдік пен кіріс қатынасы».

Тәуекелдік пен кіріс – өзара байланысты және тікелей пропорционал. Неғұрлым тәуекелдік жоғары болса, соғұрлым кіріс мол болады, кіріс мол болса, тәуекелдік аз болмақ. Тәуекелдік пен кірістің қатынасы оңтайлы болуы шарт, мақсаты – тәуекелдікті азайта отырып кіріс көзін арттыру Кірістің тәуекелдікпен байланысы инвестициялық әрекеттермен айналысатын барлық тұлғалар үшін маңызды ереже болып саналады.

Ықтималдықты реттеу деп көптеген орын алуы ықтимал шығындардың ықтималдықты нұсқауымен көрініс алуы. Ықтималдықты реттеу, бөлу түсінігі мен күтілетін шама тәуекелдікті өлшеу үшін негіз негіз болмақ.

Ең алдымен жалпы тәуекелдікті есептеудің екі түрін қарастырамыз:

- жалпы тәуекелдік, өз алдына жекелей алынған активтердің тәуекелдігін назарға алады;

- нарықтық тәуекелдік, яғни өз алдына релевантты немесе тиімді түрді құрайды, жекелеген активтің тәуекелдігі, егер аталмыш актив бағалы қағаздардың нәтижелі диверсификацияланған бөлігі болып саналатын болса.

Жалпы тәуекелдіктің ұғымын жариялау үшін, айталық, инвестор жалғыз ғана тәуекелді активтерге иелік етеді, мысалы, акцияларға. Аталмыш жағдайда акция тәуекелдігі кірістің орын алуы ықтимал мәндерінің дисперсиясымен өлшенеді, олардың орташа шамасымен қатыстылығы аңғарылады. Бұл құрылым неғұрлым көбірек болған сайын, ықтималдық деңгейі жоғары, деректік кіріс күтілетін шамадан төмен, атап өтерлігі, бұл акцияның тәуекелдігі соғұрлым жоғары. Алайда егер инвестор әр түрлі акциялардың мол мөлшеріндегі қоржынды иелік ететін болса, айталық, 40 немесе одан да көп, бірінші орынға жалпы мәселе ыңғай алады, акциялар қоржынының тәуекелдігі, бір акция бойынша шығындар басқалары бойынша кіріс алуды компенсациялайды. Аталмыш жағдайда акциялардың релевантты тәуекелдігі – бұл оның нарықтық тәуекелдігі, яғни қоржынның жалпы тәуекелдігіндегі әр акцияның үлесі өлшенеді. Неғұрлым акциялардың ықпалы қоржынның жалпы тәуекелдігіне зор болса, (аталмыш түрдегі акциялардың көлемін арттыру қоржынның тәуекелдігін арттырады), соғұрлым акциялардың нарықтық тәуекелдігі жоғары болады.

Мақсатты түрде қарастыратын жағдай, қоржынның тәуекелдігі қандай үлгіде өлшенеді және тәжірибеде қалай зерттеледі. Біріншіден, қоржынның тәуекелдік шамасы ретінде кірісті реттеудің орташа квадраттық ауытқуының көрсеткіші қызмет етуі ықтимал, есептеу үшін мына формула қызметке енеді

мұндағы k_pi – қоржынның кірістілігі, экономиканың жағдайына сай келетін жүйе, қоржынның күтілетін кірісі;

Р₁ – ықтималдық, яғни экономика жақсы жағдайда болады.

Өзара байланыстарды өлшеудің статистикалық әдістерінің маңызды қолданысы – тиімді қоржындарды іріктеу, яғни мынадай қоржындар, яғни тәуекелдіктің кез келген деңгейінде жоғары күтілетін табысты қамтамасыз етеді және және кез келген күтілетін кіріс үшін тәуекелдіктің төмен деңгейі назарда болады.

Тиімді қоржын – бұл қоржын, яғни тәуекелдіктің аталмыш деңгейінде анағұрлым жоғары кірісті қамтамасыз етеді немесе тәуекелдіктің төмен деңгейі орын алады.

Инвестор үшін оңтайлы қоржын көптеген тиімді қоржындардың қиылыс нүктесі ретінде анықталады, сол сияқты аталмыш инвестор үшін қисық селқостықтың жоғары деңгейі аңғарылады.

Қисықтықтың қандай нүктесін инвестордың қолдауы оның тәуекелдікке қатынасынан қатысты. Кіріс пен тәуекелдікке қатысты индивидтің мақұлдауын пайдалылық қызметі түрінде алға тартуға болады: U = U(, ). Тәуекелдікке қатынасына қарай адамдарды келесі топтарға бөлуге болады:

- тәуекелдікке селқостық, олардың игіліктері өзгеріссіз қалады, егер кіріс бірқалыпты өсетін болса және қоржынның тәуекелдік деңгейі лайықты орын алатын болса. Тәуекелдік деңгейінің артуынан кірістің өсуінің артта қалуына келіседі;

- тәуекелдікке ыңғай алмаған, оның артуынан қоржынның пайдалылығы кірістің өсуі барысында өзгеріссіз қалады, яғни тәуекелдік деңгейіне қарағанда.

Басқаша айтқанда, қоржынның пайдалылығы өзгермеуі үшін адамдардың бірінші категориясы үшін тәуекелдік бойынша туынды кіріс тұрақты болады; екіншісінде - азаяды; үшіншісінде - артады.

Көптеген адамдар үшінші топқа енеді. Олар тәуекелдікті азайтуға немесе жою үшін төлеуге дайын. Бұған сақтандыру компанияларының әрекеттері негізделген, олар көптеген елдерде қарқынды қызмет етеді.

30)Инвестициялық жобаның өмірлік циклі, сатылары және кезеңдері Қандай да болмасын инвестицияны қаржыландыру әр түрлі тәуекелдермен байланысты. Сондықтан да инвестицияларға жұмсағанға дейін жоба алдындағы жұмыстар жасау керек. Инвестициялық жобаларды негіздеу оның құрылымдық тәртіпке бағынуын қарастырады. Инвестициялық жобаларды қаржылық басқару тұрғысынан, өмірлік (жобалық) циклдің жекелей сатылары (фазалары) бойынша және олардың бөлімдерін қызмет ету бағыттылығы бойынша құрылымдау өзекті. Инвестициялық жобаның өмірлік циклі – бұл жоба туралы ойдың пайда болуынан бастап стратегиялық мақсаттарға жетуге дейінгі кезең. Өмірлік циклдің келесідей жекелей сатылары анықталады:1инвестиция алдындағы (жасау, сараптау, жобаны қабылдау); 2инвестициялық (жобаны жүзеге асыру); 3пайдалану (объектіні пайдалану, нәтижені бағалау).Инвестициялық жобаның кезеңдері: 1. Жобаны жасау (дайындау). Бизнес-ой келгеннен бастап ол туралы қатаң шешімді қабылдауға дейін бастапқы тексеруден өтеді. Шешім оң да, теріс теболуы мүмкін. Бұл кезеңде барлық жағынан (коммерциялық, техникалық, экономикалық, қаржылық, институционалдық және с.с.) жобаның жоспары бірте-бірте нақтылануы мен жетілдірілуі талап етіледі. Жобаны жасау кезеңіндегі негізгі сұрақ ретінде жобаның жекелей міндеттерін шешу үшін ақпаратты іздеу мен жинау болып. Жобаның іске асыру сәттілігі алғашқы ақпараттың дәлдігіне және оны дұрыс қолдануына байланысты. Жобаны жасау келесідей үрдістерді қамтиды: 1) техникалық-экономикалық негіздемені жасау – жобаның артықшылықтары мен кемшіліктерін бағалауға көмектесетін жоба алдындағы құжат; 2) инвестициялық жобаның бизнес жоспарын жасау, ол жобаның артықшылықты жақтарын дәлелдейді.2. Жобаның сараптамасы. Бизнес-жоспарыдң дәйектілігі квалификациялық сараптамамен дәлелденеді. Егер жоба қаржылануы стратегиялық инвестордың (несиелік немесе тікелей инвестор) үлесімен жүргізілсе, онда инвестор консалтингтік фирма арқылы сараптаманы өзі жүргізуі мүмкін. Инвесторға жобаны іске асыру кезіндегі қаражатты жоғалтуға қарағанда осы кезеңде шығынды жұмсағанды қалайды. Ал егер кәсіпорын инвестициялық жобаны негізінен меншік қаражаттары есебінен жүргізілуін жоспарласа, онда да жобаның негізгі тұжырымдамаларын тексеру үшін сараптама жүргізу керек. 3. Жобаны қабылдау. Бұл кезең несиені алумен байланысты келісім-шартты, бизнес бойынша тараптармен (мердігерлер, жеткізушілер) келісімдерді жасасумен байланысты; сондай-ақ құрылыс-монтаж жұмыстарының көлемі, жұмыс бағасы нақтыланады. 4. Жобаны жүзеге асыру. Ол ойды нақты дамытудан бастап объектіні пайдалануға беруге дейін уақытты қамтиды. Мұнда барлық қызмет түрлерін тексеруі мен талдауы, ішкі нарықтағы бақылайтын органдар және/немесе шетел және отандық инвесторлар тарапынан бақылауы жатады. Аталған кезең жобаны іске асырудың негізгі бөлігі қамтылады. Алғашқы инвестицияларды жабу үшін және инвестордың жұмсалған қаражатына қайтарымдылық мөлшерін қамтамасыз ету үшін ақша ағындарының жеткіліктілігі анықталады. 5. Нәтижелерді бағалау. Нәтижелерді бағалау жоба аяғында да, оны орындау үрдісінде де жүргізіледі. Оның мақсаты – бұл жоба енгізілген ойдың оны нақты іске асырулуы арасындағы нақты байланысты алу. Мұндай салыстыру жоба жасаушылары үшін қажетті тәжірибе болады және оны басөқа жобаларды іске асыру кезінде қолдануға мүмкіндігі болады.

Дата добавления: 2015-08-09