Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру.

ҚК-тің 41-бабына сәйкес, белгілі бір лауазымды атқару иемесе белгілі бір қызметпен айналысу қуқыгынан айыру меімлекеттік қызметте, жергілікті өзін-өзі басқару органдарын-да белгілі бір лауазымды атқаруға, не белгілі бір кәсіптік не-месе өзге де қызмешен айналысуға тыйым салудан түрадьг.

Жазаның аталған түрі ҚК-тің Ерекше бөлімінің баптарын-да қарастырылған санкциялардың жалпы санының 6,02 %-ын қүрайтын 38 санкдияда негізгіжаза ретінде, ал 17,1 %-ды қүрай-тын 108 санкцияларда қосымша жаза ретінде көзделген.

Бүл жаза қызметіне байланысты немесе белгілі қызметпен айналысу кезінде кінәлі түлғаның жасаған қылмысының си-гтатына қарай, сот оның бұл қүқығын одан әрі сақтап қалу орьгн-сыз деп тапқан жағдайда тағайындалуы мүмкін.

Жазалыц қылмыстық-қуқықтық мәні— сотталушыны белгілі бір кәсіптік немесе өзге де қызметпен айналысудан неімесе үкімде көрсетілген лауазымды атқарудан тағайындалған мерзімге айырып, осы әрекет арқылы кінәлінің тарапынан қылмыстың кайталануының алдын алу болып табылады.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1999 жылғы 30 сәуірдегі "Соттардың жаза тағайындау кезінде 'Іаңдылықты сактауы туралы" №1 қаулысына сәйкес, "... жа заның бүл түрін тағайындау кезінде үкімнің резолютивті бөлімінде лауазымдар немесе қызмет түрі нақты көрсетілуі тиіс" делінген.

Бұл — соттың аталған үкімін кең мағынада түсінуге жол бермеу және Қазақстан Республикасы Конституішісынын 24-бабына сәйкес сотталған адамның мамандықты, қызмет түрін таңдау құқығын қандай да бір болмасын лауазым иесінің өз еркімен шектеуін болдырмау үшін қажет.

Белгілі лауазымды апщару қуқыгынан айыру — нормативті түрде белгіленген немесе ұқсас белгілері бар бірқатар қызметтерді сотталған адамның атқаруына соттың тыиым са-луынан түрады.

Қазақ КСР Кылмыстық кодексінің 26-бабының ҚК-тің 41-бабынан белгілі лауазымдарды атқару құқығынан аиьтру бөлімі бойынша ерекшелігі, соттың белгілі лауазымды тек мемлекеттік қызметте, жергілікті өзін-озі басқару органда-рында ғана атқаруға тыйым салатындығында Осыған ораи, сотталған адамға мемлекеттік емес, басқадай бір қызметтердегі (басқару органдарындағы) лауазымды атка-руға тыйым салынбайды. Айыптау үкімі заңды күшіне еніп, көрсетілг^н жаза тағайындалғаннан кейін, сотталған адам мен кәсіпорын, мекеме немесе әкімшіліктің арасындағы еңбек шарты үзіледі де сотталған адамның еңбек кітапшасына оның қандай лауазымды атқару қүқығынан, қандай негізде және қандай мерзімге немесе қандаи қызмет-пен айналысу қүқығынан, қандай негізде және қандай мерзімге айрылғандығы жөнінде жазу жазылады.

Кәсіптік немесе өзге де қызметпен айналысу қүқығынан айыру — іске асыру үшін кәсіби даярлықты қажет ететін неме-се бүл қызмет арнайы даярлықты қажет ететін, немесе, өзгешелігі нормативтік қүқықтық актілер арқылы тағайында-латын шешімдер қабылдауға немесе белгілі әрекеттер жасауға жол беретін жұмыс түрлерінен тұратын белгілі қызмет түрімен айналысуға сот үкімі арқылы тыйым салудан түрады¹.

Белгілі бір қызметпен айшілысуга тыйым салучек мемлекеттік немесе кәсіптік қана емес, арнайы ережелерге бағынатын кез-келген басқа қызметті де қамтиды. Және де, қосымша шара ретінде көлік қүралдарын басқару қүқығынан айыру — түлға әкімшілік жазалау тәртібімен бұл құқығынан айрылғандықтан оның бұл қүқығы тігггі болмағандығына қарамастан, қылмыстық заңның санкциясына сәйкес сот арқылы қосымша жаза ретінде тағайындала алады.

Аталған жазалар негізгі немесе қосымша шара ретінде та-ғайындалуы мүмкін.

Қарастырылып отырған жаза түрінің қосымша және негізо шараларының мерзімі әртүрлі болады. Негізгі шара бойынша бір жылдан бес жылға дейінгі, ал қосымшада — алты айдан үш жылға дейінгі мерзім тағайындалған (ҚК-тің 41-бабының екінші бөлігі). Бүл жазаның мерзімін есептеу тәртібін Қылмыстық кодекс анықтайды және жазаның бүл түрін бостандығын шек-теуге, қамауға алуға, тәртіптік әскери бөлімде үстауға немесе бас бостандығынан айыруға қосымша жаза ретіндетағайындау кезінде ол жазалаудың аталған негізгі түрлерін өтеудің бар-лық уақытына қолданылады, бірақ бүл орайда оның мерзімі олардың өтелген сәтінен бастап есептеледі (ҚК-тің 41-бабы-ның төртінші болігі). Егер де белгілі лауазымдарды атқару не-месе белгілі қызмешен айналысу қүқығынан айыру негізгі жаза ретінде немесе айыптауға, қоғамдық жұмыстарға немесе түзеу жүмыстарына тартуға қосымша жаза ретінде тағайындалса, сол сияқты, шартты түрде сотталған кезде, егер де бұл жағдайда қосымша жазаны орындау кейінге қалдырылмаған болса, онда мерзім үкім заңды күшіне енген сәттен бастап есептеледі. (К,К-тің41-бабынын; төртіншбөлігі). Жазаны өтеуден мерзімінен бүрын шартты түрде босату немесе жазаның етелмеген бөлігін неғүрлым жеңіл жазамен ауыстыру қолданылған сотталған түлғаға қатысты қосымша жаза ретінде пайдаланылатын жаза-лардың тәртібі мен шарттары ҚК-тің 70, 71-баптарына сәйкес шешіледі.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотты Пленумының 1999 жылғы 30 сәуірдегі "Соттардың жаза тағайындау кезінде заң-дылықты сақтауы туралы" №1 қаулысында, аталған қосымша жазаның тағайындалған мерзімін үкімде көрсету туралы заң-пың талаптарын соттардың мүлтіксіз қадағалауы туралы айты-лады. Бүл талаптарды орындамау үкімді бүзуға негіз болып та-была алады.

Үкім шығару сәтіне сотталушы түлға қылмыстың жасалу-ына байланысты қызметпен айналыспаса, немесе лауазымды атқармаса, бүл жағдай жазаның зерттеліп отырған түрін қол-дануға кедергі бола алмайды.

Тұлғаны белгілі лауазымдарды атқару құқығынан немесе белгілі қызметпен айналысу құқығынан аріыру туралы сот шешімін қасақана орындамау ҚК-тің 362- бабы бойынша қыл-мыстық жауаптылықты жүктейді.

Сот тәжірибесі жазаның бұл түрінің медициналық қызмет-ке байланысты, сол СРІЯҚТЫ, транспорт жұмысшыларының, қол астындағы сауда жұмысшыларының материалдық құндылық-тары бар лауазымды тұлғалардың қызметтеріне байланысты қылмыс жасаған тұлғаларға жиіқолданылатьшдығьш дәлелдейді

ҚК-тің 79-бабына сәйкес кәмелетке толмаи қылмьтс жаса-ғандар үшін де белгілі қызмешен айналысу құқығынан аиыру жазасықарастырылған. Айтулы себептерге баиланысты (жасы, білімі жәнет.б.) белгілі қызметті атқару жазасы кәмелетке тол-мағандарға тағайындалатын жазалар жүйесіне кіргізіледі Кәме-леткетолмағандарға белгілі бірқызметпен айналысу құқығынан айыру бір жылдан екі жылға дейінгі мерзімге тағаиындалады (ҚК-тің 79-бабының ушітш болігі).

Дата добавления: 2015-07-20