Бас бостандығынан айыру негізгі жаза ретінде.

"Бас бостандыгынан айыру сотталушыны колония-конысқа жіберу, жалпы, қатаң, ерекше режимдегі түзеу колониясына немесетүрмеге отырғызу жолымен оқшаулаудан түрады" (ҚК-тің 48-бабының бірітиі бөлігі).

Бас бостандығынан айыру негізгі жаза ретінде ҚК-тің Ерекше бөлімі нормаларының 559 санкциясында қарастырыл-ған (88,5%) ну мүмкін деп таппаса) қарастырылған жағдайларда бас бос-тандығынан айыру — жиырма бес жылға дейінгі шекте, ал үкімдер жиынтығы бойынша мерзімдерді ішінара немесе то-лық қосқан жағдайда — отыз жылға дейінгі шекте тағайътнда-луы мүмкін.

Бас бостандығынан айыру мерзімі жылдармен және айлар-мен, ал жазаны ауыстыру, қосу немесе есепке алу кезінде күндермен де есептеледі (ҚК-тің 62-бабы).

Үкім заңды күшіне енгенге дейін тұлғаны қамауда ұстау-дың мерзімі бас бостандығынан айыру мерзіміне кіреді (ҚК-тің 62-бабының ушішиі бөлігі).

Қылмыс жасалғаннан кейін психикалық аурумен науқас-танған адамға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары қолданылған уақыт жаза мерзімін өтеуге есептеледі (ҚК-тің 62-бабының сштыншы бөлігі).

Сотталған адамдар жазадан осы жазакың мерзімін өтеп болған соң және заңмен бекітілген басқа негіздер бойынша да бо-сатылады. Егер бас бостандығынан айыру -түріндегі жазаның мерзімі демалыс немесемейрамкүндері аяқталатын болса, сот-талған адам демалыстың алдындағы немесе мейрамнъщ алдын-дағы күні босатылады.

Бас бостандығынан айырудың "мерзімсіз түрі", яғни бас бостандыгынан өмір бойына айыру — жазаныц жаца турі. Карастырылып отырған жаза Қазақстан Республи-касы Қылмыстық Кодексі бойынша бас бостандығынан айырудың түрі болып табылады және ол тек мына жағдай-ларда ғана тағайындалады:

а)өмірге қастандық жасалатын аса ауыр қылмыс жасағаны үшін берілетін өлім жазасына балама ретінде және сот өлім жазасын қодданбауға болады деп үйғарған жағдайларда, (ҚК-тің 48-бабының төртінші болігі), сол сияқты ҚК-тің 49-бабының бірітиі бөлігіндеаталгая қылмыстарды жасағаны үшін тағайындалуы мүмкін. Бүл жөнінде ҚК-тің 48-бабының уиі/нші болігінде айтылған;

ә) кешірім жасау тәртібімен өлім жазасын ауыстыру жағ-дайларында (ҚК-тің 49-бабының ушінші болігі};

б)өлім жазасына сотталған немесе өлім жазасы тағайындалуы мүмкін тұлғаға ескіру мерзімін қолдану мүмкін болмаған жағдайларда (ҚК-тің 69, 75-баптары).

ҚК-тің 48-бабының ушінші бөлігінщ мағынасы бойынша сот өмір бойына бас бостандығынан айыруды белгілі бір мерзімге бас бостандығынан айыруды жеткіліксіз, ал өлім жазасын шек-тен тыс жаза деп тапқан жағдайларда тағайындайды. Сонымен, өмір бойы бас бостандығынан айырудың қолданылуы біздің елімізде соттардың қолданатын өлім жазасътның санын анағұр-лым азайта түсуде.

Ізгілік қағидаттарына сәйкес, өмір бойы бас бостандығы-нан айыру әйелдерге, сондай-ақ он сегіз жасқа толмай қыл-мыс жасағандарға және үкімшығарылу сәтіне алгтыс бес жасқа толған еркектерге тағайындалмайды (ҚК-тің 49-бабының тортітиі бөлігі).

Өмір бойы бас бостандығынан айыру сотталған адамның босатылуы іс жүзінде мүмкін еместігімен байланысты. ҚК-тің 70-бабының бесінші бөлігінде қарастырылған жазаны өтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босатылу мүмкіндігі екі шарт-тың сай келуіне қарай орын алуы мүмкін — кемінде жгаырма бес жыл бас бостандығынан айыруды іс жүзінде өтесе және сот бүл жазаны өтеп жүрген түлғаны жазаны одан әрі өтеуді қажет етпейді деп таныса.

"Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің күшіне енуі туралы" 1997 жылғы 16 шілдедегі Қазақстан Ресгтублика-сының Заңының 4-бабына сәйкес өмір бойы бас бостандығы-нан айыру осы жазаны орындау үшін қажетті жағдайлардың пайда бблуына қарай Қазақстан Республикасының Кдэілмыс-тық-атқару кодексі күшіне енгеннен кейін, бірақ 2003-жылдан кешіктірілмей күшіне енеді.

Бас бостандығынан айыруды тағайындай отырып, сот үкімнің резолютршті бөлімінде бас бостандығынан айырудың түрінен басқа, бас бостандығынан айыру етелетін орынды — түзеу мекемесін, оның (түзеу мекемесінің) түрін, өтеу мерзімін есептеудің басталу кезін және режимді атап көрсетеді. Түзеу колониялары, тәрбиелеу колониялары, түрмелер — түзеу мекемелері болып табылады (ҚАК-нің 69-бабының 1-тармағы). Әр алуан түрдегі түзеу орындарының болуы бүған дейін сотты-лығы болған түлғалардың бас бостандығынан айыруға бірінші рет сотталған және кішігірім ауырлықтағы қылмыс жасаған түлғаларға, сотталған ересек адамдардың кәмелетке толмаған-дарға ыкпалын болдырмау мақсатымен сотталған адащардьг сот-ТЫЛЫЕЫНЪЩ санына, жасалған қылмыстардың ауырльтғьгна, жеке басына қарай бөлек үстау қажеттілігінен туындаған.

Сотталған түлғалардың қоғамдық қауіптілігінің әртүрлі деңгейі сонымен қатар оларға ықпал жасаудың жазаны орын-даушы Імекемелердің әртүрлі режимді жағдайларында ғана мүмкін болатын әртүрлі тәсілдерін колдану қажеттілігін ту-дьградьт.

Түзеу колониялары кәмелетке толып бас бостандығынан айыруға сотталғандар жазасын өтеуі үшін арналған. Олар колония-қоныс, жалпы, қатаң және ерекше режимдеп колония-лар болып бөлінеді. (ҚАК-нің 69-бабының 2-тармағы).

Жазаны бұл мекемелерде өтеу шарттары мен тәртібін кыл-мыстық-атқару зандары белгілейді. Қылмыстық заң тек бас бостандығынан айырудың мерзімін және жазаны атқарушы мекеменің түрін тағайындаудың негіздерін анықтайды.

ҚК-тің 48-бабының бесітиі бөлігіне сәйкес бас бостандығы-нан айыруды өтеу еркектерге:

а)абайсызда қылмыс жасағаны үшін жеті жылдан аспайтын мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталғандарға — колония-қоныстарға;

б)қасақана кішігірім немесе ауырлығы орташа және ауыр қылмыс жасағаны үшін бас бостандығынан айыруға тұңғыш рет сотталғандарға, сондай-ақ абайсызда жасалған қылмыстары үшін жеті жылдан астам мерзімге бас бостандығынан айы-
руға сотталғандарға және қоғамдық жұмыстарға, түзеу жүліъістарына тарту немесе бас бостандығынан шектеу алты ай мерзімге бас бостандығынан айыруға ауыстырылған адамдарға — жалпы режимдегі түзеу колонияларына;

в)аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін бас бостандығынан айыруға бірінші рет сотталғандарға, сол сияқты егер сотталған адам бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтеген болса қылмыстардың қайталануы кезінде — қатаң режимдегі түзеу
колонияларына;

г)қылмыстардың аса қауіпті қайталануы кезінде, сондай-ақ өмір бойы бас бостандығынан айыруға сотталғандарға — ерекше режимдегі түзеу колонияларына тағайындалады.

Бас бостандығынан айыруға сотталған әйелдерге бас бос-тандығынан айыруды өтеу:

а)қылмыстардың аса қауіпті қайталануы кезінде — қатаң режимдегі түзеу колонияларна;

б)абайсызда қылмыс жасағаны үшін жеті жылдан аспайтын мерзімге бас бостандығынан айыруга сотталғандарға — колония-қоныстарға;

в)бас бостандығынан айыруға сотталған басқаларына — жалпы режимдегі колонияларға тағайындалады.

Тузеу мекемесіһіц тагы бір турі — түрме болып табыладьг. Мұнда оқшаулау деңгейінің анағұрлым жоғары болуы мен жеңілдіктердің азырақ түрлері, күшейтілген күзет пен жалпы алғанда, ұстаудың неғүрлым қатал жағдайлары орын алады.

Жаза мерзімінің, бес жылдан аспайтын бір бөлігіне бас бос-тандығынан айыруды түрмеде етеу — аса ауыр қылмыстар жаса-ғаны үшін бас бостандығынан айыруға бес жылдан аспайтын мерзімге сотталған тұлғаларға, сондай-ақ сот арқылы тағайындалған бас бостандығынан айырудың мерзіміне қарамастан қьілмыстардың аса қауіпті қайталануы кезінде ("сол сияқты жазаны өтеуден аударылғандарға") тағайындалуы мүмкін.

Түрмелерде екі түрлі режим орнатылады: жалпы және қатаң. Бірақ, соттың үкімінде, түрме режимінің түрі көрсетілмейді. Бүл мәселені қылмыстық-атқару заңдарына сәйкес түрме әкімшілігі Іпешеді.

Бас бостандығынан айыруға сотталған адамның жеке басы-на, оның тәртібіне қарай түзеу мекемесінің түрі өзгертілуі мүмкін. Үкіммен тағайындалған түзеу мекемесінің нысанын өзгертуді Қазақстан Республикасының қылмыстық-атқарушы заңдарына сәйкес сот жүргізеді (ҚК-тің 48-бабының жетінші бөлігі).

Кәмелетке толмағандарға бас бостандығынан аиыруды қолдану ерекшеліктерін қысқаша қарап өтелік. Ересектерге тағайындалатын бас бостандығынан айырудың мерзімдерінен он сегіз жасқа толмай қылмыс жасаған түлғаларға тағаиындалатын бас бостандығынан айыру мерзімінің өзгешелігі, оның он жылдан, ал ауырлататын мән-жайлары бар кісі өлтіру үшін он екі жылдан аспауы тиіс екендігінде. ҚК-тің 79-бабында бас бостащц>Іғынан айырудың еңтөменгі мерзімі көрсетілмеген. ҚК-тің 48-бабының ушінші бөлігінде оның ең төменгі шегі ретінде алты ай көзделгенін ескере отырып, заң бүл мерзімді кәмелетке толмағандарға да қатысты алған деп болжаимыз.Әрине, оның заңмен белгіленген тәртігшен түзеу жүмыстары-
на тартуды немесе бас бостандығын шектеуді бас бостандығы-
нан айырумен ауыстырған жағдайда алты айдан кем болуы
мүмкін екендігін ескеру керек.

Заңға сәйкес (ҚК-тің 79-бабьшың жетінші болігі) он төрттен он алты жасқа дейінгі кішігірім ауырлықтағы қылмысты ал ғашқы рет жасаған түлғаларға бас бостандығынан айыру тағайындал-майды.

Жоғарыда аталып өткендей, он сегіз жасқа дейін қылмыс жасаған түлғаларға өмір бойы бас бостандығынан айыру та-ғайындалмайды,

Кәмелетке толмағандар бас бостандығынан айыруды жал-пы немесе күшейтілген режимдегі тәрбиелеу колониясында өтеңді (ҚК-тің 48-бабының екінші бөлігі). Жалпы режимдегі тәрбиелеу колонияларында жазаны бас бостандығынан аиы-руға бірінші рет сотталған еркек жынысты кәмелетке толма-ғандар, сондай-ақ әйел жынысты кәмелетке толмай сотталған-дардың барлығы өтевді (ҚК-тің 79-бабының сегізінші болігінщ "а" тармағы). Күшейтілгенрежимдегіколонияларда бүрын бас бостандығынан айыру түрінде жаза өтеген еркек жыньтсты кәмелетке толмағандар жазаларын етейді.

ҚР ҚК-нің 79-бабының тогызытиы болігте сәикес қоғам-дыққауіптілік сипатьша және дәрежесіне, кінәлі адамның жеке басына және басқа да мән-жайларға қарай сот қабылданған шешімнің себебін көрсете отырып, еркек жынысты кәмелетке толмай сотталған адамның бас бостандығынан айыруды, тіпті ол бұрын бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны өтеген болса да, жалпы режимдегі тәрбиелеу колониясында өтеуін тағайындауы мүмкін.

Он сегіз жасқа толмаған тұлғаларға бас бостандығынан ай-ыруды түрмеде етеу қолданылмайды. Кәмелетке толмаған тұлғаны он сегіз жасқа толған кезінде тәрбиелеу колониясы-нан ересектерге арналған колонияға ауыстыру қылмыстық-атқару заңдарымен реттеледі

Дата добавления: 2015-07-20