Упражнения. I. Определите времена глаголов

I. Определите времена глаголов. Задайте общие и специальные вопросы.

1. Мини үр күүкн хувцна делгүрт hурвн җилдән көдлҗәнә. 2. Өңгрсн җилин үвл йир киитн болв. 3. Мана аав баахн цагтан олн-зүсн марhанд орлцдг бәәҗ. 4. Намр ирхлә, модна хамтхасд шарлад, hазрт унна. 5. Мергн бөк бәрлдәд, түрүн орм эзлхләнь, бидн цугтан икәр байрллавидн. 6. Мана бичкн шар ноха аавин ик хар мииисәс икәр әәнә. 7. Герт хулhн бичә ортха гиhәд, эцкм нег мис авч ирв. 8. Зунла багшнр сурhульчнртаhан усна өөр амрхар бәәнә. 9. Үкрмүд үдлә уснд орҗ амрчкад, үдин хөөн кеер hарна. 10. Кезәнә хальмгуд «күн» тамhта китд цә ууҗ йовсн бәәҗ. 11. Күүнә юм хулхалхла, нүл болх гиҗ, көгшд келнә. 12. Ээҗ-аав хойр ачта амрлhндан бәәhәд, ачнр-зеенрән хәләhәд, амрад җирhәд бәәнә. 13. Мана аавин хошт «сар» тамhта мөрн бәәнә.

II. Вставьте пропущенные глаголы: үзгдв, бәәсмн, умшулна, хулхалҗ, одв, әәнәв, белдв, меднә, келдмн, уурв, наадна.

1. Мана наhц ээҗ кезәңк соньн тууҗс, домгуд …. 2. Селәнә ар захас довтлҗ йовх хойр мөртә күн …. 3. Харңhу сөөhәр мана аавин хашаhас кесг хө …. 4. Мана наhцх хөн ордг хуучн хашаг ясад, үвлд …. 5. Зулын өмн цуг хальмг әмтн хурлд одад, гелңгәр ном …. 6. Хуцсн нохаг чолуhар шивхләм, тер зулад гүүhәд йовҗ …. 7. Кезәнә хальмгуд тамh тәвәд, малан темдглдг …. 8. Цасн орхла, бичкдүд дөгәд, цасар шивлдәд …. 9. Көгшн күүнлә харhад күүндхлә, ухани сергмҗ болдг гиҗ хальмгуд …. 10. Сурhуль эклхлә, мини бичкн дүм өрүнд удан унтдган …. 11. Харңhу сөөhәр эҗго hазрт йовхдан би икәр ….

III. Раскройте скобки, переведите глаголы, употребив их в нужной залоговой форме.

1. Ээҗ холд сурhуль сурч йовх ачдан нанар бичг (писать). 2. Өрүнд, сурhулин өмн, ээҗм нанд боорцг (готовить). 3. Болха Москва балhснд сурhуль сурдг көвүндән сар болhн мөңг (передавать). 4. Зунла, хошт бәәхләм, аавм намаг эрт (вставать), хөөнд (идти). 4. Күн гемтхлә, эмч эм өгәд, терүг (лечить). 5. Ээҗ Москваhас ирсн ачан үзәд, икәр (радоваться). 6. Цасн орхла, бичкдүд (бегать), цасар (кидать), наадна. 7. Шин җил ирхлә, бидн hацур хулдҗ авад терүгән (украшать). 8. Багш бичкдүдт кезәңк хальмг ду (учить). 9. Хол hазрт йовхла, эврә hазр (помнить). 10. Эндр өрүн эрт гиич ирәд, мадниг (будить).

IV. Вставьте вместо точек соответствующие суффиксы деепричастий.

1. Намрт хур икәр ор…, бальчг hарна. 2. Булhн Сала гидг селәнә захд мөрнә урлдан бол…, олн әмтн хурҗ. 3. Цаhан көвкр цасн ор …, hазриг бүркв. 4. Мини эгч багшин эрдм ав…, тавн җилин сурhульд орв. 5. Теегин олн-зүсн цецгүд нүднә хуҗр болҗ, күүнә седкл байрлулна. 6. Санл көдлмшән чилә…, үдин хот уух… герүрн ирв. 7. Бичкн ачнь ааван үз…, икәр байрлна. 8. Босхмҗ модн дор соньн дегтр умш… сууна. 9. Делгүр ор…, цаhан өдмг хулд… ав гиҗ, ээҗм нанд келв. 10. Өрүн мадниг бос…, ээҗм цә чан… белдчкнә. 11. Багш ор… ир…, сурhульчнр цугтан бос… мендлнә. 12. Эцкм кергән күцә…, көгшн аавас селвг сурна. 13. Тер цецн хаана нутгт цуг әмтн амр… жирh… бәәв гиҗ, домгт келгднә.

V. Составьте предложения со следующими деепричастными формами.

Москва орхларн, намаг hартл, Бадм келхлә, чамд келхәр, көвүг дуудад, цә ууҗ, асхн болхла, хур ортл, амрҗ сууна, аршалад ууна, хаяд оркв, чонас әәҗ, довтлад йовх, ноха хуцхла, нүкндән орҗ, ном умшад, мөңг олхар, чолу хайҗ, цас шивәд, тамh тәвәд, күүнд иткҗ, көкшрҗ бәәнә, насн ирхлә.

VI. Вставьте вместо точек следующие послелоги: төлә, туршарт, болhн, хаҗуд, әдл, hаза, өөр, хоорнд, күртл, деер, тускар, хөөн, тус.

1. Сарпуль Аhш хойрин … Элст балhсн бәәнә. 2. Зулла өрк бүл … гертән боорцг болhад, бурхнд дееҗ өргнә. 3. Үдин … сурhулясн ирчкәд, телевизоран хәләhәд, невчк амрнав. 4. Одахн би нег дегтрт Эрнҗәнә Константинә … умшлав. 5. Олн җилин … аавм селәнд хөөч болҗ көдллә. 6. Көвүнә герин … гиичин улс цуглрад күүндҗәнә. 7. Босхан көвүн нурhарн мини көвүнлә …. 8. Багшин ширә … олн зүсн дегтр, девтр бәәнә. 9. Мана мал герин … ирчксн бәәнә. 10. Эврәннь эрүл-мендин … цогцан батрулх кергтә. 11. Маңhдур … хальмг келәр герин даалhвран кех кергтә. 12. Үүдн… бичкн күүкдин ик орндг бәәнә. 13. Элст балhсна … кесг бичкн селәд бәәнә.

VII. Переведите предложения на калмыцкий язык.

1. Встав очень рано, Мерген умылся, оделся, позавтракал и выехал на работу. 2. Наши дети в эти выходные дни ходили в степь кататься на лыжах. 3. Саглара вернется к десяти часам вечера. 4. Сегодня ко мне приезжает моя сестра из Америки. 5. Это моя родина, в этом городе я родился и вырос. 6. Я должен помочь своей сестре, которая переезжает на новую квартиру. 7. Мой товарищ сегодня серьезно заболел и не сможет прийти на урок. 8. Я вернулся домой в 9 часов, поужинал, почитал книгу и лег спать. 9. Я думаю, что эта книга непременно Вам понравится. 10. Мне кажется, что в этом блюде не хватает соли.

Дата добавления: 2015-08-20