Упражнения. I. Дайте утвердительные и отрицательные ответы на общие вопросы.

I. Дайте утвердительные и отрицательные ответы на общие вопросы.

1. Тана көгшн ээҗ селәнәсн танаhур ирвү? 2. Тадн Зулын боорцган кечквт?

3. Манҗин көвүн Зулла эк-эцкүрн ирҗий? 4. Кермнә кесн боорцг чамд таасгдву?

5. Авhчн чамд Москвад одх мөңг өглү? 6. Ээҗчн зулын hол кех йөркг өвс белдвү?

7. Мини кесн боорцг чи идлч? 8. Мини өгүлсн дегтрмүд Мергнд күрчий?

II. Раскройте скобку и поставьте глагол в форме последовательного деепричастия.

1. Хальмг күн күүнә герт орҗ (ирх), бичкдүдт әмтәхн юм авч ирнә. 2. Көгшд йөрәл (тәвх), «зурhан зүүл әмтн менд бәәтхә», – гиҗ йөрәнә. 3. Мини экм хальмг цә (чанх), үсинь икәр кенә. 4. Көвүндән гер (авх), эк-эцкнь эрк биш сән өдр заалhҗ авна. 5. Дееҗин боорцг (кех), хальмг улс hуйртнь өндг орулдго заңта. 6. Дееҗиг (хурах), мана ээҗ терүг бичкн ачнр-зеенртән өгнә. 7. Ик (болх), күүкд көгшн эк-эцкән эрк биш тевчәд хәләх зөвтә. 8. Зулын hолыг көвңгәр (орах), зөв эргүлх кергтә. 9. Зулд кергтә юм (белдх), ээҗм кеер hарад, йөркг өвс таслҗ авна. 10. Зулла ээҗиг (йөрәх), экм даңгин шин альчур эс гиҗ бүшмүд хулдҗ өгнә.

III. Раскройте скобки, поставьте глагол в соответствующей деепричастной форме. Выпишите последовательное деепричастие и придумайте с ним предложение.

1. Москва (орх), бидн сурhуль сурчах дү көвүндән ээҗин боорцг (авх) однавидн. 2. Киитн үвл (ирх), әмтн даарад, дулан хувцан өмснә. 3. Сөөhәр, одн (күцх), зулын оңhциг hаза hарhна. 4. Кезәңк авъясмудыг хальмг улс одачн (мартх) уга. 5. Өрүн цәәг (үслх), (тослх) эрк биш бурхнд дееҗ өргх кергтә. 6. Ээҗ-аавла (күүндх), кезәңк кесг домг (бичх) авув. 7. Зулын сән өдрлә ээҗм күүнә насна тооhар hол (белдх), зулан өргнә. 8. Зулла гиичд (одх), эрк биш боорцг (авх) йовдмн. 9. Ээҗ өрүн эрт (босх), аавд үстә цәәhинь (чанх) белдчкнә. 10. Үкр сарин хөрн тавнд хальмг улс шин җилән (кех), насан авна.

IV. Определите глаголы страдательного залога. Переведите предложения.

1. Ээҗин үстә цә нанд йир таасгдна. 2. Зул гидг сән өдр хальмгудт кезәнәс авн темдглгднә. 3. Тер залу ухата, цаhан седклтә болҗ нанд медгдв. 4. Күүкдин хальмг келнь му болад, көгшн күүнә келсн үгмүд эднд медгдсн уга. 5. Мини арвн нәәмтә эгчм хальмгар ода арвн йистә болҗ тоолгдна. 6. Мана умшсн дегтрт кезәңк хальмг авъясмудын тускар келгднә. 7. Хол hазрт йовхлам, экинм чансн хальмг цә сангдна. 8. Седклән тәвхлә, ямаран чигн керг күцәгднә. 9. Хальмг келнә кичәлд зурачнрин кесг зургуд үзүлгдсн билә. 10. Мана балhснд җил болhн хуучн ик давхр гермүд ясгдх зөвтә.

V. Определите продолжительное причастие.

1. Мини ах Көтчнрә района Сарпа селәнд өрк-бүлтәhән ода чигн бәәhә. 2. Эн мини умша дегтриг би одахн үр көвүнәсн авув. 3. Ээҗм эм ууhа бәәҗ, бийнь сән болад, эдгәд ирв. 4. Удан унта бәәҗ, күүкнә толhань өвдв. 5. Йова йовҗ, бидн нег селәнд күрч ирүвидн. 6. Кичәл даса бәәҗ, көвүн сурhулян сәәнәр сурдг болв. 7. Сөөни дуусн сууhа бәәҗ, бийдән шин бүшмүд уйҗ авув. 8. Умша бәәҗ, Увш хальмг бичәчнрин кесг шүлг дасч авв. 9. Тер бәәсн hазртан Босха көдлә бәәхлә, йир сән болх билә. 10. Би Хальмг ик сурhульд ода чигн сурав. 11. Һаза одачн салькн үләһә гиҗ, аав орҗ ирәд, герт суусн улст келв. 12. Асхн болҗ йовна, тиигвчн күүкн дегтрән умша.

VI. Переведите пред-я на русский язык, обращая внимание на отрицание уга(-го).

1. Энҗл мана отхн көвүн ик сурhульд орсн уга. 2. Эм аршалхла, күн эдгхгов гиҗ, ээҗнь ачдан келв. 3. Энҗл Зулла хур орад, бальчг hарад, мана селәнә күүкд хәрҗ чадсн уга. 4. Мана сурhулин өөрк кафед эндр кесн хот нанд таасгдсн уга. 5. Мини үзсн му юмиг чамд үзәд кергго гиҗ, аавм нанд даңгин келнә. 6. Санл хойр нас күртлән келҗ чаддго бәәсмн. 7. Зулын hол кех өвс эртәснь белдхән мартсн угав. 8. Хур ордго hазрт өвсн мууhар урhна. 9. Йөрәл тәвдго күн хальмг улс дунд уга. 10. Келсн үгдән күрдго күн му гиҗ, аав ачдан уха заав. 11. Энҗл мана бәәсн hазрт үвл киитн болсн уга.

VII. Дайте ответы на данные вопросы.

Зул өдр хальмгин литәр кезә болдв? Зулан хальмгуд кезә өргдв?

Зулын боорцган яhҗ кедв? Хальмгар күүнә нас яhҗ тоолдв?

Зуңква гегәнә туск ямаран домг меддвт? Зулын сән өдрлә ээҗ-аавурн оддвт?

Зулын оңhциг зулла кедвт? Бурхнд дееҗ өргдвт?

VIII. Переведите предложения на калмыцкий язык.

1. Мне очень нравятся блюда, приготовленные моей мамой. 2. В праздничные дни Адучи непременно навещает своих родственников. 3. Изучая язык, необходимо знать культуру этого народа. 4. Гостям обязательно подают свежий калмыцкий чай. 5. Я люблю читать книги о народных традициях. 6. Конь для калмыка считается лучшим другом. 7. В легенде о калмыцком чае, рассказывается о выздоровлении Зункавы гегяна. 8. Праздник Зул отмечается в каждой семье. 9. Основным питанием калмыков является мясная и молочная пища. 10. Начавшийся вчера дождь идет до сих пор. 11. Наш учитель еще не рассказал нам о своей поездке в Индию.

IX. Переведите диалог на калмыцкий язык.

- Саранг, ты поедешь на праздник Зул домой?

- Да. Дома меня ждут мои родители. Мама сварит вкусный чай,

приготовит борцоки.

- Я останусь в Элисте. Буду отмечать праздник с друзьями.

- Ваша семья придерживается калмыцких традиций?

- Да. Наша бабушка заранее приносит из степи ржанец для фитиля

лампады. Вечером она выходит на улицу, зажигает ее.

– Мы должны знать свои народные традиции.

Дата добавления: 2015-08-20