Упражнения. I. Подставьте вместо подчеркнутых словосочетаний с многократным причастием

I. Подставьте вместо подчеркнутых словосочетаний с многократным причастием предложенные примеры.

1. Шулун царцдг күн үвлд даңгин гемтнә.	даардг нимгн хувц өмсдг киитн ус уудг
2. Эм хулддг гер Җаңhрин уульнцд бәәдг болх гиҗ, нанд нег залу келв.	кү эмндг күүкд hарhдг
3. Эмчин өгсн эм аршалхла, эргдг толhа эдгҗ одв.	өвддг хатхлдг

II. Подставьте вместо подчеркнутых деепричастных оборотов приведенные примеры.

1. Киитн хурт норхла, зәрмдән нәәтхүлнә.	көл даархла нимгн хувцта йовхла киитн уснд орхла
2. Күн садв гемәр гемтхлә, мана селәнә көгшн эмч хальмг эмнлhәр эмннә.	күүнд моом hархла икәр халу дүрхлә нурhн өвдхлә
3. Көл hар шарклхла, би даңгин эмчд однав.	зүркн хатхлхла элкн туулхла хоолм улахла

III. Подставьте вместо подчеркнутых словосочетаний с глаголами побудительного залога приведенные примеры.

1. Нүүдлә икәр гемтәд, бийән эмчд үзүлв.

балhсна эмчәр хәләлhв төвд эмчәр эмнүлв сән эмәр эдгәв

2. Эндкгәс нанд авч ирсн эм халу хәрүлнә.

элк туулулна сәәнәр унтулна

3. Эрүл-мендин төлә экнь көвүhән эрт босхна.

эрт унтулна үс уулhна темс идүлнә

V. Поставьте вместо точек суфиксы многократного причастия.

1. Мана селәнд көдл… эмчнр көгшн улсин эрүл-мендинь даңгин хәләнә. 2. Серүн намр ирхлә, ээҗин шаркл… көлнь экләд өвднә. 3. Эцкинм хатхл… зүркн эмчд одсна хөөн эдгв. 4. Мана наhц эгч Элст балhснд эм хулд… hазрт көдлнә. 5. Даңгин адh… ээҗм унад, көлән авчкв. 6. Одахн көлдән орсн бичкн көвүн ода сән йов… болв. 7. Мини бичкн дү көвүндм элкн туул… гем ирҗ. 8. Эн гемтә күүнд шулун тусл… эм кергтә гиҗ, эмч келв. 9. Күүкм сальк авчкад, дарунь нәәтх… күн гиҗ, экнь эмчд келв. 10. Цогц-махмудан батрул… күн эрүл-менд бәәнә.

VI. Найдите субстантивированные причастия и определите их падеж.

1. Намаг гемтхд мини эгч өдр болhн ирҗ, намаг эмнв. 2. Төвдәс авч ирсн эм аршалсар эн көвүнд сән болв. 3. Мана селәнд нег көгшн эмгн моом гемиг хальмг эмнлhәр эдгәдгиг медәд, хол hазрас әмтн ирнә. 4. Эмчин зааҗ бичсинь, келҗ өгсинь кех, күцәх кергтә. 5. Садв гемәс эдгәхин төлә би тана тал дүүhән авч ирүв гиҗ, Мууня эмчд келв. 6. Таниг икәр гемтәд эдгситн бидн одахн медүвидн, гиҗ Нүүдлә Боовад келв. 7. Намаг киитнд царцдгим медәд, hазаhас орҗ ирхләм, экм халун цә кеҗ өгв. 8. Көвүнь сурhуль сурад, эмч болснд экнь йир байрта бәәнә. 9. Көл hар шарклдгт зәрмдән малын эм туслна гиҗ, аав келнә. 10. Эрүл-менд бәәснәс сән юмн уга гиҗ, багш сурhульчнрт даңгин келнә. 11. Зер-земшиг идхин өмн халун усар уhах кергтә гиҗ, эмчнр даңгин келнә.

X. Поставьте слова в скобках в форме побудительного залога.

1. Күн гемтсн цагтан бийән эмчәр (хәләнә). 2. Өцклдүр дү күүкндм би Москваhас Киштәhәр үнтә эм (өгүв). 3. Мана аав хальмг хуучн эмнлhәр садв гем (эдгнә). 4. Экм одахн Аhш балhс орад, гемтә зүркән (эмнв). 5. Киитн хур орад, мини көгшн аавин көл hаринь (шарклна). 6. Би өцклдүр хурт орад, бүшмүдән (норад) икәр царцув. 7. Намаг (ханяхла), би халун цә ууhад, бийән дулалнав. 8. Көдлмшин хөөн эцкм көлән (амрад), орн деер кевтнә. 9. Эндр нүдинь (хәләхәр) сурhульчнриг эмчүр (йовв). 10. Бадмин элкнь туулхла, экнь эмчәр эмин җор (бичҗ) авв. 11. Зәрмдән әмтн үвлд цогцан (батрад), киитн уснд орна.

XI. Раскройте скобки, поставив глагольные формы и глаголы в форме длительного вида.

1. Мини эгчм Аhш балhсна эмчин ик сурhульд (сурна). 2. Бичкн көвүм өдрин дуусн кевтәд, халу (дүрнә). 3. Мана наhц бергн тавн җилдән эмч болҗ (көдлнә). 4. Би одахн царцад, икәр гемтәд, ода гертән бийән (эмннәв). 5. Мини көвүhим эдгәсндтн икәр (ханнав) гиҗ, залу эмчд келв. 6. Көвүнчн зөвәр (ханяна), энүг эмчд үзүлх кергтә гиҗ, үр күүкм нанд келв. 7. Толhачн зөвәр (өвдх) бәәдлтә гиҗ, багш көвүнд келв. 8. (Нәәтхсн) күүкн эм аршалчкад, дарунь эдгҗ одв. 9. Садв гемәр (гемтсн) күн хотан ясх зөвтә. 10. Долан хонгтан халу (дүрсн) көвүнд ода сән болв.

XII. Распространите данные предложения с глаголами длительного вида.

1. Толhа өвдҗәнә. 2. Бийән батрулҗана. 3. Ээҗм амрчана. 4. Зүркн хатхлҗана. 5. Җор бичҗәнә. 6. Әмтн царцҗана. 7. Эм аршалҗана. 8. Күүкн гемтҗәнә. 9. Гемнь тәвҗәнә. 10. Элкнь туулҗана. 11. Көл-hар шарклҗана. 12. Күн эдгҗәнә. 13. Цогцан батлҗана.

XIII. Поставьте глаголы в скобках в форме условного деепричастия.

1. Дола (хонх), би дәкәд эмчүр одад, бийән үзүлнәв. 2. Күүкдин гемәр ачнь (гемтх), ээҗнь хальмг эмнлhәр терүг эдгәнә. 3. Киитн намр (ирх), әмтн царцад, нәәтхәд, ханяhад бәәнә. 4. Эрүл-менд (бәәх), күн ут наста болна. 5. Садв гемтә күн әмтнә өөр (ханях), тер әмтнь бас гемтнә. 6. Халун цагт hаза (хонх), сөөhин серүн аhарт цогц-махмуд амрна. 7. Бичкн зеенрнь даңгин (гемтх), күүнә нүдн күрч гиҗ ээҗм келнә. 8. Көл-hар (шарклх), экм кергтә эм аршалад, бийән эмннә. 9. Хар көдлмш (кех), күүнә нурhн өвднә. 10. Залу күн гемтсн цагт мөрән унад (hарх), гемнь хәрнә гиҗ көгшн улс келнә.

XIV. Образуйте от данных глаголов причастные и деепричастные формы и составьте с ними предложения.

Ирх, келх, чанх, гемтх, көдлх, нәәтхүлх, авх, болх, бүркх, царцх, медх, наадх, нисх, үзх, эмнх, эклх, хонх, хәрх, бәрх, заах, кевтүлх, дасх, уух, hарх, бәәх, өгх, орх, йөрәх, ханялhх, тәвх, эдгәх, бичүлх, норх, халу дүрх, улах, зәәлх, адhх, батлх, аршалhх, хатхлх, шарклх.

XV. Составьте предложения из данных слов.

1. Һаза, болхла, киитн, дулан, би, hарhад, өмснәв, девлән. 2. Аhш, мадниг, орҗана, багш, долан, балhс, хонгар, сурhдг. 3. Эдгҗәнә, царцсн, гиҗ, көвүнтн, келв, эмч, экднь. 4. Өвдхлә, үр, мини, одв, толhань, күүкм, эмчүр. 5. Кезәнә, хол, эмч, йовдг, hазрт, гемтә, мөрәр, күүнүр, бәәҗ. 6. Герин, эм, бәәдг, өөр, мана, эмин, ээҗм, авна, делгүрәс, даңгин. 7. Киитн, эрк биш, махла, салькнд, өмсх, хатхлна, кергтә, юңгад гихлә, царцад, толhа. 8. Боова, даарад, көлнь, халу дүрв, гемтәд. 9. Эдгхлә, улст, бәәнә, керг, эмч, уга, гидг, хальмг, үг, хуучн. 10. Үвлд, hаза, зәрмдән, наадад, гемтнә, бичкдүд, царцад.

XVI. Прочитайте, перескажите, задайте вопросы к тексту. Переведите.

Толhань өвдхлә, ээҗм эмчәр хәләлhнә. Эмч эм бичҗ өгнә. Эм хулддг hазр орад, ээҗм эм хулдҗ авна. Эм аршалхла, ээжин толhан өвддгнь уурна. Эн эмч мана өрк-бүлин эмч. Мини эцкин нурhн өвднә. Экин зүркн хатхлна. Гемтсн эк-эцким эмәр эмнәд эдгәнә. Эн эмч ухата билгтә күн, олн җилдән энд көдлҗәнә. Бидн энүнд дуртавидн. Эмчин эрдм йир сән. Би бас эмчин сурhульд сурчанав. Зүркнд гемтә улсиг хәләхв.

XVIII. Переведите предложения на калмыцкий язык.

1. У меня сильно болит голова, мне необходимо сходить на прием к врачу. 2. Бабушка отправила свою внучку за лекарствами в аптеку. 3. Недавно мои друзья из Китая передали мне тибетские лекарства через синьцзянских студентов. 4. Моя знакомая девушка уже три года учится в Казани в медицинском институте. 5. «Через три недели вам следует еще раз прийти ко мне на прием», – сказала врач. 6. В прежние времена калмыцкие врачи хорошо знали тибетскую медицину. 7. Калмыцкие врачи ставили диагноз больному, осмотрев его язык. 8. По выписанному врачом рецепту Санчир купил лекарства на две тысячи рублей. 9. Пожилым людям врачи выписывают лекарства за полцены.

XIX. Переведите диалог.

– Алло, Мерген, здравствуй!

– Здравствуй Санан.

– Как твое здоровье? Я сегодня узнал, что ты заболел.

– Да, вчера после футбола я попал под дождь и сильно промок. К тому

же вчера дул холодный ветер.

– Как ты чувствуешь себя сейчас?

– Болит горло и держится температура.

– У тебя есть лекарства?

– Да, все необходимые лекарства сестра уже купила.

– Быстрей выздоравливай. Завтра приду и принесу тебе фрукты.

– Спасибо. Приходи, буду ждать.

Дата добавления: 2015-08-20