Упражнения. III. Дайте ответы на общие и специальные вопросы.

III. Дайте ответы на общие и специальные вопросы.

Тана делгүрт махна зүүтә хот орлу? Та боднцг кедү арслңгар аввт?

Көвүнчн эндр өрүн хот идлү? Чи иим зер-земшин ноhамл альд идләч?

Һахан махар ю чанвч? Энҗл малд хот күрвү?

Көвүндән өрм хулдҗ аввч? Өдмгин үннь кимд болву?

Эн көвүн энҗл сурhульд орҗий? Худ өвгн эмгн хойр үдин хотд ирлү?

Амулң Арлтан хойр ямаран делгүр орҗ?

IV. Поставьте вместо точек существительные в орудном падеже: модар, махар, үсәр, ааhар, тосар, арслңгар, теңгрин кииhәр, мөңгәр, өрмәр, машиhәр, темсәр.

1. Хальмг улс цәәг үкрин … үслҗ, цаhан … тослҗ ууна. 2. Мини ээҗм хальмг цә бичкн шаазң … ууна. 3. Өдр болhн мана эк маднд хөөнә эс гиҗ үкрә … шимтә хот кеҗ өгнә. 4. Мини ээҗм цәәhән даңгин … үслнә. 5. Эн боднцгиг би делгүрт хөрн … хулдҗ авув. 6. Мана селәнә делгүрт Элстәс өдр болhн … хот-хол авч ирнә. 7. Мини дү күүкн hанцхн … хот кенә. 8. Мини аав ачдан … бичкн хотын ширә кеҗ өгв. 9. Мана орс таньл күүкд күн … сән шөл кеҗ чадна. 10. Нег балhсна кафег ахм ик … хулдҗ авв.

V. Поставьте вместо точек соответствующие падежные окончания.

1. Байрта делгүр… олн-зүсн сенр хот-хол хулдҗ авв. 2. Мана ээҗ маднд өцклдүр hахан мах… әмтәхн хот кев. 3. Наhц бергн така… мах… олн-зүсн ноhамл кенә. 4. Мини отхн күүкн зер-земш… шүүсн… йир дурта. 5. Мини авh бергн үкр…үсн… тос кенә. 6. Кермн көдлмш… хөөн ирҗ, өрк-бүлдән асхн хотан кеҗ өгв. 7. Ик сурhулин өөрк делгүр… махн… үннь үнтә болна. 8. Мана ээҗ… хаша… олн-зүсн зер-земш… модн болн темсн урhна. 9. Хальмг улс үс… давс… цә ууна, орс әмтн шикр… хар цә ууна. 10. Хот-хоолын делгүр мана гер… хол бәәнә. 11. Мини ууhн көвүн ик хот…, отхн көвүм бичкн хот….

VI. Поставьте слова в орудном падеже и составьте с ними предложения.

Ухр, серә, үсн, тосн, махн, мөрн, чолун, модн, җил, арслң, терз, үүдн.

VII. Определите соединительные деепричастия и переведите предложения на рус. язык.

1. Мана герин өөрк делгүрт кимд шовуна мах хулдҗ авч болх. 2. Сурhульдмдн өдр болhн маднд олн-зүсн хот кеҗ өгнә. 3. Цеднә бичкн дү көвүн әмтәхн юм таасч иднә. 4. Мини экм сән өдрлә олн сенр хот маднд чанҗ өгнә. 5. Өрүн болhн көгшн ээҗ халун үстә цә чанҗ ууна. 6. Эндр бидн үнтә биш үкрә болн хөөнә мах хулдҗ авлавидн. 7. Альмна үннь одахн hучн арслң болҗ одв. 8. «Кермн» кафед әмтн ирҗ, үдин хотан ууна. 9. Мана хойр җилтә ач күүкн эврән серәhәр хот идҗ чадна. 10. Байр олн җилдән кафед көдлҗ йовна.

VIII. Составьте предложения из данных словосочетаний.

Темс хулдҗ авх, мах идх, цә чанҗ өгх, таасч идх, хот кеҗ өгх, тосар тослх, үсәр үслх, ухрар идх, шүүс уух, зер-земш хулдх, кафед орх, хот сурх.

IX. Вставьте вместо точек глаголы прошедшего времени: хулдҗ авла, чанҗ өгв, көдлләв, амслав, хулдҗ авув, күрв, уула, орв, идҗ, авч ирв, кеҗ өгүв.

1. Би хот-хоолын делгүрт одҗ, өдмг, мах, үс…. 2. Өцклдүр ээҗм маднд хөөнә дотр …. 3. Одахн ахм күүнә hазрт нохан мах …. 4. Мана худ күүкн мана тал гиичд ирәд, дала сенр хот …. 5. Мана аав дала үкрән хулдад, хот-хоолын делгүр …. 6. Би цаhан тоснас ээҗдән шар тос …. 7. Өрүн мана делгүрт шин үснә-зүүтә хот дала …. 8. Сән өдрин өмн хөөнә махн хойр зун тәвн арслң …. 9. Би үр көвүтәhән тавн җилдән Хазн балhсна ик делгүрт …. 10. Мини орс үр көвүн мана тал ирҗ, хальмгин хот таасч …. 11. Нег дәкҗ эн күүнә герт орҗ, цә ….

X. Переведите глаголы в скобках, употребив их в соответствующих временных формах.

1. Өрүн болhн бидн ээҗ-аавтаhан халун хальмг цә (пить). 2. Темснә ноhамлд өрм эс гиҗ урhмлын тос (наливать). 3. Хальмг улсин ик зунь хөөнә мах таасч (есть). 4. Китд hазрт би олн-зүсн хот (отведывать). 5. Мини аав хөөнә халун шөл агч ааhар (пить). 6. Хальмг улс дөрвн зүсн малас арс, мах, үс (брать). 7. Селәнә нег өвгн хот уух ааhиг агч модар (изготавливать). 8. Одахн мана хошт дөрвн зун хөн (котиться), тавн үкр (телиться) гиҗ, наhц эгчм келв. 9. Мана герин hаза дөрвн кедмнә болн альмна модн (расти). 10. Ирх гиичин хотынь (приготовить) гиҗ, экм нанд келв.

XI. Раскройте скобки, переведите словосочет., употребив безлично-притяжат. частицы.

1. Би (со своими родителями) китд хотд дуртав. 2. Өрүнд көдлмшин өмн би эрк биш үстә (свой чай) уунав. 3. Эндр би (своим бабушке и дедушке) сенр хот кех санатав. 4. Хот-хоолын делгүрт би даңгин (со своими знакомыми) харhнав. 5. Җил болhн бидн эврә (своего дерева) зер-земш иднәвидн. 6. Би энҗл (свои фрукты и овощи) селәнә улстан хулдлав. 7. Одахн күүкм (со своим мужем) Элстәс гиичд ирлә. 8. Авhм (своему сыну) ик сурhуль өгв, ода тернь нертә тосхач болҗ одв. 9. Өдр болhн аавм хашад орҗ, (своему скоту) хот өгнә. 10. Җирhл хальмг хотын туск (свою книгу) нанд өгв.

XII. Просклоняйте существ. с безлично-притяжат. частицами. Составьте предложения.

Көвүн, альмн, күүкн, кедмн, аав, хаша, өдмг, темән, цә, залу, шөлн, нилх, така, девл, үсн, ноха, махн, hаха, зер-земш, хайг, темсн, гер, боднцг, балhсн, уульнц, хаяр, ааh, козлдур, богц, багш, дегтр, эмч, ширә, нүдн, сахл, ноhамл, нурhн, hосн, тосн, ач, усн, бергн, чигән, наhцх, ээҗ, эк, хот.

XIII. Составьте предложения их данных слов.

1. Кезәнә, моднд, өөрк, селәнә, ки, мана, теңгрин, дала, урhла. 2. Хот, болhн, бичкм, мини, өрүн, миисм, сурна, мәәлҗ. 3. Хөөнә, арслң, махн, зун, күрв, hурвн. 4. Теңгрин ки, мана, өөрк, альм, хулдна, делгүрт, кедм, боднцг. 5. Мини, дала, ахм, Москваhас, нанд, хот, ирв, әмтәхн, авч. 6. Әмтәхн, сән, экм, маднд, кеҗ, даңгин, өгнә, хот. 7. Балhснд, Җирhл, багшин, одв, Шарту, йовҗ, сурhульдан. 8. Хө, эцкм, күүнәс, авла, дала, хулдҗ. 9. Бидн, билгтә, эндр, нег, таньлдувидн, зурачла, баахн. 10. Санҗин, маңhдур, тал, ирх, келнә, олн, гиҗ, гиич. 11. Таньлдх, тана, Байр, худ, келв, кергтә, эмгнлә, гиҗ.

XIV. Прочитайте, переведите и выучите диалог.

- Мендвт.

- Мендвт.

- Халун хотас юн бәәнә?

- Махн-шөлтәhән бәәнә. Шөлнь йир сән.

- Нә, би авнав.

- Ноhамл авнт?

- Авнав. Теңгрин киитә ноhамл бәәнү? Нег дәкҗ би энд эн ноhамл идләв.

- Бәәнә. Ода авч ирнәв.

- Дәкәд би халун хальмг цә уунав.

- Нә, сән.

XV. Переведите и перескажите текст.

Зун болhн би ээҗ-аавдан бәәнәв. Ээҗ-аавин хашад олн мал бәәнә. Баахн цагас авн эдн малын ард йовна. Эдн тавн зун хөөтә, йирн тавн үкртә, хойр мөртә, нег темәтә. Эднд герин шовун бас олн бәәнә. Ээҗм үсәр өрм, тос кенә. Би халун цагт киитн чигә уунав. Ээҗ-аавм хойр долан хонгт нег дәкҗ делгүр орҗ, хот-хоолан авна. Маднд темс болн зер-земш авч ирнә. Би альмнд болн кедмнд йир дуртав.

XVI. Выучите диалог. Перескажите содержание диалога от третьего лица.

Харцх: Бадм, үдин хот уух цаг болв.

Бадм: Би хотан гертәсн авч ирүв.

Харцх: Би бас хот авув.

Бадм: Кафед үдин цагт әмтн олн болна.

Харцх: Чи ямаран хот авч ирвч?

Бадм: Тоста өдмг, мах болн темс.

Харцх: Би шовуна мах, хаяр, үстә цә.

Бадм: Йир сән. Бидн дала хотта бәәҗвидн.

XVIII. Восстановите диалог, расположив предложения в правильной последовательности. Выучите диалог.

- Дәкәд би темснәс болн зер-земшәс авх санатав. Хаяр кедү күрнә?

- Уга. Дала үнтә биш. Үснә үннь hучн арслң, өрм – хөрн тавн арслң. Ю авнат?

- Мендвт. Махна үннь ямарамб?

- Бәәнә. Делгүртмдн одахн орла.

- Нә, би хөөнә мах авнав. Тана делгүрт үснә зүүтә хот үнтәй?

- Хаяр йир кимд, хөрн арслң күрнә.

- Би үс болн тос авнав. Киитн чигән бәәнү?

- Хамгин үнтәнь хөөнә – зун тәвн арслң күрнә. Үкрә – зун хөрн, hахан – зун hучн, мөрнә – зун арвн тавн арслң.

- Нә сән, би авнав.

XIX. Переведите словосочетания и составьте с ними предложения.

Грушевый сок, домашняя птица, вкусная пища, горячий черный чай, обед вместе с семьей, мясо птицы, молочная пища, дешевые продукты, сто двадцать пять рублей, сварить мясо, приготовить салат, сварить вместе с картофелем, очень нравится, заправить молоком, добавить масло, жидкий бульон.

XX. Переведите предложения на калмыцкий язык.

1. Моя мама умеет готовить различные овощные и фруктовые салаты. 2. Сегодня мы с подругой купили хорошую баранину за двести рублей. 3. Мой сын много лет работал в городском кафе. 4. Недавно мы переехали в дом, находящийся возле двухэтажного продуктового магазина. 5. Байрта сегодня купила своей дочери много фруктов. 6. Однажды я приходила в этот магазин за покупками. 7. Приготовив обед, бабушка стала ждать своего внука. 8. Сегодня я купила хорошую говядину по сто пятьдесят рублей. 9. После обеда я с другом зашел в гости к своему дяде. 10. Сегодня мы очень рано позавтракали. 11. Мерген постоянно привозит продукты своим родителям.

XXI. Переведите. Ответьте на данные вопросы.

Можно у вас спросить? Сколько стоит это масло?

Дорогая баранина? Хорошая говядина?

Свинина у вас есть? Это дешевые фрукты?

Говядина дешевле свинины? Цена яблок и груш одинаковая?

Сколько стоит сметана? Сметана жидкая или густая?

Откуда привезли этот картофель?

Какой хороший хлеб!

Какие крупные яблоки!

Какие дешевые продукты!

Кто продает этот картофель?

Вы продаете фрукты?

Сколько рублей я должна?

Как много фруктов!

Дата добавления: 2015-08-20