Студопедия
Случайная страница | ТОМ-1 | ТОМ-2 | ТОМ-3
АрхитектураБиологияГеографияДругоеИностранные языки
ИнформатикаИсторияКультураЛитератураМатематика
МедицинаМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогика
ПолитикаПравоПрограммированиеПсихологияРелигия
СоциологияСпортСтроительствоФизикаФилософия
ФинансыХимияЭкологияЭкономикаЭлектроника

ЛÖЗ ЙÖРНÖС

СЭК НЕМ И ТÖЖДIСЬНЫ | КУСЬКОСЬ — ЯШАЛÖН КОЗИН | КОЛÖ ДЖИНСОВÖЙ ВЕШЬЯН | ЯГÖДАВТÖН | ЧЕСТНÖЙ ОКТЯБРЯТСКÖЙ | ПАШКО МЕНАМ ДОНА | БÖБÖТЧЫНЫ — НЕ ТÖЛÖТЧЫНЫ | ВАЮКАНIСЬ ЯНЯ | КЫКИСЬ ЧУЖЛÖМ | МÖД ЮРКИНЛÖН МАНЬЧИ |


 

 

Эм сэтшöм деревня — Пертас. Сiя абу вöр пыдöсын, но ыджыт туй дорсянь бокын, и сэтчин вексö лöнь да гаж. Нельки тöвся пурга оз горзы, а сьылö, арся зэррез оз кожгö, а кыдзкö лайкытжыка киссьöны.

Гожум йылiсь нем и баитны: сэтшöм мичаыс да ласковыс только эстöн и овлö.

Эта понда и радейтö гожумсö Люда, городын олiсь нылочка. Конечно, Пертасыс эз бы вöв сылö сы дона, ежели бы сэтöн эз ов добрöй морт, кöда кöркö кыскалiс нылочкасö посадскöй яслиö дадёкöн. Сiя добрöй мортыс — Степанида баб.

Кыдз и мöйму, Люда локтiс июнь пондöтчикö, кöр бабыс олiс ни тэрмасьтöг. Сiя ештöма ни садитны карч, вадöрын керöма посок — вала, медбы буржык вöлi гумасьны. Öшын увтас, улица ладорсянь, зырöн гöрöма клумба увтö грядок. Сы вылын тыдалiсö лажмытик петассэз. Этö нiя цветтэс, кöдна оз полö кöдзытiсь, А нежнöйжыккесö, георгиннэз да гладиолуссэз, бабыс пуксьöтлö сёрöнжык.

Нiя кыкнанныс, бабыс и Людаыс, цвет быдтiссез. Нылöн басöк букеттэз овлöны районiсь выставка вылын. И медодз, кыдз Люда пырис бабыс ордö, пондöтчис цветтэз йылiсь басни.

— Ме вайи виль астраэз, — ошшасис Люда. — Нiя сэтшöм басöкöсь, сэтшöм басöкöсь!

— Быд дзоридзыс басöк, только нiйö колö кужны клумба вылас пуксьöтлыны. А мийö сюям муас, кыдз шедас, и нiя чели-пели суналöны... Ноко плитка öзтам да сёян шонтам. Менам блиннэз эмöсь.

— Тэнат — чели-пели? — панытасьö Люда. — Да тэ кодьыс татöн, натьтö, некин ни абу. Басöкжык палисадниксö тай эг на адззыв.

— Вöвлi басöкжыкыс — школаись ботаниклöн, сылöн нельки ошчача быдмис. Да вот мунiс татiсь мортыт, и посадыс гажтöмжык ровно лоис.

— Ошчача? Мый сiя? — юалö Люда, и бабыс плитка öзтiкö висьталö:

— А дзоридз жö. Пыд вöрын олö, отирыслö шоча мыччасьö. Да неöткодьöсь нiя, уна рöмаöсь.

— Но дикаррез!

— Ась и дикаррез, но нiя ме понда мед ни басöкöсь.

— Кытшöмöн цветитöны кöть?

— Унажыкыс гöрдланьö мыйкö, — пондö висьтасьны баб. — Тöдан, кыдз шондiыс гожумнас петö? Перво тай лэбтiсяс гöрд зарни — дак сiя сы рöма, только... кыдз бы тэныт висьтавны... Дак кыввезнат разь висьталан? Мыйкö нежнöй сэтшöм, розовöй шёлклань. А дзоридзыс — эт пасьта, — Степанида баб мыччалiс паськöтöм чуня кырымсö, — и чöскыт дука.

— Ошкы, ошкы, да только ошас эн пöрт, — бабыс жö кыввезöн панöвтiс Люда. — А ошчачаыт не ошыс дука?.. Медбы тэ тöдiн, бабуль, висьтала: миян чöскыт дукаэс только кашка да лёк йöн.

— Тэ мыля ассят пöрисьжыкыскöт вермасян, Людки? — чорытжыка ни горöтчис бабыс. И кыдз бы не внучкаыслö, а кинлöкö мöдiклö жалуйтчис: — Адззылiт, кытшöмöсь нiя: и сюрыс эз на быдмы, а люкасьöны ни бы!

Внучаткаыс рызйö:

— Папö шуö, что ме сюра чужи. Эн разь адззыв, кöр киат новйöтiн?

Сералö и бабыс: сылö Людалöн характерыс гленитчö: баитö дженыта и веськыта, кутчисьö быд удж бердö гажöн, некытшöм сьöкытiсь оз пов. Сэтшöм вöлi сылöн дедыс — Степанида баблöн жöникыс. Нылочка нельки чужöмнас вачкисьö сы вылö: вöснит тырпа, кузьмöса тшöкаа, зыркыт сина. И высиннас сыланьö: паськыт пельпона, кыз киа-кока.

Бабыс тöдö и сiйö, что Люда сизим год ни ветлö юннатскöй станцияö. Сэтчин старуха кыдзкö пыралiс, дак синнэс баралiсö: мыйсö нiя только оз быдтö, кытшöм опыт оз керö! И быд гожум нылöн экспедицияэз — кошшöны да лыддьöны берся быдмассö, керöны гербарийез, öктöны аптека понда турун да ягöд, А вот ошчачасö, видзöт, оз тöд.

Сёян — шыд да блиннэз — шоналiс недыр, а чай бабыслöн пыр дзирыт горын сулалö, и öбед шогмис чожа. И чöскыт.

Сёйиканыс унажыксö баитiс бабыс. Сiя юасис, кыдз овсьö горожаналö, а сэсся дыркодь тöждiс аслас деревня йылiсь, что вот важмö сiя, пöрисьмö керкуэзнас и отирнас, что бригадааныс куим телега кольччисö да кык гöр, а вöввес — кыкдас, и нiя весь олöны, нельки нылiсь назёмсö трактор петкöтö; что некинлö вердны колхознöй куканнезöс, и нiя, нёль старуха, керисö аренда: неделя öт кыкыс уджалöны, неделя — мöд кыкыс. А вердчансö тракторöн ваялöны...

Медбöрын пызан вылö Степанида баб вайис кöтöтöм пуягöд, киськалiс сiйö сахарöн, и бöра ошчачаыс йылiсь казьмöтiс:

— Ошчачаыслöн и эттшöм рöма дзоридзыс овлö — пуягöдыс кодь.

— Тэ, баба, может, вöтасин ошчачасö али киноись адззылiн? — оз верит Люда, что вöрын олö сэтшöм басöк цветок. — Одзжык тай чöлiн мыйкö... Ноко думайтышт.

— Вот кута да вая, сэк адззылан. — Сэтчö Люда чик несйис — горöн да ятнöя, и бабыс ятнöя жö висьталiс: — Кайла вöрас, мыся, да и вая. Тэнат несыт бур, примечайтлi ни: адзза сiйö. — Старухалöн синнэс югмöны, гажажык лоö чужöмыс, бытьтö басöк дзоридзыс одзас и эм. — Сылöн эд и вужыс стрась бур, уна шогöт сiя веськöтö. Ошыс мыля некöр оз шогав и сэтшöм вына? Вужсö пö сёйö, ослопина. И вöрмöс сёйö.

— Дика-аррез! — бöра мезмис Люда öмись кылокыс, кöдö сiя горöтчö нюжвыла, кызжык голосöн, но гусьöнжык, морос пытшкись шыöн. — Дак сiя, натьтö, пион! Марьявужöн шуöны.

— Быль, марьявужнас шуöны жö кытöнкö. А миян — ошчача.

— Ошчача! Ме тэныт культурнöй чача вая. Дыр цветитö, а цветыс эшö ыджытжык.

— Видзöтам ужо...

Степанида баб мыгöрнас абу ыджыт, векнит пельпона. Ветлöтö веськыта, оз пöлiнясь, оз öвтчы киэзöн. Гожумнас часто новйö лöз платье, и кöр Люда адззö сiйö ылiсянь, бабыс вачкисьö колокольчик цветок вылö.

Рытнас нiя садитчисö да керисö клумба гöгöрöт йöрок. Да не йöрок, а чача! Но медбы шогмис сэтшöмыс, медодз колiс ветлыны баддяинö, керавны да вольны шаттез, а сэсся нiйö кöставны да мöртавны клумба дорöт. Да не люпки-ляпки сувтöтлыны, а керны сер. Кöр шаттес лоасö краситöмöсь, йöрокыс пондас вачкисьны уна сера кушак вылö. Некокнит эта уджыс, ой, некокнит, ежели тэ гöрдззан бы кружева кодь сер. Мöдiклöн эз бы тырмы мылаыс да выныс, и сюйис бы бадь уввесö вольтöг да кöставтöг, быдöс керис бы курни-верни нето чапкисис, а нiя гуддисисö клумба гöгöрас шондi лэдзчанöдз. И йöрок шогмис волькыт, гажа, кокнитик. Видзöтны кö вылiсянь, сiя дзик вит лепестока цветок.

Ойнас Люда узис бура, пöттöдз, а кöр саймис, эз вермы вежöртны перво, кытöн узьö: öддьöн ни лöнь, и чöскыт дук гильöтö ныр вужсö. Лэбтiс юрсö, видзöтчис. Бокас пишкö шыр гöна кань. «О, да эта жö бабöлöн Бускоыс!» — вöлись вежöртiс нылочка. Пуксис да видзöт керис öтöрас: сэтчин петух адззöма гагöс да потшшуйтö бы соседкасö, а сiя оз лок; кöзапиян чылö-ветлö тёс вылын, а неылын сы дынсянь йирсьö мамыс; сэтöн жö, лудтурун коласын, кошшисьöны воробейез, а стын вылын лöз бöжокнас ошшасьö пичик. Кылiс бабыс, что гöстяыс саймис ни, вештiс одзсис «Крестьянка» журнал, висьталiс Людалö:

— Ноко чеччы да сёй, ме селянка кери. А сэсся вöрö кайлам.

— Пес керавны? — юалiс Люда чеччикас.

— Ошчача кошшыны. Татiсь Мишкичоввез Туриму дорись вайöмась. Эмöсь пö сэтчин.

— Дика-аррез! — мурзьыштiс Люда и петiс заборка сайись бабыс дынö.

— Мишкичоввес? Эн думайт, нывка: нiя умнöйöсь!

— Да ме не ны йылiсь, бабуль.

— А ме — ны йылiсь... Öтыс ачыс машина керис да вöрас и городас сiйöн мунö, а мöдыс сигудöкöн орсö. Аскерöм жö, а кыдз «Чужи, быдмисö» кутчас нюжлавны — сьöлöм кымöрас лэбтiсьлö... Тэ ноко вöрöтчы, а ме лöсьöта, мый сьöраным босьтны.

 

* * *

 

Туриму дынöдз абу и ылын — час мымда мунны. Час жö чулалас кошшисикö, сымда жö — бöр туй вылö. Этадз лыддис Степанида баб да висьталiс внучкаыслö. И петiс, что нiя öбедайтны пондасö гортаныс, и сёянсис сьöраныс нем эз босьтö, только ошлö сы чача понда гöснеч — чолпан шöрöм (этадз Мишкичоввез велöтiсö). Правда, Люда понда бабыс босьтiс сахар тороккез. А пондас кö косьмыны горш, дак ны туй вылын куим шорок эмöсь.

Нiя петiсö деревня сайö, поперегалiсö зелёнöйсявны пондöм ыб. Одзлань туйыс кежис веськытлань да кайис мыс вылö, медбы орддьыны нюрок, и вайöтiс вöр дорö.

Вöрыс сулалiс, дзик картинка — не листок, не лысок эз вöрзьы. Людалö кажитчис, что сы пытшкö и пырны оз позь, что пуэс стена моз керсьöмась — некытшöм коласок абу. Но вöрас кылiс катшалöн китшкöм да кайезлöн чивзöм. Кытöнкö кыркнитiс кырныш, сылö шыасис мöдiк, и чожа мыйись нiя сьöрсьöн-бöрсьöн лэбтiсисö вöр вевдöрö.

Пондiс кывны кöклöн шы, и Степанида баб висьталiс:

— Веськыт пелят висьталö — бур туй кöсйö. А вежöртан, мый кöкö?

— Асьсö тай ошкö: кöк ме — кöк ме!

— Ошкö? Да горзö сiя! Кольтьыс понда, кылан: «Ку-ку, пук-тi, ог тöд кытчö!» — Степанида баб öддьöн бура, дзик кöкыс жö, сьылыштiс да вöлись видiс горзiсь кайсö: — Керин бы аслыт поз, дак öнi гажöтчин бы, кыдз мöд кайес...

Мыс вылас шочыника быдмисö пожуммез, а ны гöгöр, дзик бабука дынын, чукöртчöмась учöтжык пуэз — ньыввез, кöззэз, пипуэз, а ны увтын тшöка лэбтiсьöны понуллез, жельнöг, понсэтöр. Эстöн, яг вылас, муыс песока, кöсöв, и турунокыс петалöма шочыник, шычи-вычи, и вöлi бледжык, нежели улын, нельки пашмöм голиэсö абу вевттьöма.

Эшö эз на пырö вöрас, а Люда пуэс коласöт мыйкö казялiс лöзö. Сибöтчисö матöжык, и нылочка тöдiс: йöрнöс. Сiя кышалöма вожа пу бердö соссэсö паськöтöмöн и тöдчö öддьöн ятнöя: дöраовöй, паськыт соса, воротничокыс абу. Тöдчö, что одзыс серöтöма веж сунисöн. Эта кодь эм музейын. Сэтшöммесö кöркö новйылöмась стариккез.

— Мый эта, баба? — сувтчис Люда пожум одзас. Бабыс вежöртiс, мый йылiсь юасьö нылочка, висьталiс:

— Йöрнöс тай.

— Адзза, что йöрнöс. Но мыйлö этчö öшöтöмась?

— Кыдз тэныт и висьтавны... Кöда солыслö мöйму вовлiс, эн вунöт? Старуха тай...

— Сы кузясö разь вунöтан?

— Дак сiя öшöтöма пö — Пертас Игоника. Зоныскöт — калека сiя, да тэ сiйö тожö эд адззылiн, — сьöкыта ветлöтö.

— Дика-аррез! — карзыштiс Люда. — Тожö гöснеч кинлöкö, натьтö?.. Сетiсö бы миян музейö.

— Ужо, кежам асланым туй вылö, вöлись и висьтася. Туриму дорö туйыс вöлöма мыс мöдöрас, сэтi етша ветлöмась, и сiя бура турунсялöм. И сiдз векнямöм, что мукöдлаас и радзза додь оз тöр. Степанида баб сэтi неетша ветлöтлiс, а öнi мунiс дзик виль местаöт. Мунiс лöня, и только сэк шыасьлiс, кöр пантасяс мыйкö тöдса: чегöм йыла кöз, морт сувда кöдзывкар, крут чукыль. А йöрнöсыс йылiсь бытьтö вунöтiс. Но Люда казьмöтiс:

— Мöдiн висьтасьны тай... Игоникаыс йылiсь...

И Степанида баб висьтасис.

Мöйму кинлöкö уськöтчöма вöтö паськыт тоша да кузь юрсиа старик. Сiя норасьöма, что отирыс вунöтöма важжесö, кöдна олöмась яг вылас, оз и касьтывлö нiйö. А таво тулыснас сэтшöм жö морт, может, сiя жö старикыс, уськöтчöм вöтö Игоника старухалö. И сiдзжö норасьöма да эшö содтöма: адззан пö, Пертас Игоника, ме йöрнöстöм. Сiя пö важын ни бырис, быдöс орласис, и меным йöрнöстöг кöдзыт.

Кузь юрсиа стариксö Игоника вöтасьлöма куим ой сьöрна. Öткодь вöтсö — куимись!

Кöр Игоникалö мыйкö öддьöн колö, но оз сетö, дак сiя тожö куимись корö. Сiдзкö, решитiс Игоника, старикыслö йöрнöстöг некыдз оз туй. Да, некыдз оз туй. Но мыля Игоникалö вöтас уськöтчö?

Дыр думайтас эта йылiсь и вежöртас: вöтö уськöтчöм старикыс — Пертас. Как раз сiя мортыс, кöда медодз пондöма овны эна местаэзын. Сы йылiсь Игоника кывлiс дедыссянь. А дедыслö дедыс жö — Пертас пиян — висьтавлöма. Висьтавлöма сiдз.

Ордчöн коми йöзкöт олöма пер йöз. Кыкнанныс олöмась лöня, öтлаын вöравлöмась, вовлiсьöмась праздниккез коста. Комиэс олöмась сэтöн, кытöн öнi посадыс, а Пертас деревня местаын вöр сулалöма. Эта вöр шöрö и сувтöтас керку пер увтырись том морт...

Чулалас кад, и виль олiсьлöн вунöтчиссяс нимыс, но кольччас сылöн нимкодь: Пертас. Эта лоö: пер йöзлöн вож.

Эшö висьтасьлöмась, что Пертаслöн вöлöма диковиннöй лöз йöрнöс, кöдö сы кулöм бöрын новйöмась быдса сто год...

Луныс ыркыт, и ошчача кошшиссес, позьö шуны, казявтöг вуджисö кык учöтик шорок да чожа мыйись петiсö куимöт дорö. Сэтчö кинкö сувтöтöма шалаш. Таво ни — лысыс абу на косьмöм.

Кöд коста бабыс бергалiс туйвежас — мыйкö смекайтiс, —

Люда котрасис шалаш дынас, дзарнитiс пытшкас. Сэтчин, кыза ольсалöм да бура нöитчöм нитшся, нем эз вöв.

— Кинлöн сiя, баба?

— А городскöй челядь, натьтö, керисö, — внучкаыс дынö локтiкö баитiс бабыс. — Нiя и одзжык талань петавлiсö. Важ рудниккез видзöтны... То лабичок эм, сэтöн и пукыштам, невна шоччисьыштам.

Шалаш бокын быдмис томыник, эшö волькыт кача кыдзок. Сы ув бердын öшалiс оропа чуман — бановöй кöшок. Эта кöшок дынсянь вужжезöдз гöрд видзисö, бытьтö вирöсьöсь, кык кыв: «Кика + Мора». Степанида баб сьöкыта ловзисис, шуис:

— Видзöт, нывка, кыдз тiйö ловья пуыс вылын издевайтчат... Вир синваöн горзö кыдзыс. Да кöр оз — яйöдз вундалöм!

— Дика-аррез!

— Не дикаррез, а кикимораэз. Сьöлöмтöм мортоккез, — видчис бабыс. Сiя лöсьöтчис пуксьыны лабичок вылö, но и сэтöн абу сэтшöм места, кытöн бы эз вöв вундалöм да кырлалöм кытшöмкö кыв да рожа. — Быдöс сэрпöсьтöмась! Сэтшöммес жö, натьтö, мöйму турун зороддэз сотiсö.

Лöгасис Степанида баб да мунiс шор дорас. Чöвтiс халатсö, ольсалiс бережок вылас, пуксис, тшöктiс:

— Кайöт-ко чуманокас ва. Да перво гывьяв сiйö, и туй вевдöрсис гумышт.

Люда вайис васö, пуксис бабыскöт ордчöн, чöвталiс, кыдз бабыс, сапоггесö. Сы коста старуха лэдзис чуманас сахар, сорлалiс пуртöн, кöдö босьтiс сьöрас, медбы мусис гарйыны ошчачасö.

— На кылöт кöс няньсö, — мыччис Людалö чумансö да джын шöрöм. Ме тэ бöрын юышта... Да невнаöн, невнаöн ньылав, а то горшыт висьны пондас.

— Ме куим мороженöй öтдруг сёя, и нем абу...

 

* * *

 

Ошчачасö, шуöны, чожа адззö счастливöй морт. Люда асьсö лыддис несчастливöйöн, сiдз кыдз сылöн чужöмыс вöлi куш понпуш, кöдö эз вермы нуöтны и вöв йöв. Но дас минута бöртi, кыдз нiя пондiсö кошшисьны, колан туруныс сылö пантасис. Сiя вöлi кык заа кусток, öддьöн няр, но нылочка сразу тöдiс: эта марьявуж. Бура тöдчис, что сэтiсь вужжесö босьтöмась мöйму арнас, но не быдöс, и таво кольччöм вужыс бöра мöдö нюжöтны ассис родсö одзлань. «Кинкö бабö кодь сознательнöй гарйöм, — решитiс нылочка. — Ась одзлань быдмö, мöдiкö кошшам».

И сэк жö кылiс бабыслiсь горöтлöм. Радуйтчыштiс Люда бабыс понда: «Тыдалö, тожö адззис! Ноко видзöтам, кытшöм сылöн...»

А бабыс пукалiс кöчка вылын и сы дынын эз тыдав некытшöм турун, кöда бы вачкисис ошчача вылö. Пукалiс, малалiс коксö да небурика ойзiс.

— Мый, бабуль?

— Да кокöс эд чегöтi... Инми гöпö тальччыны... турун пытшкын сiя то. Кроп керис... Уси сэтчö. Öнi кыдз пета татiсь? Беда, беда!

— Может, дойдiн, а эн чегöт?

— Кöбы дойдi, дак сувтны бы верми, павкöтны оз туй — коскасö биöн сотö. И зэлöтö... Кыскы корзинасим пуртсö, вундав сапогöс...

Жагвыв, полöмöн, медбы не керны зубытсö, Люда поткöтiс сапогсö, кыдз тшöктiс бабыс, кушöтiс лапасö. Сiя пыктöма да лоöм сэтшöм жö лöз, кыдз виль труба, кöдö нылочка неважын адззылiс магазинiсь.

— Дикаррез! — казявтöг горöтчис Люда, и бабыс содтiс:

— Сiдз, сiдз... Дикаррез и эмöсь мийö... Колö сартассэз пуктыны, ась оз кöстась, вöлись каттьыны... Халат полаöс орöтам...

Матын сулалiс косьмöм бадь. Сы бердiсь Люда вермис чегöтны кызкодь ув, шулялiс сiйö, бабыс отсöтöн пуктiс лапа вылас шина.

— Адззы-ко бедь да пондам петны, — велöтiс старуха.

— Оз ков бедьсö, — шуö Люда. — Тэ ме бердö кутчисян да пондан чеччавны.

— Мыйнö, понда... Кыдз енкöбывка... Но бедьсö вай. Степанида баблö вöлi öддьöн недолыт да зубыт. Зубыт чегöм коксянь, но кыкись зубытжык сысянь, что сы асныралöм кузя ковсяс маитчыны Людалö. Мыйлö вöлi мунны вöрас, кöр нылочка мöдiс вайны марьявужсö городiсь?

Нiя дженыт минутаэзö, кöр каттисö коксö, старуха неöтнёж думайтiс, кыдз мездöтчыны эта налькись, и решитiс: колö петны шалаш дорö. Сэтчин и юаныс эм, и зэр шогья позьö сайöвтчыны. А сэсся вöв вайöтны.

Бедь адззисис бытшöм, и старуха сетiс команда:

— Пондылам чапликасьны.

Кузь я шор дорöдз туй — джын километра, а сiйö мунтöн шоччисьлiсö дасiсь. А шондiыс тарöвтчис шоччисьлытöг, и бура ни лажмалiс, кöр Люда чуманокöн кайöтiс ва да водтöтiс бабсö шалашö, медбы аслыс котöртны деревняö. Но сэтчö тöлыс вайöтiс машиналiсь урзöм, и Степанида баб иньдöтiс внучкасö мöдöрö — вöр кыскалан туй вылö. Сiя ордчöн и эм, сэтчинiсь сё ни позяс адззыны бур мортöс, кöда кыдз-нибудь отсалас бедаö шедöм мортлö.

 

* * *

 

Унажык челядьыс вöрсис полöны, но Люда важын ни велалiс сы дынö, и вöрыс сылö сетö öтiк гаж. Мöйму ёрттэскöт сiя петалiс Кама ю дорö, вöрас вит ой узисö. Мунiсö шондi сьöртi, а кымöра лунö туйсö мыччалiс компас. Конечно, вöлi сьöкыт: эд ковсис нöбöтны зэв тыртöм рюкзак, вуджны кырассэз, шоррез, пöрöм пуэз. А медöддьöн дозыляйтiс лöдз, ном да мошка. А талун мунны дивья: ыркыт, югыт, некин оз сёй. И мунаныс — джын час.

«А мыля нö дыр ни муна? — кватитчис Люда да сувтiс. — Сэтчин я муна?»

Видзöтiс, кöдöрын шондiыс, а сiя абу. Юр вевдöрас быдöс гудыртчöм, рудсялöм, кокольöн öшöтчöмась лöз кымöроккез. И сьöлöмыс пот мунiс: шондiтöг кыдз адззыны туйсö?

«Колö бöр бертны, кытчöдз абу сёр, — гардсьö юрас. — Бöр, бöр! Буржыка юася бабöлiсь да вöлись муна».

Тöдчö, что рыт ни локтö, и Люда тэрмасьö: машинаэс дугдасö ветлыны, и нылö ковсяс узьны вöрас. А мый лоас бабыс коккöт?

Вöрас туруныс абу на лэбтiсьöм, и тöдчö быд колодаыс, быд мырыс, быд гöпокыс. Люда котöртö веськыта, оз бöрйы туйсö, но кокыс некытчö оз кышась, только мукöдпыр пуэзлöн увдöрись уввес сувтöны сы одзö, и сэк нылочка юклалö нiйö киэзнас, бытьтö уйö ув йыввес коласöт.

Лоис эшö пемытжык, и руыс дзик сукмис, нельки сьöкытжыка лолассьö. Котöртöмсянь пымалiс чужöмыс, голяыс, и Люда чöвтiс чышьянсö. И сiйö кинкö сэк жö вынöн нетшкöвтiс кисис. Люда ойнитiс, чепöссис бокö и тур-бар таралiс кыминь, но перыта чеччöвтiс кок йылас да жмитчис бöрнас кыз пу бердö. «Кин этö? Может...» И быд вынiсь чирöстiс: «Баба-а-а!»

Горöтöмыс ылö эз мун, падмис да öшис матiсь пуэс коласын, и нылочка ыкöстiс мöдпырся, куимöтпырся. Бабыс эз шыась, и Людаöс пöдтiс синва.

Кытöнкö ылын-ылын мурзьöмöн гымыштiс. То ли этасянь, то ли мöдiксянь нылочка öвсис, тулис козоноккезнас синбансö, и син вылас усис чышьяныс: сiя öшалiс кöз ув вылын.

Вöлись лöньсис сьöлöмыс, и Люда мездöтiс чышьянсö. «Дикарка! — видiс асьсö. — Некытшöм «может»!» Сiя чышкис синваэсö чышьянас, галстук моз кöрталiс чышьянсö голя бердас, горöн-горöн ыкöстiс:

― Э-эй!

* * *

 

Том гожум, дзик тулысся ва, ыждö, паськалö, вынсялö. Сiя быд часöн сё унажык осьтö туруннэзлiсь да пуэзлiсь цвет, тэрмöтö пöжсьыны кайезöс, вынсьöтö-чожöтö зверьлiсь пияннэсö, нюжöтö быдмаслiсь заэз, уввез. Бура ни тöдчö, кыдз содöмась пожумлöн туганнэз, верöслöн йыввес, ньывлöн да кöзлöн лапкаэс.

Эта кадö вöрас öддьöн ни чöскыт руыс, и мортлö лолассьö мед ни кокнита.

Степанида баб саймис и сэк жö вежöртiс, что кокыс эз чег, а только, тыдалö, жила нето дзулляыс петiс местасис. Гажмыштiс сiя: «Но и ладно, сiдз дак. Уджыс гортын горшви да эшö колхозас кутчиси...» Небурика вöрзьöтiс коксö — зубытыс косьöвтiс пидзöсöдззас, асьсö жарö чапкис. Кöр зубытыс лöнисжык, старуха вешшис ыбöс дынö, дзарнитiс öтöрас. Сьöлöмыс шай-пай лоис: луныс чулалöма, а внучаткаыс сё абу. Оз я ковсьы эстöн туплясьны асылöдз? «Ок, не сiдз ме кери! Öнi эд вöрсö кылöтöны, а оз кералö! — пондiс тöждiсьны старуха. — Колiс деревняас иньдöтны, а ме... Ножö бöбöв!..Ужо, локтас — деревняас торопита».

Пондöма косьмыны горшыс, и старуха судзöтiс чуманоксö, чапкис ваас сахарок да джын васö юис. Няньторсö эз вöрöт: «Сiйö Люда сёяс. Но и тшыгьялiс, натьтö, нывкаыт!»

И бöра шогö усис: мыля сы дырна абу Людаыс? Эз я мöдöрö мун? Да эз бы ков, эд вöлi бура висьталöма: мун шондi паныт и тюк петан ыджыт туй вылас. И сэтчö кватитчис: шондiсö тай кымöр ньылыштöма!

Шор саяс пондiс сярзьыны мотоцикл, и Степанида баблöн сьöлöмыс бурмис: «То и локтiсö, колö петны».

Кöд коста сувтiс нёльподöн да мыччис юрсö ыбöс саяс, мотоциклыс размöд эрзыштiс да лöньсис. «Натьтö, кошшöны, кыт вуджны талань. Колас висьтавны».

— Челядь! — кытсöвтiс старуха. — Людö-öв! Сы шы вылö тыр-пыр шыасис мотоциклыс.

— Отир, отир! Ой!

Мотоциклыс бöра эрзыштiс-керис да мунiс. Тыдалö, кинкö кежалiс шор дорас юны.

Кытöнкö Пертас ладорас небура гымыштiс. «Не я зэрны мöдö? А менам парникö осьта... А Людаö, Людаö! Но кыдзи сё вöрас!

Старуха рак моз вешшис бöрлань, сайöвтчис шалаш пытшкас, чукöртiс юрöдзас нитшсö, водiс.

Юрас татшкисис дума: «Öшис нывкажугыт! Сёравно öшис! Беда тай, беда!..»

Сiя бöр чеччис, петiс шалашсис, пондiс кыссьыны гортланяс. Вöрмöс, кöда сулалiс туй дорас, сувтöтiс синнэсö старуха вылö: мыля мортыс не коккез вылас мунö? И ылöдз я сiя куимподöн кыссяс?

 

* * *

 

Кытчö бы Люда эз мун, быдлаын вöлi пыд вöр: не керас, не кушин, не туй. Котрасис мыдзтöдз, юр висянöдз, а öтiк мысок вылö кайикö усис кок йывсис и эз вермы чеччыны. Сэтöн и кырöтiс синваыс синнэсö, и нылочка дыр эз вермы бурасьны. Горзiс гусьöн да каитчис, что мунiс не Пертасö, а петiс ыджыт туй дорö. И жалейтiс бабсö да корис вöрсö и эшö кинöскö — этö и ачыс эз тöд, — медбы сылö отсалiсö адззыны отир дынö туй. Оз кö отсалö, шогмас беда: бабыс кулас. Кулас — и сытöг куласö сылöн чветтэс. Ны туйö каяс сьöд петшöр, улицаыс дикмас, деревнялöн öшас гажыс. И узикас ни, вöт пыр, казялiс басöкся-басöк цветок да кылiс нето бабыслiсь, нето кинлiськö мöдiклiсь рам шы: «Тэ кошшан лöз йöрнöс? Дак сiя, кага, одзат и эм. Видзöт буржыка и казялан. Мун сы дынö, и сiя петкöтас тэнö вöрсис».

Люда мöдiс висьтавны, что кошшö не йöрнöс, а то сiйö басöк цветоксö, кöда мыччисис сы одзö, но цветокыс бабыв моз быркнитiс вывлань, ыждiс жагвыв да лоис йöрнöс. Люда чепöссис сы сьöрö и саймис. Саймис, сьöкыта пуксис, думайтö. А юрыс висьö, кикокыс сэтшöм сьöкыт, бытьтö личкöмöсь изöн. И синнэс горзöмсяняс пыктöмась, умöля адззöны. Но сё жö казялiс пуэс коласiсь мыйкö лöзö, топ лöз йöрнöса мортöс. Кытiсь и лоис вын: Люда сувтiс кок йылас да иньдöтчис лöзыслань. А сiя вешшис и вешшсис сы дынiсь, кыдз бы дразнитчис: он пö менö вöт, он вöт. Эта коста жö кинкö дзик шушкис пеляс: «Вöтан, вöтан, вöтан».

Вöрас дзирс пемдiс, кок увтын нем эз тыдав, и нылочка размöд усьлiс да, медбы не öштыны син одзсис лöз йöрнöссö, чеччöвтлiс кок вылö. И сё вöтчис, вöтчис. Только öтпыр, кöр кокнас пидзöсви пырис шорокö, сувтчыштiс сы понда, медбы содзас гумыштны ваок да кöтöтны öм пытшксö.

Вамöм сапоггес пондiсö зыртны пятаэсö, но сувтчыны эз лысьт. И вдруг лöз пасыс öшис. Люда сувтчис. Коккес сьöктöмöсь, бытьтö ны бердö гиряэз кышалöмась. И юрас горалö нёштöм музыка. Сэтшöм музыкаыс сы юрын орсiс тöвнас, кöр кутчисьлiс сы бердö грипп. Может, и öнi?

Музыкаыс эз ло, и вöлi сэтшöм лöнь, что пеллезас сильöтö. И бöра невежöртана шыэз: кинкö горзö нето чирзö вöснитик голосöн.

«Этö эд бабö... Этö сiя горзö!» — решитiс Люда и тувдöм коккезöн вöрзьöтчис местасис, оськöвтiс сылань, кысянь кылiсö шыэс, и син одзас, дзик оссьöм ыбöсын, тыдöвтчис би, а би саяс — паськöтöм соса йöрнöс.

«Этö сiя, кöда пожум вылас... Юрбитöны я мый я сэтöн? — тöдмалiс Люда. — Дика-аррез!»

Öнi сылöн эз вöв не гаж, не полöм. И выныс нач бырис. Коккесö кыскалöмöн сибöтчис бипур дорö. Сы сайын сулалiс палатка, а палатка вылас косьмис вамöм йöрнöс.

Орсiс магнитофон, и бипур дорись тоша морт эз и кыв, кыдз сы одзö сувтiс Люда да юалiс:

— Тiйö Пертасiсь? Тоша морт горöтчис:

— Петi сэтчинiсь. Тэ разь тöдан менö?

— Мыччалö туй... Пертасас.

— Öхö, öддьöн тай мöдан!

— Ме öши...

— Тэ мый! Пертасыс жö вöр саяс, мöдiк районын, — сералö тоша мортыс.

— Ме быль баита.

— И ме — тожö, — серьёзнöя ни шуис тошаыс да горöтiс: — Васёк, петав ноко! — и Людалö: — Да тэ пуксьы то кер вылас.

Палаткаись петiсö кык зонка. Тоша мужик пуксис Люда бокö, тшöктiс висьтасьны, мыля нывка öшис. И Люда висьтасис. Эта бöрын тошаыс удiс Людалö пым чай, сетiс няньтор да сырок, а зонкаэслö шуис:

— Вашöтö турöпöн Пертасö, лэбтö бригадирсö... Бензинныт тырмас?

— Быдса баккез.

— Час сэтчин, час бöр. Сэк чериыс как раз и пондас кокавны. — И висьталiс Людалö: — Тэ ныись эн пов, зонкаэс бурöсь. Пертасас жö быдмисö. Öтыс, Васёкыс, менам зон, а мöдыс — племянник. Кыкнанныс школаын уджалöны, райцентрас. — И бöра зонкаэслö: — Абу кö бригадирыс — может, миян моз жö ёдiэз кыйö, — саймöтö Мишкичовöс.

Öтдруг горöтiсö кык мотоцикл и сьöрсьöн-бöрсьöн иньдöтчисö ю дорись подöна туёк кузя. Одзаныс öтмöдöрö и улö-вылö чепсасисö югыт биэз; бöраныс недыр кежö öзйывлiсö гöрдöсь, гажтöмöсь да тöждiсянаöсь.

Люда зэв видзсис Васёк бердын и думанас тэрмöтiс сiйö мужикыс кыввезöн: «Вашöт турöпöн, вашöт турöпöн!» Сiя эз тöд, мый лоö вашöтны турöпöн, но вежöртiс сiдз: колö тэрмасьны, кыдз «Скорöй помощлö», медбы чожжык отсавны Степанида баблö. И эна думаэзсянь Людалöн лайкыта орсiс сьöлöмыс, бытьтö мотоциклыс дюттьöтiс сiйö, а не нылочкасö.

 

* * *

 

Ашынас Люда узис дыр и саймис чöскыт дуксянь, кытшöм овлö только бабыс ордын. И сэк жö тöдiс, мыйсянь сiя дукыс: бабыс пуöма няняшыд. Этасянь сылöн сöдзис öмас дульыс, гажмис сьöлöмыс, и сiя лöсьöтчис ни сьылыштны ассис басöк кылоксö, но кылiс йöз голос:

— Эн тöжды, Степанида, лöсялас кокыт. Нучаткаыт свадьба вылын эшö бура топöтан!.. Ноко сёй няняшыдсö, кытчöдз эз сайкав.

«Лöсялас кокыт... Кытшöм кок? — думайтö Люда. — Мый лоис?» И усис тöдвылас ошчача кошшöм...

— Да кыдз ни тэ он тöжды? — баитö Степанида баб. — Ачыт адззан: хозяйство, подаок. Капуста колö садитны, а сэтчö разь етша ваыс колö? Костыльнат эд унасö он ваяв...

— Эн тöжды, мыся. Не öтнат деревняас, подикось. Да и гöстяыт не юрсигусь, быдлаö кутчö тай. Ноко чеччы жагвыв.

Этö бабыслöн соседка баитö. Сiя, тыдалö, и пуис няняшыдсö.

— Ужо, — вöрöтчö бабыс да мыйöнкö ёркöтö.

«Может, быль костыллез ни сетiсö? — дивуйтчö Люда. — Да кöр нö эшö?»

Сiя чеччис, пуксис. Кикокыс дзик нöитöм, веськыт бокыс зубыт, дöлöтö голяыс да пельбокыс — петшöралöм местаэс. Нюжöтчис, веськöтiс коссö, вöрöтыштiс киэзнас, коккезнас, петiс узьлан жырись. Бабыс пукалö диван вылын да малалö гипсуйтöм коксö. Öт бокас пукалö старуха, мöд бокас сулалöны кык костыль.

— Тэнö вайöтiсö ни? — юасьö Люда бабыслiсь. — А ме эг и кыв. И ог и тöд, кыдз онмöсси.

— А то тай эта жö дозирайтöма, — висьталö бабыс. — Куканнесö сыкöт вердiм. — И пондö ойзыны: — Невна эг кув вöрас тэнö видзчисьтöн. Ой, беда! Ой! Вот и ошчача.

— Дика-аррез! — видчыштiс Люда и пуксис костыллес бокö да малыштiс бабыслiсь дзормöм юрсисö, кöда тöн эшö вöлi сьöд.

— А нiйö, дикарретö, Мишкичов кöсйисис вайны. Почкаыс, шуö, сё узьö, эз на саймыв бытшöмика, дак эшö и цветитны вермас...


 

КЫК ВОН

 


Дата добавления: 2015-11-16; просмотров: 49 | Нарушение авторских прав


<== предыдущая страница | следующая страница ==>
ВИДЗЧИСЬ, ДЕДУ...| Эм я толкныс?

mybiblioteka.su - 2015-2024 год. (0.041 сек.)