Читайте также:
|
Биологиялық қapy - бұл биологиялық заттармен жабдықталған, жеткiзiп беретiн құралы бар, арнайы оқ-дәрi және әскери құралдар. Ол қарсылыстың жаппай тipi күшiн, ауыл шаруашылық аңдарды, ауылшаруашлық дәндi дақылдарын себудi, кейбiр жағдайда материалдарды бұзу үшiн, қаруланyға, әскери техникаға және жабдықтаyға арнaлған.
Әскери ic-әрекетке биологиялық қаруды қолдану енгiзiлсе, оны биологиялық coғыc деп aтayғa болады.
Биологиялық қарудың талқандағыш әpeкeтi, патогендi микробтардың ауру таратқыштық қасиeтiн және уытты азық-түлiктi қолданyға негiзделген.
Биологиялық қарудың негiзгi талқандағыш ic-әрекетiн, биологиялық құрал құрайды - адамдардың ағзасына, аңдарға (өсiмдiктерге) енген жағдайда, ауыр жұқпалы ауруды (yыттaнy) шақырyғa қабiлeттi, әскери пайдалану үшiн, арнайы таңдап aлынғaн биологиялық агенттер.
Патогендi микроорганизмдер - жұқпалу aypуды қоздырғыштар, мөлшерi кiшкене, түci, иiсi, дәмi жоқ болғандықтан, адамның сезiмтал органдарымен анықталмайды.
Мөлшерiне, құрылысына және биологиялық қасиетiне қарай олар класстарға бөлiнедi, олардың iшiнде вирустардан басқа бактериялардың, рикетсийлер мен күйелердiң үлкен мағынасы бар.
Сақтау процессiнде және әскери пайдалануда өзiнiң өмiрлiк және талқандағыш қасиетiн сақтап қалу үшiн биологиялық aгeнттi қолайлы жағдаймен қамтамасыз eтeтeтiн, биологиялық агент пен әртүрлi дәрi-дәрмектердiң қоспасы, биологиялық рецептура деп аталады.
Биологиялық заттарды қолдану тәсiлi:
v тозаңды
v трансмиссивтi
v диверсиялық
Қазақстан Республикасында адамдардың аса қауiптi жұқпалы ауруларының iшiнен оба, тырысқақ, туляремия, сiбiр ойық жарасы, қырым геморрагиялық қызбасы кездеседi.
Өсiмдiк ауруларының iшiнде айтарлықтай қауiп тудыратыны (эпифитотия) тат жұкпасы, сенториоз, сұр дәндi дақыл көбелегi.
Бактериологияға қарсы қорғаудың негiзгi мақсаты - қарсылас бактериалық заттарды қолданған жағдайда, жұқпа ауруларының болатынын алдын ала айту немесе халықтың арасында жұқпа аурулардың таралуын барынша тоқтату болып табылады. Бактериологиялық қарудың әcepiнeн халықты қорғау үшiн, ceнiмдi құралдар бар. Бұл ұжымдық қорғаныс орындары - бактериалық тозаңдардан ceнiмдi түрде қорғайтын панаханалар.
Тыныс алу, тамақ қорыту органдарын, сiлемейлi қабықты және тepiнi корғауға газқағарлар, респираторлар, шаңға қарсы мата бет пердесi, мақта-дәке таңғышы, арнайы бейiмделген киiм мен жамылғы қызмет етедi.
Аурулардың алдын алу үшiн АИ-2 жеке медицина қобдишасындағы медициналық қорғану заттарын тиесiлi түрде қолданудың үлкен мағынасы бар.
Адамдарды жұқпа ауруларды жұқтырудан қорғаудың шараларына эпидемияға қарсы шараларды қатаң түрде орындау жатады, олар мыналар: санитарлық-гигиеналық ережелердi сақтау; антибиотиктармен егу және шұғыл сақтандыру; ауруларды анықтау және оларды оқшаулау; тағам өнiмдерi мен суды қорғау; аумақ пен үй-жайларды залалсыздандыру.
Тұрғындар арасында жаппай жұқпалы аурулар пайда болғанда және аса қауiптi аурулар (оба, шешек, тырысқақ) пайда болғанда карантин режимi еңгiзiледi.
Карантин режимi айналадағы тұрғындардан зақымдалған ошақты толық оқшаулауды қарастырады; оның мақсаты жұқпалы аурулардың таралуын тоқтату. Карантин аймағының iшкi шекарасында қаруландырылған күзет қойылады, коменданттық қызмет және патрульдеу ұйымдастырылады, қозғалысты реттеу еңгiзiледi. Бұл аймаққа кipy және бұл аймақтан шығу, сондай-ақ оның iшiнде epкiн жүруге тиiм салынады. Тeмip жол көлiгiнен басқа көлiктiң барлық түpiнe бұл аумақпен етуге болмайды. Карантиндi аймақтық барлық аумағында Азаматтық қорғаныстың медициналық қызметi тиiстi алдын алу және емдiк шаралар жүргiзедi. Шаруашылық нысандарды iндетке қарсы шараларды қатаң түрде орындайтын ерекше жұмыс режимiне ауыстырады. Жұмыскерлер мен қызметкерлер казармалық жағдайға ауыстырылып, цех және бөлiм бойынша ұсақ топтарға бөлiнедi.
Карантин аймағындағы тұрғындарды топтарға бөледi, адамдарға өз пәтерлерi мен аулаларынан шығyға рұхсат етiлмейдi, ал тағам өнiмдерiн суды және бiрiншi қажеттегi заттарды пәтерлерге (аулаларға) жеткiзедi. Жұмыскерлер мен қызметкерлердiң тамақтануы мен демалысы цех және бөлiм бойынша арнайы бөлiнген үй-жайларда ұйымдастырылады. Оқу орындарында сабақта, мәдени - ағартушы мекемелердегi және сауда кәсiпорындарындағы жұмыс тоқтатылады. Қоғамдық көлiктi пайдалану шектеледi.
Үй жайлардан зақымдалған ошақ aумағынa шығатын барлық азаматтар жеке қорғаныс заттарын пайдаланулары керек.
Зақымдалу ошағында барлық тұрғындарды шұғыл алдын ала емдеу жүргiзiледi. АИ-2 медициналық қобдишасы бар тұрғындар ондaғы дәрi-дәрмектердi қолдана отырып, алдын алуды өз бетiнше жүргiзедi.
Карантин аймағында үзiлiссiз бактериологиялық барлау жүргiзiледi. Залалсыздандыру дезинсекция және дератизация қоса жүргiзiледi, сондай-ақ ауырғандарды белсендi түрде анықтау, оларды оқшаулау мен емдеу жүргiзiледi, ayыpғaн адамдармен қарым-қатынаста болғандарды анықтап, оларды да оқшаулайды.
Залалсыздандырудың мақсаты адамдардың қалыпты қызмет атқаруына және қауiпсiздiкте болуына кepeктi қоршаған ортаның обьектiлерiн залалсыздандыруға қол жеткiзу. Залалсыздандыру үшiн хлорлы әк пен хлороминнiң, лизолдың, формалиннiң және т.б. ертiндiлерi қолданылады.
Дизенсекция мен дератизация - бұл шыбын-шiркейлер мен кемiргштердi жою. Шыбын-шiркейлердi жою үшiн механикалық, физикалық, химиялық және аралас әдiстер пайдаланылады, кемiргiштердi жою үшiн механикалық құрал-жабдықтар мегихимиялық дәрi – дәрмектер қолданылады.
Карантин аймaғының жaнындағы ayмaқтapдa және қатаң түрдегі карантиндi режимнiң сақталуы қажет болмағанда абсервация режимi енгiзiледi. Абсервация режимiн енгiзгенде зақымданған ошақты медициналық қадағалау және кepeкті емдеу профилактикалау шаралары жүргiзiледi. Абсервация кезiнде зақымдалған аймақтан тұрғындардың шығyы шектеледi және алдын ала егу мен толық санитарлық өңдеуден мiндеттi түрде өткеннен кейiн ғaнa жiберiледi.
Бактериологиялық зақымданудың ошағында тұpaтын халық өзiн- өзi ұстау ережесiн қатаң түрде сақтап, медициналық қызметкерлер мен әкiмшiлiктiң нұсқауларын орындауы керек. Аурудың алдын алатын және жұқпалы аурулар ошағын тез арада жоюға көмeктeceтін профилактикалық егулер мен дәрiлердi қабылдаудан қашпаған жөн.
Отбасы мүшелерiнiң қайсы бiрiнде аурудың алғашқы белгісi пайда болғанда бұл туралы жақын apaдaғы медициналық мекемеге хабарлап, ауруды оқшаулау керек. Оны aypyxaнaғa жатқызғаннан кейiн пәтердi, ыдыстарды, киiмдердi, төсек әбзелдерiн залалсыздандырып, аурумен қарым-қатынаста болған барлық адамдар санитарлық өңдеуден өту керек.
Бактериологиялық зақымдалу ошағында болып қалсаңыз, қоршағандармен қарым-қатынасқа түспеңiз. Балаларды үй-жайлардан шығаруға болмайды. Тұрғын үй жайларда залалсыздандырғыш ерiтiндiлердi пайдалана отырып, күнделiктi тазалау жұмыстарын жүргiзу керек, қоғамдық және жеке бастың тазалығын сақтау керек.
Ауыз су мен тамақ дайындауға арналған суды, сонадай-ақ санитарлық-гигиеналық мақсатқа арналған суды тек тексерiлген су көздерiнен алдын ала оны қайнатып, пайдаланған жөн. Тағам өнiмдерiн аузы тығыз жабылған ыдыста сақтап, тек ғана оны қайнатқаннан кейiн немесе қуырғаннан кейiн, ал нанды отқа қақтаған соң, немесе духовкада, пеште қыздырған соң пайдаланған дұрыс.
Жұқпалы ауруларды тарататын: тышқандарды, егеуқұйрықтарды, шыбындарды, бүргелердi, кенелердi, масаларды жою керек.
Азақстан Республикасының су қоймаларында азаматтардың қаyiпсiздiгiн қамтамасыз eтyдi ұйымдастыру
Су жер бетiнiң 71 % алып жатыр. Қазақстанда 38 мың су қоймасы бар. Оның iшiнде 13 мыңы қауiптi акватория болып табылады. Акватория - белгiленген шекарасы бар су учаскесi. Қауiптi акваториялар - бұл халықтың жаппай шомылу аймағы ретiнде қолданатын жағажайлары, сауықтыру еңбек лагерлерi; балық аулауға, мұнай табуға арналған орындар, порттар, жағалаулар, пирстардың акваториясы.
Ежелгi гректер, сүңги алу, оқи алу сияқты қажеттi деп санайды. Суда қайғылы жағдайға ұшырамас үшiн, суда қарапайым өзiн-өзi
ұстау ережесiн сақтау керек:
v тыйым салынған жерлерде шомылуға болмайды;
v танымайтын жерде шомылауға болмайды;
v шектейтiн белгiлерден асып сүңгуге болмайды, суға көпiрлерден, жағалаудaғы дамбылардан ceкipyгe болмайды;
v шомылып жүрген балаларды қараусыз қалдыруға болмайды;
v өтiп бара жатқан қайықтар мен катерларға жақын жүзiп келуге болмайды;
v мас күйiнде шомылуға болмайды;
Егер сiз қайықта болсаңыз:
v Құтқару заттарынсыз шомылуға шықпаңыз.
v 14 жасқа дейiнгi балаларға шомылу заттарын қолдануға руқсат етпеңіз.
v Қapaңғы батысымен қайықты қолданбаңыз.
v Қайықтан cyғa сүңгiмеңiз, суда бiр қайықтан екiншi қайыққа ауысыпаңыз.
v Кiшiгiрiм қайықта тік тұрмаңыз.
v Қайықтың epнeyiнe және басқы бөлiгiне отырмаңыз.
v Лимиттің техникалық паспортында көрсетiлген мөлшерiнен көп жолаушылар мен жүктi алмаңыз.
v Мас күйiңiзде қайықпен жүзбеңiз.
v Қараусыз қалған және техникалық жөндеуге келмейтiн қайықтарды қолданбаңыз.
Осы ережелердi сақтамау, су қоймаларында жиi қайғылы жағдайдың болуынa соқтырады.
Суда-құтқару қызметiнiң құрылымы
Суда-құтқару қызметi - бұл 1996 жылы құрылған, мемлекеттiк құрылым. ТЖ жөнiндегi ҚР комитетiнiң жанындағы Республикалық судан - құтқару қызметi деген атау алды. Бүгiнгi күні бұл қызмет ҚР ТЖМ жүйесiнде қызмет жасайды. ҚР ТЖМ орталық аппаратында судан-құтқару бөлiмi (СҚБ) бар.
СҚҚ-ның негiзгi мiндетi ҚР су қоймаларында адамдарды құтқару. СҚҚ негiзгi мiндeтiнeн басқа, су қоймаларындғы қайғылы жағдайдың алдын алумен байланысты кешендi шарларды орындайды.
СҚҚ негiзiн құтқарушы станциялар, құтқару посттары және маневрлi - iздеу топтары құрайды
Бұл бөлiмшелердi басқару жергiлiктi облыстық және қалалық СҚБ -мен жүзеге асады.
1997 жылы 7 желтоқсанда "ҚР су қоймаларында азаматтар қауiпсiздiгiнiң тұрпатты ережелерi" қабылданды. Бұл ережелер жаппай дем алуға, туризмге және спорттық мақсаттар үшiн, су қоймаларын пайдаланудың тәртiбiн белгiлеуге, су қоймаларының иесi мен қолданушылардың мiндетi мен жауапкершiлiгiн анықтаyға жасалған.
Бұл ережелердiң негiзiнде облыстық және қалалық маслихатпен әр жерде "Су қоймаларында азаматтардың мiңдеттi қаyiпсiздiк ережелерi" жергiлiктi жaғдайда қолданyға әзiрленген.
Олардың iшiндегi негiзгiлерi мыналар:
v Дайындалған құтқарушылары және құтқаратын құралдары, техникасы бар құтқару белдеулерiнсiз жағажайларды ашyға тыйым салынады.
v Су қоймаларының жағалауы мен түбi бөгде заттардан (әйнектен, ағаш тамырларынан, темiрлерден) тазартылуы керек.
v Су жағалауы құмды немесе майда тасты болуы керек. Шұңқырлар, жар т.б болмауы керек.
v Шектеулi деңгейден асуға болмайтын, мiндеттi түрде тыйым салу белгiлерi болу керек.
v Жағажайдың, спорт лагерьiнiң аумағында "Су қоймаларындағы қауiпсiздiк ережелерi", "Жағажайдың жұмыс уақыты", "СҚҚ жұмыс уақыты" стендтерi болу керек.
v Дем алу аймағында арақ-шарап сатуға рұксат етiлмейдi.
v Демалыс аумағының өзi ағын сулардың бойымен жоғары карай 500 метрден жақын болмайтын ара кашықтықта және порттар, жағалаулар, пирстар ағынының төмeнгі жағында кем дегенде 1000 ара қашыктықта орналасуы керек.
v Судың сапасы гигиеналық нормалармен сәйкес келуi керек.
Бұл ережелердi орындамағандар немесе бұзғандар ескертiледi немесе айып төлейдi.
Су қатты, сұйық және булану жағдайында болады. Қатты жағдайы-бұл мұз. Қыста қауiпсiздiк шараларын бiлу және орындау қажет.
Қауiпсiз мұз - берiқ мөлдiр, көпiршiксiз, көгiлдiр-жасыл түстi.
Жалғыз келе жатқан адам үшiн мұздың қалылдығы 7 см кем болмауы керек.
Бiр топ адамға 12-15 см кем болмауы керек.
Жаппай сырғанау үшiн 25 см.
Жүк мәшинелерi үшiн 45 см.
Есiңiзде болсын, көктемде және күзде мұз ерекше қауiптi.
Қayiптi мұз:
v су ағатын жердiң жанында;
v қатып қалған қамысы көп жағаның жанында.
v қардың қалың қабатымен басылып қалған мұз;
v көпiрдiң астында, өзендердiң ирелеңiнде, ағыны күштi тар жерлерде.
Түнде мұзды жермен жүруге болмайды! Мұздың үстімен жалғыз жүруге болмайды.
Мұзда өзiн ұстау ережесi
- Жұқа, қатпаған мұзбен жүрмеңiз.
- Шанамен, шаңғымен тік жарлы жағадан жұқа мұзға қарай сырғанамаңыз.
- Мұздағы тeciктepгe, жарықтарға, ойықтарға жақын келмеңiз.
- Мұздың бөлек бөлiгiнде топталып тұрмаңыз.
- Тыйым салынған жерлерден су қоймаларын мұзбен өтуге болмайды.
- Мұзды аяғыңызбен жармаңыз.
Мұздың үстімен жүрмес бұрын, оның қатқандығына көзжеткiзiп алыңыз. Мұздың қатқандығын жаяу жүрiп тексерiңiз. Қатты мұз 2-3 ұрғаннан кейін ғана жарылады.
Мұздың үстімен топтасып жүргенде, бiр-бiрiңiзден 5-6 метр алшақ жүрген жөн.
Бiрiншi жаяу жүргенге бейiмдеп, құтқаратын заттарды кигiзiп, (мысалы, құтқару кеудешесi) ең жеңiл адамды жiберу керек.
Су қоймасынан шаңғымен өткенде шаңғы бекiтулерiн босатып, қолдағы шаңғы таяқшаларының тұсағын шешкен жөн. Рюкзакты бiр иыққа iлiңiз. Шаңғышылар да бiр-бiрiнен 5-6 метр қашықтықтa болуы қажет. Бiрiншi келе жатқан шаңғышы, шаңғы таяқшасымен мұздың қаттылығын тексередi.
Егер сiз қыс уақытында балық аулауға барсаңыз, мына талаптарды сақтау қажеттi:
v бiр-бiрiне жақын көп шұңқырлар жасауға болмайды;
v әр тесiлген шұңқырды жалаушамен белгiлеп қойыңыз (түнімен қар ұйытқылап қалмас үшiн);
v үлкен топтармен жиналмау керек;
v балық аулаушының өзiмен бiрге құтқару заттары болуы керек (12-15 м жiп).
v жалғыз балық аулауға баруға болмайды;
v шұқанақта балық ауламаған жөн.
Мұзды сырғанау аумағы шыбықтармен қоршалады. Құтқаратын заттары бар (жiптер, тақталар, баспалдақтар т.б.) қалқан және сырғанақта әрдайым кезекшiлiк болуы керек.
Егер сiз мұздың астына түciп кетсеңiз, байбалам салмаңыз, мұздың үстінен ұстау үшiн қолыңызды жазыңыз. Көмекке шақырыңыз. Есiңiзде болсын, сiздi денеңiз бен киiмiңiздiң apacындaғы ауа шамалы уақыт ұстап тұрады. Мұздың бiр шетiне арқаңызбен сүйенiп, қарсы шетiне оң аяғыңызды тiреп, сол аяғыңызды мұздың бетiне шығарыңыз. Мұздың бетiне шығып алғаннан кейiн, келген жағыңызға қарай жылжыңыз.
БӨЛІМ
Жарақаттану және сәтсіз оқиға болғанда
Алғашқы дәрігерлік көмек көрсету
Жарақат кезіндегі организмнің жалпы реакциясы
Кез-келген жарақат бір орындағы ұлпалардың бұзылуымен қатар организмде басқа да белгілі бір жалпы өзгерістерді тудырады (жүрек-тамыр қызметінің, тыныс алудың, зат алмасуының бұзылуы(.
Бұл құбылыстар орталық нерв жүйесінің тітіркенуінен, қанның кетуінен, өмірлік маңызды органдардың зақымдалуынан, уланудан пайда болады.)атты сырқырататын және қан көп кеткен ауқымды зақымдану кезінде сырқаттың жалпы жағдайы өте жедел және күрт нашарлайды.
Талықсу
Талықсу адам миының қансыздануы нәтижесінде естен кенеттен уақытша айырылу.
Талықсу көбінесе психиклық жарақат деп аталады (қорқу, қанның түрі, дененің аяқ асты сырқырауы).
Талықсуға қажу, ашығу, қанның аздығы, жуынатын бөлмеде ұзақ отыру әсер етеді. Талықсу көбінесе аяқ асты пайда болады, алайда кейде сырқаттың құсқысы келеді, ауаның жетіспеуін сезінеді. Бұл жағдайда сырқат бозарады, тамыр соғысы әлсірейді, дем алысы күшейеді. Есінен айырылған бойда сырқат құлайды.
Талықсу кезіндегі алғашқы көмек. Сырқатты оның басын денесінен
төменірек етіп жатқызған жөн. Бұл бас миын қан ағынының көбірек келуіне көмектеседі. Сырқаттың тар киімдерін шешу қажет (жағаның түймесін ағыту, галстукты, белбеуді босату, таза ауаның келуін қамсыздандыру). Тыныс алуды қоздыру үшін сырқатқа иіскеу үшін мүсәтір спиртін береді, оның бетіне суық су себеді. әдетте осы құралдар сырқатты талықсу күйінен шығару үшін жеткілікті.
Өте ауыр жағдайларда жүрек қызметін жақсарту және тамырлардың соғысын арттыру үшін сырқаттың терісіне кофеин кордиамин еңгізеді.
Коллапс
Коллапс - өмір үшін қауіпті жағдай, қан қысымының төмендеуімен сипатталатын ауыр қан тамырларының әлсіреуі. Бұл кезде адам әлсіреп, бет әлпеті ағарады, аяқ-қолы суынады. Алайда коллапс уланған және ауырған (сүзек, өкпе ауыруы, қауіпті панкриотит және тағаммнан шыққан аурулар) кезде болады. Дене қызуы 34-35о шамасында болғанда артериалдық қысым сынап бағанасымен 50-80 мм байқалады. Егер тез арада шара қолданабаса адам қаза болады.
Коллапс кезіндегі дәргерге дейінгі көмек көрсету. Талықсыған кездеқан айналымын жақсартатын, әсіресе қанның басқа келуі үшін шаралар қолданылады. Сондықтан сырқатты басын сәл түсіріп, екбетінен жатқызады. Таза ауа ағынымен қамтамасыз етеді, мүсәтір спиртін искетеді. Ауру қалпына түскенде ыстық сусын ішкізген дұрыс.
Тамырлардың соғысын артыру үшін теріге 1% -1 мл мезатон, 25% - 2 мл кордиамин, 5% -1 мл эфедрин, 0,1% - 1 мл адреналин, 10% - 1 мл кофеин енгізеді. Осы шаралардан бәрін кез-келген жағдайда жүргізуге болады. Тамырлары қатты тарылған сырқаттарды шұғыл көмек көрсеткеннен кейін кешіктірмей ауруханаға жеткізеді.
Коллапс салдарынан туынданған ауыр жағдайда жүректің сыртынан ысқылайды және ауыздан-ауызға‚ жасанды тәсілмен тыныс аладырады.
Естен тану
Жарақаттың, күйіктің, үсіктің ауыр салдары естен тану болып табылады.
Естен тану - орталық нерв жүйесі қызыметінің күрт нашарлауы нәтижесінде дамып, организмнің барлық жүйесі қызметінің тоқтауына алып келетін ауыр жағдай.
Жарақаттың, күйіктің, үсіктің ауыр салдары естен тану болып табылады.
Естен тану қатты ауру кезіндегі тітіркеністен пайда болады: сүйектің зақымдануынан болған жұмсақ ұлпалардың үлкен көлемде мылжалануынан, жаншылуынан, күюден болған қатты жарақат. Әсіресе қан көп кеткен, дене суынғанда, қорыққанда, шектен тыс ойға шомғанда, сәулеге ұшырағанда, жұқпалы ауруларда жиі кездеседі.
Естен тану екі кезеңнен тұрады:
1. Бастапқы кезең. Өте қысқа мерзімде өтеді, мазасыздық жағдайы тән, сырқат бір орында тұрмайды, айғайлайды, бұл жағдайда сырқаттың бет әлпеті өзгереді, ерін көгереді тамыр соғысы жиілейді. Бұл кезең жедел екінші сатыға көшеді.
2. Екінші кезең. Орталық нерв жүйесі қызметінің әлсіреуі басталады, көмек сұрамайды, есі толық болса да ол төңірегіндегілерге селқос, оның денесі суық, беті ағарған, тамыр соғысы әлсіз, демалысы зорға білінеді, сұрақтарға жауап бермейді.
Бұл кезең клиникалық көріністердің ауырлығы бойынша үш түрге бөлінеді.
I дәреже - жәй естен тану. Ес сақталады, сырқат сұрақтарға дұрыс жауап береді, алайда әңгімеге құлқы жоқ. Тері мен көрінетін кілегейлі қабықтар бозарады. Дене температурасы қалыпты немесе сәл төмен- дейді. Көздің қарашығы үлкеймейді, жарықтан тітіркемейді.
Тамырдың соғысы бір қалыпты, жиілігі минутына 100-110 соққы. Күре тамырлық қысым сынап бағанасы бойынша 110/65 мм.
II дәреже - қатты естен тану. Жағдай ауыр. Ес сақталады, алайда зардап шегушінің қоршаған ортаға құлқы жоқ. Сыртқы әлем әсерін әлсіз сезінеді. Көздің қарашығы тарылған, жарықтан әлсіз тітіркенеді. Рефлекстердің барлық түрлері төмендетілген. Тері сұрғылт түрге еніп бозарып ақшылданады, ұстаған кезде салқын, дене температурасы тө- мендейді.Тамыр соғысы жиі, жүректің ырғағы баяу естіледі. Күре тамырлық қысым сынап бағанасы бойынша 70/40 мм. Тыныс алу күшейіп, жиілей түседі.
III дәреже - өте ауыр жағдай. Зардап шегушінің мүлдем есі жоқ. Тері бозарады, суық, салқын тері шып - шып шығады. Көздің қарашығы үлкейеді, жарықтан мүлдем тітіркенбейді. Күре тамырлық қан қысымы анықталмайды, тамырдың соғысы байқалмайды, тыныс алу бір қалыпты емес. Дененің құрсуы мүмкін.
Естен тануға қарсы шаралар. Есінен айырылған адамдар алағашқы медициналық көмекті қажетсінеді. Зардап шегушіні ауыратын жерлері бөгде затқа тимейтіндей етіп жатқызады. Оларға мүмкіндік болса, ауыртпайтын дәрі-дәрмек: промедол, морфин, аналгин 5… - 2 мл ерітінді, егер олар болмаса 0,5 г аналгин, 0,1г кофеин, кордиамин егеді, есінен тануға әсер еткен себепті жояды, үстіне жылы киім жабады. Егер зардап шегушінің ішінде жарақат жоқ болса, оған ыстық шай ішкізеді.
Зардап шегушіні өте мұқият және кешіктірмей емдеу мекемесіне жеткізеді.
Жарақаттану кезіндегі алғашқы дәрігерлік
Көмек көрсету
Жарақат
Жарақаттар - бұл адам ұлпалары мен органдарының зақымдануы, сыртқы себептердің - аяқ-қолдың сынуы мен буынның шығуынан, жұмсақ ұлпаның жаралануы мен дененің сыдырылуынан, органдардың зақымдануынан және көптеген басқа жәйттардың әсерінен ұлпалары мен органдары тұтсатығы қызметінің бұзылуы. Әсері механикалық, техникалық, химиялық, спецификалық (рентген сәулесі, радиоактивті сәулелер, электр тоғы), психикалық (қорқыныш) болуы мүмкін.
Механикалық жарақаттар ашық және жабық болуы мүмкін.
Жабық зақымдану - бұл тері жамылғылары мен кілегейлі қабықтар тұтастығы бұзылмайтын зақымдану түрлері. Бұған терінің сыдырылуы, сіңірдің созылуы, жұмсақ ұлпалардың ажырауы (бұлшық еттің, жүйкенің, сіңірдің), буын мен сүйектің зақымдануы жатады (буынның таюы, сүйектің сынуы).
Ашық зақымдану - бұл органдар зақымдалуы, артынша тері жамылғылардың кілегейлі қабықтардың тұтастығы бұзылады (жарақаттар, сүйектің ашық сынуы).
Организм ұлпасында бір сәтте, кездейсоқ, қатты әсер ету нәтижесінде пайда болған зақымдану қатты жарақат деп аталады, аз күштің көп мәрте және тұрақты әсерінен пайда болған зақымдану созылмалы жарақат деп аталады. Созылмалы жараққаттарға көптеген кәсіби жараққаттар жатады (ауыр дене еңбегімен шұғылданатын адамдардың табанының жалпақтығы, машинисткалардың тарамыс қынабының қабынуы, кір жуушылардың жаурауы, рентгенологтардың қолындағы қотыр мен жара).
Жаралар тері жамылғысының терідегі кілегейлі қабықтың тұтастығы бұзылып, ұлпалардың механикалық зақымдануынан пайда болады.
Жаралар жеңіл және қатты болып бөлінеді. Қатты жарақаттану кезінде терінің астындағы клеткалар ғана емес сондай-ақ бұлшық ет, сүйек, нерв, сіңір, ірі қан тамырлары зақымданады. Жарақаттағыш зат дененің ішіне-кілегейлі қабыққа, бас сүйектің қуысына және т.б. енуі, осындай бойлай салынған жарақат ішкі органдарды зақымдайды.
Жаралар жарақаттаған заттың түріне байланысты: кесілген, тілінген, түйірілген, сыдыралған, тістелген, жарымдалған және оқ тиген болып бөлінеді.
Жарақаттанған кезде міндетті түрде қан кетеді, дене сырқырайды, үңірейген орын пайда болады, шектен тыс сырқаттану естен тандырады. Қалған жағдайлардағы жаралар микроорганизмдер үшін ашық есік ретінде-жұқпалы ауруларды асқындырушы ретінде қызмет етеді.
Алғашқы көмек көрсету: жараға тиіспей, оның айналасын суланған мақтамен сүртіңіз, жараға йод жағып, оны таза дәкімен таңу керек, үлкен жараны ең жақсысы алғашқы көмектің жеке пакетіндегі дәкілі - мақталы жастықшасы бар таңғышпен байлаған дұрыс, таңғыш материалды алған кезде ешбір жағдайда жаранның үстіне жабылатын жастықшаға тиспеңіз, егер қолыңызда дәкі жоқ болса, таза бет орамалды пайдаланыңыз, жараны толық жабу керек, таңғыш денені қатты ауыртпау үшін оны аса қатты тартпау қажет, егер бір-екі күннен кейін тілінген немесе сыдырылған жер іріңдеп, ал оның төңірегі ісіп кетсе дәрігерге барыңыз. Сырқатты басу үшін зардап шегушіге 0,25-0,5г анальгин беруге, ал жарақаттанған жерге мұзды қағанақ қоюға болады.
Алғашқы көмек көрсету кезінде жараны спиртпен, сумен, йодтың ертіндісімен жууға, ұнтақ дәрілер себуге және май жағуға, жараны мақтамен жабуға, жарадан құм, топырақты сүртуге, басқада заттарды жараны ластайтын жолмен алуға болмайды.
 |
1-сурет. Жараға бинтпен таңғыш қою
Жараға микроб түсіп асқыну салдарынан ауыр инфекциялық аурулар пайда болады (газдан шіру, сіреспе).
Сондықтан жараланған кезде ең бірінші қанды тоқтату және жараны ластанудан сақтау керек.
Ан ағу
Қанның ағуы жарақаттың ушығуы адам өмірі үшін қауіпті болып табылады. Зақымдалған тамырдың сипатына байланысты қанның ағуы күретамырлық, ұсақ тамырлық және үлпершек болып бөлінеді.
Күре тамырдан қан ол зақымдалған кезде ағады. Қанның бұлайша ағуы өте қауіпті, өйткені қысқа мерзімде организмнен өте көп қан кетеді. Қан ал қызыл түсті, қан баяу ағады немесе атқылайды.
2-сурет. Қанның күре тамырдан ағуы
Көк тамырдан аққан қан ол зақымдалған кезде ағады. Қан дүмпусіз үздіксіз ағыспен баяу шығады, түсі қошқыл қызыл немесе шиедей қызыл.
3-сурет. Қанның көк тамырдан ағуы
Ұсақ тамырлардан қан ағу дененің ұсақ тамырлары зақымданғанда байқалады. Зақымданған ішкі органдардағы ұсақ қан тамырларының қанның ағуы (бүйрек, көкбауыр, бауыр) үлпершекті деп аталады.
Күре тамырдан аққан қанды тоқтату алғашқы медициналық көмектің негізгі міндеттерінің бірі. Күре тамырдан аққан қанды уақытша тоқтатудың ең белгілі және жылдам әдісі - зақымдалған күре тамырдың жоғарғы жағынан саусақпен басу. Қан тамыры сүйектің жанына немесе үстінен өтетін тұстан жасаған оңай.
 |
4-сурет. Күре тамырдан қысатын дағдылы жерлер
Саусақпен қанды тоқтату. Ұйқы күре тамырын оны зақымдалған жерден төмен (жүрекке жақын) мойынның жұлынынан қысады. Бұдан кейін жараға тазартылған таңғышты қаттырақ байлайды, содан соң жараға тазартылған, қысатын таңғыш қойып, оның үстіне бинттің, салфетканның, мақтаның немесе қолда бар заттың қалың, нығыз кесіндісін салып орайды (5а-сурет).
Шықшыт күре тамырын беттегі жарадан қан аққан кезде сұқ саусақпен шықшыттың бұрышына қысады (5б-сурет).
Самай күре тамырын баста қанауға бейім жара болғанда бас бармақпен құлақ қалқанының алдынан самай сүйегіне қысады. Саусақты одан 1-1,5 см қашықтықта ұстау керек (5в-сурет).
Тақымдық күре тамырды бұғананың астындағы шұңқырда бірінші қабырғаға қысады, бұл қан ағуға бейім жарақат. Иықта, иық буынының маңайында немесе қолтықтың астында болғанда қолданылады (5г-сурет).
Иық күре тамырын, егер қан ағуға бейім жара иықтың төменгі бө- лігінде немесе білекте болса, екі басты бұлшық еттің бүйір жағынан ортан жілікке қысады (5д-сурет).
Қолтық күре тамыры иықтың орта және төменгі бөлігінде. Жарадан қан аққан кезде ортан жіліктің шығыңқы басына қысады (иық буынның жоғары жағында сұқ саусақты тіреніш өте отыра қалған саусақпен күре тамырды қысады), (5е-сурет).
Шаптың төңірегіндегі санның күре тамырын орта және төменгі тұтас сан күре тамыры зақымданған кезде түйілген жұдырықпен баса отырып, маңдай сүйегіне қысады (5ж-сурет).
5-сурет. Күре тамырды саусақпен қысу
Кәрі жіліктің күре тамырының ұшы зақымданғанда бас бармақтың білезігінің жанындағы сүйекке қысады.
Қанның аққан жері бойынша ол сыртқы және ішкі болып бөлінеді. Сыртқы қан ағу аяқ-қол, бастың маңайы жарақаттанғанда жиі кездеседі, ішкі қан ағу, жүрек, өкпе, бауыр, көк бауыр, ішек-қарын тамырлары зақымданғанда пайда болады. Ішкі қан ағу кеуде, іш, бас, куысынан сыртқа ағып шыққанда анық байқалады, ал қан жабық қуыстарға жиналса, көпке дейін білінбейді.
Аяқ- қол буындарын бүгу арқылы қанды тоқтату:сирақ немесе табан төңірегінде орналасқан жарадан қан аққан кезде тізе шұңқырындағы күре тамырды қысады, сол үшін үлкен саусақтарды тізе буынның алдыңғы жағының үстіне қояды, ал қалғандарымен тамырды сүйекке қысады.
Қан тамырын саусақпен басу едәуір күш-жігерді қажет етеді және оны күшті жақсы адам жасағанның өзінде 15-20 минуттан артық ұстап тұра алмайды. Сондықтан да тамырды саусақпен бірден басып, мүмкін болатын болса күйдіргі немесе бұрауды жылдам қою қажет.
Тамшылай аққан қанды тоқтату үшін кәдімгі тазартылатын таңғышты, мүмкін болса қысатын таңғышты, қою жеткілікті. Таңғышқа қан көбірек сіңсе, қайтадан орау қажет. Шынтақ буыны төңірегіндегі иық күре тамырын шынтақ буынында қолды ақырына дейін бүгу арқылы жабуға болдаы (6-сурет).
 |
6-сурет. Аяқ- қол буындарын бүгу арқылы қанды тоқтату
Күйдіргі және бұрау қою арқылы қанды тоқтату. Көк тамырдан және ұсақ тамырлардан қан аққан кезде әдетте қатты тазартылған таңғышты қолданады, зақымдалған жерді қатты байлап тастайды, аяқ-қолды көтеріп қояды.
Барлық жағдайларда дененің сыртқы жағынан қан аққан кезде дене мүшелеріне қан тоқтататын күйдіргіні, басқа қатты таңғыш орау арқылы қанды уақытша тоқтататуға болады.
Қан тоқтататын күйдіргі ені (1,5-2 см) жалпақ, иілмелі резина кесіндісі. Оның бір шетіне ілгек, екінші шетіне ілмегі бар жүзікше бекітілген (7-сурет).
 |
Қан тоқтататын күйдіргі және бұрау қою тәртібі›
1. Күйдіргі аяқ-қолдың кез-келген жеріне қойылуы мүмкін.
2. Күйдіргі қоярдан бұрын оның астына жаралының киімін төсейді немесе бинттің бірнеше қабатын орайды.
3. Күйдіргіні салар алдында тартады, сонан кейін тартуды әлсіретпей аяқ-қолға салады, бұл жағдайда күйдіргі қабатының әрбір орамын алдын ала салады.
4. Қысудың жеткіліктілігін бақылау күре тамырдың сезімтал жерлерінде тамыр соғысының жоғалуы және қанның тоқтауы болып табылады. "лсіз қойылған күйдіргі қан ағуын күшейту мүмкін, ал қатты тартылған күйдіргі жүйкені зақымдау мүмкін.
5. Күйдіргі жазда 2 сағаттан артық, ал суық уақытта 0,5-1 сағаттан артық қоймайды, әйтпесе күйдіргі қойылған жердің жоғары жағындағы аяқ-қолдың жансыздануы мүмкін.
6. Суық уақытта күйдіргі қойылған аяқ-қол жылытылуға тиіс (мақта, жылытқы қойылады).
7. Күйдіргі қою уақыты қағаз парағында көрсетілуге тиіс, ал қағазддың өзі күйдіргінің астына қойылуы немесе аурудың киіміндегі көрмек жерлері түйруеішпен бекітілуі қажет. Күйдіргі қойған жаралы төтенше жағдай аймағынан бірінші кезекте әкетілуі тиіс.
Күйдіргі қою кезіндегі қателер: айғақтың жоқтығы, яғни оны көк тамыр мен ұсақ тамырлардан қан аққан кезде қою, жарадан ашық дененің ашық жеріне қою, әлсіз немесе шеттен тыс қатты тарту, күйдіргінің ұшын бос бекіту.
Күйдіргінің үстіне таңғыш, орамал қоюға болмайды. Күйдіргі көзге түсетіндей болып жатуға тиіс.
 |
Күйдіргі болмаған жағдайда тамырдан қанның ағуын бұрау қою арқылы немесе аяқ-қолды қатты бүгіп, осы күйде ұстай тұру жолымен тоқтатуға болады. Бұрау үшін арқан, ширатылған орамал, мата кесіндісі пайдаланылуы мүмкін (8-сурет).
8сурет. Күре тамырдан аққан қанды бұрау қойып тоқтату
Дөрекі қатты заттар жүйені тез зақымдауы мүмкін. Бұрау үшін қолданылған затты қажетті деңгейінде байлайды. Жасалынған ілмекке таяқ өткізеді және оны айналдыра отыра ілмекті қан толық тоқтағанға дейін бұрайды, одан соң таяқты аяқ-қолға мықтап байлап тастайды (9-сурет).
9-сурет. Қолға бұрау қойып қанды тоқтату реті
Бұрау қою сай-сүйекті сырқырататын рәсім, сондықтан түйіннің астына қандай болсын бір зат қою керек. Күйдіргі қою кезінде байқалатын барлық қателер, қауіп пен асқыну бұрауға қатысты.
3.2.3 Сүйектің сынуы, буынның шығуы, дененің сыдырылуы, тілінуі және сіңірдің созылу
Сүйектің сынуы бұл оның тұтастығының бұзылуы, ішінара (сүйектегі жарқын-шақ) немесе толық сынуы мүмкін. Сүйек сынған жердегі терінің зақымданған немесе зақымданбағандығына байланысты сүйектің сынуы ашық және жабық деп аталады (10-сурет).
10-сурет. а-қолдың жабық сынығы,
б-аяқтың ашық және жабық сынығы
Ашық сынық өте қауіпті, өйткені сынықтарға жұқпалы аурулар тез таралады және іріңдеу-қабыну процессінің дамуымен ушыға түседі.
Сүйектің сыну белгілері:
Жабық сынған кезінде:
- сүйек сынған жердің сырқырауы;
- аяқ-қол саусақтары бастарының қысқаруы немесе қисаюы;
- сүйек сынған жердің қанталауы мен домығуы;
- аяқ-қол қызметінің бұзылуы;
- буындар арасындағы аяқ-қол төңірегінің бойындағы қозғалыстың қалыпсыздығы.
Ашық сынық кезінде:
- аяқ-қол бармақ бастарының қысқаруы немесе қисаюы;
- жарада сүйек жарқыншақтарының болуы;
- жарақаттанған жердегі қалыпсыз қозғалыс;
- аяқ-қолды қозғалтқан кездегі сырқырау.
Жабық сынық кезінде тері жамылғыларының тұтастығы бұзылмайды, ашық сынық кезінде сүйек сынған жерде жарақат болады, сүйек сынған жерді қозғалтуға болмайды.
Сүйектің таюын болдырмау үшін жарақатқа таңғыш қою мақсатында киім мен аяқ киімді шешуге, олдарды кесуге және сынған жерді босатуға болмайды. Егер ашық сынық кезінде қан ақса, оны тоқтатқаннан кейін, жараға тазартылған таңғыш қою қажет. Ашық және жабық сынық кезінде сырқатты басатын дәрі-дәрмек беріліп, бұдан кейін қолда бар құралдардың көмегімен иммобилизация жүргізу қажет.
Сырқатқа қарсы дәрі-дәрмекті егу жеке қобдишадағы немесе үй қобдишасындағы анальгетиктердің, шприц-түтіктерді (анальгин, пенталгин, трепан, баралгин және т.б.) қолдану арқылы жүргізіледі.
Дата добавления: 2015-10-23; просмотров: 1232 | Нарушение авторских прав
| <== предыдущая страница | | | следующая страница ==> |
| Мірін сақтay мен шығынды азайту шаралары | | | Аяқ-қол сынған кезіндегі алғашқы медициналық көмек |