Азақ тілі ” пәні бойынша глоссарий

№ п/п	Новые понятия (Жаңа ұғымдар)	Содержание (Мазмұны)
	Казахский язык	Язык тюркского происхождения (түркі тілі)
	Особенность казахского языка (ерекшелігі)	аффиксный язык (БАЛА + ЛАР – Ы – МЫЗ), в котором отсутствуют приставки.
	Отличие казахского языка от русского (айырмашылығы)	отсутствует категория рода, вопрос КІМ? ставится относительно к человеку, вопрос НЕ? ко всем остальным (одушевленным и неодушевленным) предметам.
	Исторический принцип заимствования	слова арабо-иранского происхождения (кітап, мектеп, пән, дастархан, наурыз, астана); русские слова (кремль, машина, стол), слова индоевропейской группы (метро, телефон).
	Современный казахский алфавит насчитывает	28 фонем (дыбыс), 42 буквы (әріп)
	Заимствованные звуки (кірме дыбыс)	из арабо-персидских языков – Ф, Х, П; из русского языка – Ц, Ч, Щ, Ъ, Ь, Э, Ю, Я.
	Специфические звуки казахского языка (тән дыбыс)	звуки, характерные только для казахского языка, нет аналогов в русском языке: Ә, Ғ, Қ, Ө, Ұ, Ү, І, Һ, Ң.
	Фонетические особенности казахского языка	твердость и мягкость гласных обязательно влияет на значение слова, нет твердых и мягких согласных звуков.
	Гласные звуки (дауысты дыбыстар)	А, Ә, Е, О, Ө, Ұ, Ү, І, Ы, Э, И, У, Ю, Я, Ё.
	Гласные звуки подразделяются по участию в речи языка на	- твердые (жуан дыбыстар): А, О, Ы, Ұ; - мягкие (жіңішке дыбыстар): Ә, Ө, І, Ү, Е;
	Гласные звуки подразделяются по участию в речи губ на	- губные (еріндік): О, Ө, Ұ, Ү, У; - негубные (езулік): А, Ә, Е, Ы, І, И;
	Гласные звуки подразделяются по участию в речи челюсти на	- открытые (ашық): А, Ә, О, Ө, Е, Э; - узкие (қысаң): И, Ы, І, Ү, Ұ, У;
	согласные звуки (дауыссыз дыбыстар)	Б, В, Г, Ғ, Д, Ж, З, Й, К, Қ, Л, М, Н, Ң, П, Р, С, Т, У, Ф, Х, Һ, Ц, Ч, Ш, Щ;
	Звонкие согласные звуки (ұяң)	Б, В, Г, Ғ, Д, З, Ж,
	Глухие согласные звуки (қатаң)	П, К, Қ, Т, С, Ш, Щ, Х, Ф, Ч, Ц, Һ;
	Сонорные звуки (үнді)	Й, Л, М, Н, Ң, Р, У;
	Закон сингармонизма (үндестік заңы)	закон созвучия (гармонии) звуков основного слова и аффиксов (ТАС + ТАР, СӨЗДІК + ТЕР).
	Алгоритм действия закона сингармонизма	твердая основа + твердый аффикс; мягкая основа + мягкий аффикс; глухая основа + глухой аффикс; звонкая основа + звонкий аффикс (бас + шы, күзет + ші; дос + тар, қаз + дар).
	Регрессивная ассимиляция (кейінді ықпал)	влияние последующего звука на предыдущий на слоговой границе.
	Алгоритм действия при регрессивной ассимиляции	ШАП + А = ШАБАДЫ ТӨК + Е = ТӨГЕДІ КІТАП + Ы = КІТАБЫ
	Структура слова(сөз құрылысы)	сөз құрылысы: корень + суффикс + окончания (түбір, жұрнақ, жалғау): оқы + ған + дар, күл + дір + ді;
	Состав слова (сөз құрамы)	сөз құрамы: түбір сөз (корень): бас; туынды сөз (производное слово): бас + шы; біріккен сөз (сложное слово): қол + бас + шы; қос сөз (парное слово): бас-аяғы; қысқарған сөз (сокращенное слово): басбух.
	Аффиксы подразделяются на	суффиксы (жұрнақтар) и окончания (жалғаулар).
	Именные суффиксы (есім жұрнақтары) для образования существительных	оқу-шы, елші + лік, курс + тас, тара + қ, кітап + ша, бас + тық, көл + шік.
	Именные суффиксы (есім жұрнақтары) для образования глаголов и наречий	бер + ші; қолма + қол, бетпе + бет, сонша + лық.
	Именные суффиксы (есім жұрнақтары) для образования прилагательных и других частей речи	қала + лық, аудан + дық, іш + кі, жаз + ғы, жаңа + ша, бала + ша, азат + тық,.
	Аффиксы обращения	Система обращений к старшим (Марат – Мәке, Дархан – Дәке); вежливое или ласкательное обращение (аға – й, аға – тай; Сәкен – жан, Қаныш – тай).
	Глагольные суффиксы (етістік тудырушы жұрнақтар)	Бас + та, хабар + ла, қол + да, сан + а, ақыл + дас, пікір + лес, бар + сын.
	Жалғау (окончание)	служит для связи слов в предложении, присоединяется по законам сингармонизма.
	Көптік жалғау	окончание множественного числа (бала + лар, ер + лер, қыз + дар, күн + дер, есік + тер, араб + тар).
	Тәуелдік жалғау	Окончание притяжательной формы указывает на принадлежность предмета кому-либо (на владельца) (үй + ім, үй + ің, үй + іміз, үй + і, бала + м, бала + ң, бала + ңыз, бала + сы).
	Жіктік жалғау	личные окончания (-мын/мін, -бын/бін, -пын/пін; -сың/сің, -сыз/сіз; -ды/ді, -ты/ті); бара + мын, бара + сың, бара + сыз, бара + ды; ұстаз + бын, ұстаз + сың, ұстаз + сыз, ұстаз +;
	Септік жалғау	Система склонения – септік / атау, ілік, барыс, табыс, жатыс, шығыс, көмектес /. опорные вопросы: А.с. – Кім? Не? Кімім? Нем? Кімі? Несі? І.с. – Кімнің? Ненің? Кімімнің? Немнің? Б.с. – Кімге? Неге? Кіміме? Неме? Т.с. – Кімді? Нені? Кімімді? Немді? Ж.с. – Кімде? Неде? Кімімде? Немде? Ш.с.– Кімнен? Неден? Кімімнен? Немнен? К.с.– Кіммен? Немен? Кіміммен? Неммен?
	Склонение местоимений	Есімдіктердің септелуі: А.с. – мен, сен, сіз, ол. І.с. – менің, сенің, сіздің, оның. Б.с. – маған, саған, сізге, оған. Т.с. – мені, сені, сізді, оны. Ж.с. – менде, сенде, сізде, онда. Ш.с. – менен, сенен, сізден, одан. К.с. – менімен, сенімен, сізбен, онымен.

Ұсынылатын оқулықтар мен оқу құралдары:

Негізгі:

1. Күзекова З.С. Қазақ тілі Практикалық курсы. – А: “Раритет”, 2002.

2.Күзекова З., Қарақұсова Г. Қазақ тілі (Жоғары оқу орындарының экономика факультеттеріне арналған орташа және тереңдетіп оқытатын топтар үшін), - А., “Ана тілі”, 1998.

3. Құрманбайұлы Ш., Сыбанбаева А., Мамаева М. Қазақ тілі. Жоғары оқу орындарының заң факультеттеріне арналған оқу құралы (орта және жалғастырушы топтар үшін), - А., “Білім”, 2001.

4. Сәлімгереева М.Ш. Қазақ тілі орыс аудиториясындағы практикалық қазақ тілі сабақтары – Талдықорған, 2007.135

5. Мұхамадиева Н, Атабаева М.С, Ибраева Р. Іскерлік қазақ тілі. А: Астана: Фолиант, 2007. – 155 бет.

6. Сәлімгереева М.Ш. Қазақ тілі. Гуманитарлық мамандықтарға арналған. -Талдықорған: Жетісу университеті, 2010. -173 б.

7. Ақжанова, А. Кәсіби қазақ тілі (Экономика, бухгалтерлік есеп және аудит) Оқу құралы. - Астана: Фолиант, 2010.- 128б.

Қосымша:

1. Кадашева Қ., Асанова О., Әбдиева Ш.Д., Ерназарова З. Қазақ тілі.

Заң Факультеттеріне арналған оқу құралы. Қаз МЗА, 2000.

2. Абдиева Ш.Д, Бағжаева Г.С, Қалимолдин М.М. Қазақ тілі. Жоғары оқу орындарының экономика факультеттеріне арналған оқу құралы (орта және тереңдетіп оқитын топтар үшін), А: “Арыс” баспасы, 2002.

3. Қарымсақова Р, Смағұлова Г. Казахский язык. Страноведение через фразеологизмы: А, “Жібек жолы”, 2008.

4. Рүстемов Л. Сөз туралы сөз. – А: 1991.

5. Белбаева М. Омонимдер сөздігі. – А: “Мектеп”, 1988.

6. Қожахметова Х. Қазақша-орысша фразеологиялық сөздік. – А: 1978.

7. Қазақша-орысша терминологиялық сөздік. – А: “Рауан”, 2000.

8. Мусин М. Антонимдер сөздігі. – Көкшетау, 1989.

9. “Күйеу келтір, қыз ұзат”. – А: 1996.

10. Төреқұлов Н. Қанатты сөздер. – А: 1972.

11. Кенжахметұлы С. Жеті қазына. – А: “Ана тілі”, 2002.

12. “Қаратал- күндіз күміс, түнде- алтын...”. – А: 1997.

13. Жетісу: Энциклопедия. – Алматы: “АРЫС”, 2004.

14. І.Жансүгіров Таңдамалы шығармалары. – А: 1972.

15. Махмұт Қашқари Түрік сөздігі. – Алматы: 2000.

16. Абай. Энциклопедия. – А: “Атамұра”, 1994.

17. Абай шығармалары. I томдық, 1961.

18. Нұржекеев Б. Өзендер өрнектелген өлке. – А: 1980.

19. Жүнісов Д. Өзен – көл атаулары. А: “Қазақстан”, 1991.

20. Сыздық Р. Сөздер сөйлейді. А: “Арыс”, 2004.

21. Тіл білімі сөздігі. А: “Ғылым”, 1998.

22. Аманжолов А. Түркі филологиясы және жазу тарихы. А: “Санат”, 1966.

23. Керімбаев Е. Атаулар сыры. А: “Қазақстан”, 1994.

25. Койчубаев Е. Толковый словарь топонимов Казахстана. Алматы: 1974.

26. Мухамадиева, Н. Қ. Кәсіби қазақ тілі. 1 оқу кітабы. - Алматы: Sansam, 2006.- 80б.

27. Жолдасбеков М., Сартқожаұлы Қ. Орхон ескерткіштерінің толық атласы. Астана: “Күлтегін”, 2005.

28. Жерінің аты, елінің хаты. Энциклопедиялық анықтама. А: “Аруна”, Аруна, 2010.- 808б..

29. Жанұзақ, Т. Есімдер сыры. - Алматы, 2004.- 208бет.

30. Байсақалова, Ұ.С. Қазақ тілі. Оқу құралы. - Астана: Фолиант, 2010.- 216б.

31. Әбдірахманов, А. Топономика және этимология. - Павлодар: С. Торайғыров ат. ПМУ, 2010.- 240б.

32. Мухамадиева, Н. Қ. Кәсіби қазақ тілі. 2 оқу кітабы. - Алматы: Sansam, 2009.- 112б.

33. “Егемен Қазақстан”, “Ана тілі”, “Жетісу”, “Талдықорған”, “Жас Алаш” газеттеріндегі басылымдар.

34. kk.wikipedia.org

35. www.adebiet.kz

Дата добавления: 2015-10-29