Ризаэтдин бине Фәхретдин. 16 страница

Һәрхәлдә, Ислам дөньясы өчен үзләренең Коръән һәм хәдисләре белән тиешле дәрәҗәдә таныш булу һәм гамәл-ләрен шуларга муафыйк рәвештә кылу, моның өстенә пәй-гамбәрләренең тарихы һәм дүрт хәлифәсенең сәясәтләре, сәхабәләрнең мөгамәләләре белән бик якыннан танышу лязем иде. Бу нәрсәләр өммәтнең һәм милләтнең хак юлда булу-булмавын белдерә торган ачык һәм гадел үлчәүләр-дер.

Аллаһы Тәгалә Бәнү Исраил галимнәренең дин белән шаяруларын, үзләренең уй-фикерләрен һәм чамалауларын шәригать итеп йөртүләрен Коръән Кәримдә гаепләгән һәм шул эшнең җинаять икәнлеген әйткән булса, мөселманнар моны булган һәм беткән бер эш итеп кенә укырга түгел, бәлки Бәнү Исраил хакында гаеп булган бер эшнең башка-лар каршында да гаеп булачагын һәм шуның сәбәпле Бәнү Исраил башына нинди бәлаләр килгән булса, шундый ук бәлаләрнең аларга шул гөнаһта иптәш булган милләтләр-нең башына да төшү ихтималын ерак санамыйча укырга, гыйбрәт алырга тиешле булса кирәк.

Бүген мөселманнарның Коръән Кәрим сүгә торган ка-вемнәрдән нинди аермалары калды?..

Әгәр дә Ислам милләте уянып, үзләренең Коръәннә-ренә, Сөннәтләренә ябышсалар, шулар белән гамәл кылу-ны үз өсләренә алсалар, әле соң түгел, бүген дә форсат бар, вакыт үткәне юк.

121 * تَعَرَّفْ إِلَى اللهِ فِى الرَّخَاءِ يَعْرِفْكَ فِى الشِّدَةِ *

"Аллаһы Тәгаләгә тыныч вакытларыңда итәгать ит, бәндәчелек күрсәт, ул сиңа тыгызлыкка һәм авырлыкка төшкән вакытларыңда ярдәм итәр".

Үзенең батып үләсен белгәннән соң Фиргавен: "Инде мин мөселман булдым", – дип Аллаһы Тәгаләгә мөрәҗә-гать итсә дә, аңа: "Хәзер генә исеңә төштемени?" – дигән мәгънәдә җавап бирелгән иде. Шундый хәл булмасын өчен эшләрне алданрак алып тору, иркенлек һәм тыныч вакытларда бәндәчелек күрсәтү яхшы булачагы табигый.

122 * تَعَلَّمُوا مِنْ أَنْسَابِكُمْ مَا تَصِلُونَ بِهِ أَرْحَامَكُمْ *

"Үзегезнең мәхрәм карендәшләрегезне белеп, аларга тоташу дәрәҗәсендә үз нәсел-нәсәпләрегезне өйрәнегез!"1

Чыннан да, никадәр якын карендәш булса да, әгәр ки-селеп торылса, якынлык һәм мәхрәмлек булмас һәм ника-дәр ерак карендәш булса да, әгәр күрешеп торылса, ерак-лык калмас. Шуның өчен мәхрәмнәргә һәрвакыт тоташып торырга һәм мәхрәм карендәшләрнең якынлыкларының өйрәнергә тиешле.

Кирәк мәхрәм булсын һәм кирәк мәхрәм булмасын, карендәшләр арасында аралашу, катнашу булып торырга тиеш. Барып-килеп йөрү мөмкин булмаганда хатлар язы-шу да шул хөкемдә. Шул арзан гына хат белән карендәш, кабилә арасындагы хәлләрне белеп торырга мөмкин.

123 * تَعَوَّذُوا بِاللهِ مِنَ الْفَقْرِ وَ الْقِلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ أَنْ تَظْلِمَ أَوْ تُظْلَمَ *

"Фәкыйрьлектән, матди һәм мәгънәви сурәттә кирәк-ле нәрсәләрнең азлыгыннан, халык хозурында түбән, ка-дерсез булу һәм мәсхәрәгә калудан, кешеләргә золым итү һәм кешеләр тарафыннан золым ителүдән Аллаһы Тәга-ләгә сыеныгыз".

Мохтаҗлык, залим һәм мәзлум булу адәм баласы өчен михнәтле нәрсәләр булганлыктан, Рәсүлүллаһ болар-дан Аллаһыга сыенырга боерган. Ислам дөньясының көн-нән-көн түбән китүе фәкыйрьлек сәбәпле булды, өммәт-нең әхлагы золым сәбәпле бозылды.

Дөрес, бәлки кайберәүләр өчен фәкыйрьлек зарарсыз һәм ахирәтләре өчен файдалы эш булуы мөмкин. Әмма ул – милләт өчен иң зарарлы нәрсә. Шуның сәбәпле өммәт хәят мәйданында башкалардан җиңелә, бетмәс-төкәнмәс низаг мәйданында изелә һәм көннән-көн хәле начарлана.

Фәкыйрьлекне тиргәгән хәдисләр булганы кебек, аны мактаганнары да бар:

إِنَّ فُقَرَاءَ الْمُؤْمِنِينَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ قَبْلَ أَغْنِيَائِهِمْ بِنِصْفِ يَوْمٍ خَمْسِمِائَةِ عَامٍ

"Мөэминнәрнең фәкыйрьләре байларына караганда җәннәткә ярты көн, ягъни биш йөз ел элек керәчәк".1 Лә-кин бу мактау һәм тиргәүләр кешеләренә, урын һәм га-сырларына, мохтаҗ һәм мәҗбүр булу-булмауларына күрә-дер. Шуңа күрә, берәү өчен фәкыйрьлек яхшы булса, икенче берәү өчен ул көферлек дәрәҗәсендә зарарлы бу-лырга мөмкин. Әмма, гомум милләт өчен, әлбәттә, байлык яхшы. Монда низаг булмаска тиеш.

Мәктәп һәм мәдрәсәләр, фәкыйрьләр һәм мескеннәр-не тәрбия итү, гыйлемне үстерү, мәдәни һәм иҗтимагый хәлләрне яңарту, бигрәк тә, бүген төрле чит милләтләр арасында мәгыйшәт итеп тә, дин һәм милләтне саклауның һәрберсе байлыкка килеп туктый. Чөнки, фәкыйрь милләт бай милләткә хезмәт итәргә һәм аның аяк астында изелер-гә хөкем ителгән.

Фәкыйрьлек һәм мохтаҗлыктан сыену, әлбәттә, кул күтәреп дога кылып утырудан бигрәк, мал табу сәбәпләре-нә керешү һәм тырышудан гыйбарәт. Сәбәпләренә кереш-мәгән мөддәттә, намазлык өстендә дога кылып утырудан гына күп хикмәт чыкмас. Сәбәпләренә керешкән һәм маң-гай тирләрен агызып йөргәннән соң, намазлык өстендә утырып, Аллаһыдан сорау бик яхшы һәм бик файдалы бу-лыр. Мал табылу белән генә эш бетми, бәлки аның хәләл, файдалы һәм бәрәкәтле булуы да кирәк.

124 * تُنْكَحُ الْمَرْأَةُ ِلأَرْبَعٍ لِمَالِهَا وَلِحَسَبِهَا

وَلِجَمَالِهَا وَلِدِينِهَا فَاظْفَرْ بِذَاتِ الدِّينِ تَرِبَتْ يَدَاكَ *

"Хатын-кызга, гадәттә, дүрт нәрсә өчен өйләнәләр: малы, дәрәҗәсе, матурлыгы һәм дине өчен. Син исә, дине өчен өйлән, юкса, тиешсез эш кылган булырсың".1

Бу хәдистән максат өйләнгән вакытта мал, матурлык һәм дәрәҗәгә каралмасын, аларга игътибар ителмәсен ди-гәне түгел, бу нәрсәләр дә мөһим, бәлки, аларга күрә, ди-ни һәм гыйффәтле хатынны табарга тырышырга кирәк, дигән сүз.2

Рәсүлүллаһ үзе дә өйләнәчәк хатынны күрергә куш-кан һәм күреп алуның арада мәхәббәт булуга сәбәпче икәнлеген бәян кылган. Бер күрү белән генә кешенең дин-ле яки динсез икәнлеген аеру мөмкин түгел. Рәсүлүллаһ-ның алачак кызны күрергә кушуы аның динлеме, яки юк-мы икәнлеген белүдән бигрәк, аның матурмы һәм мөла-еммы икәнлеген белү өчен икәнлеге үзеннән-үзе мәгълүм. Ягъни, Рәсүлүллаһ мал, дәрәҗә һәм матурлыкны тыймый, ләкин диндарлыкны алда тота.

125 * تَهَادَوْا تَحَابُّوا *

"Бүләк бирешегез – бер-берегезне сөярсез".

Кирәк дини һәм дөньяви һәм кирәк гыйльми һәм әхлакый эшләрдә булсын, хәят сәфәрендә кешеләр бер-берсенә мохтаҗ булып, бер-берсенә хаҗәте төшмичә яшәү мөмкин түгел. Шуңа күрә, араларында ярдәмләшү булып торырга тиешле. Моңа исә үзара өлфәт һәм мәхәббәт ки-рәк. Кеше үзе сөймәгән кешегә ярдәм итә алмый һәм аның бәла-казага очравына артык кайгырмый. Бу эш, ихтимал, табигый бер сыйфаттыр.

Араларында мәхәббәт урнашкан халыклар яхшы эш-ләргә муафыйк булалар, хыялларга да килми торган мак-сатларга ирешәләр. Бер тарыдан ботка булмаса да, күп та-рыдан, әлбәттә, була. Бер тамчы су күзгә күренмәсә дә, күп тамчылар җыелса елгалар ага. Олуг адәмнәр арасында мәхәббәт урнашсын өчен гыйльми, мәдәни һәм сәяси, икъ-тисади һәм иҗтимагый мәсьәләләрдә фикерләрнең бер-ләшүе кирәк булса да, бу эш гомум халык өчен түгел, бәл-ки гыйлем ияләре өчендер. Халык арасында өлфәт пәйда була торган иң җиңел юл – бүләкләр бирешү, өмәләргә йө-решү, матди һәм мәгънәви ярдәмнәр итешү.

126 * ثَلاَثُ دَعَوَاتٍ مُسْتَجَبَاتٍ لاَ شَكَّ فِيهِنَّ دَعْوَةُ

الْمَظْلُومِ وَ دَعْوَةُ الْمُسَافِرِ وَ دَعْوَةُ الْوَالِدِ عَلَى وَلَدِهِ *

"Өч төрле доганың кабул булуында шик юк: мосафир догасы, мәзлум догасы, атаның баласы хакында догасы".1

Шулай булгач, бу кешеләрнең яхшы догаларын алу һәм каһәр догаларыннан саклану лязем. Әгәр ниндидер сә-бәп белән каһәр дога кылсалар, аның кабул булуы өчен ул бәддоганың урынлы булуы шарт. Мәсәлән, бер ата (яки ана) үзенең итәгатьле һәм яхшы баласы хакында үзенең аңсызлыгы һәм юк нәрсәләр өчен сабырсызланып ачула-нуы сәбәпле явыз дога кылса, яки бер мосафир үзенең уе-на гына ияреп, гаепсез бер кешегә явыз дога кылса, әлбәт-тә, алар кабул булмаслар. Мәзлум догасы – уй һәм чама-лау белән түгел, бәлки үзенә золым итүче кешегә гомуми сурәттә генә кылынган догадыр. Көн кебек ачык мәгълүм булмаганда бер кешедән шикләнү һәм шул шикләнүгә ка-рап атап дога кылу хата эш. Аннан саклану лязем. Әгәр бәддога кылырга мәҗбүрлек булса, аны атамыйча гына кылырга кирәк. Дога үзе кирәкле кешесен табар. Имам Әбү Давыт: "Әгәр бер кеше берәр нәрсәгә ләгънәт кылса (каһәр дога кылу да шул хөкемдә), шул ләгънәт күккә ашар, ләкин күк ишеге ачылмас, аннан соң ул җиргә тө-шәр. Җир дә аны кабул итмәс. Шуннан соң ләгънәт уңга-сулга тулганып йөрер дә, төшәр урын тапмагач ләгънәт кылынган нәрсәгә барыр, әгәр дә ул нәрсә шул ләгънәткә лаек булса, шуңа төшәр, лаек булмаса, ләгънәт кылган ке-шенең үзенә кайтыр"1, дигән мәгънәдәге хәдисне риваять итә.

127 * ثَلاَثٌ لَمْ تَسْلَمْ مِنْهَا هَذِهِ الأُمَةُ الْحَسَدُ وَ الظَّنُّ وَ الطِّيَرَةُ أَلاَ أُنَبِئُكُمْ بِالْمَخْرَجِ مِنْهَا إِذَا ظَنَنْتَ فَلاَ تُحَقِقْ وَإِذَا حَسَدْتَ فَلاَ تَبْغِ وَإِذَا تَطَيَّرْتَ فَامْضِ *

"Бу өммәт өч нәрсәдән сәламәт булмады: көнчелек, кеше хакында яман уйлау һәм шомлану. Аң булыгыз! Сез-гә шул нәрсәләрдән котылу юлын өйрәтимме? Әгәр берәр кеше хакында яман уйласагыз, шул уегызны чынга ашыр-магыз; көнләшсәгез, шуңа карап берәр эш эшләмәгез; шомлансагыз, аннан үтеп китегез!.."

Көнчелек – берәр кешедәге дөньяви яки ахирәви нигъмәтнең юкка чыгуын теләү. Әгәр ул нигъмәтнең юкка чыгуын теләмичә, шул нигъмәтнең үзендә дә булуын те-ләсә, бу нәрсә көнчелек түгел, бәлки кызыгу була. Кызыгу исә дөрес, хәтта дини гамәлләрдә булганы саваплы да. Шулай ук, бозык максатларга кулланыла торган нигъмәт-ләрнең юкка чыгуларын теләү дә көнчелек түгел, бәлки гайрәт исемендә була. Гайрәт тә хәрам түгел, бәлки мөбах бер эш.

"Бу өммәт өч нәрсәдән сәламәт булмау"ның мәгънәсе башка өммәтләрдә юк иде дә, бу өммәттә генә булды ди-гәне түгел, бәлки башка өммәтләрдә булган шикелле бу өммәттә дә бар, димәк.

Көнчелек, кеше хакында яман уйлау, шомланулар мө-селманнар өчен дөрес нәрсәләр түгел. Әгәр инде бер кеше-дә, үзенең ихтыярыннан тыш, бу нәрсәләр булса, Рәсүлүл-лаһ үзенең бу хәдис шәрифендә шуның гөнаһыннан коты-лу юлын өйрәтә.

Кайбер көннәр һәм кайбер айлардан, сәфәргә чыгып киткән вакытта кайбер кешеләрнең очрауларыннан, карга һәм ябалакның кычкыруларыннан һәм кайбер саннардан шомланып, эштән тукталулар тиешле эшләрдән түгел. Әм-ма яхшы нәрсәләрдән, мәсәлән, сәфәргә чыккан вакытта тулы ризыкларга туры килүне яки капкадан чыккан уңайга үтеп баручының "Әссәләмү галәйкүм" дигән сүзен ише-түне яхшылыкка юрауда зарар юк. Рәсүлүллаһ сәфәргә чыккан вакытта "юлың уң булсын" кебек сүзләрне ишет-кәч кәефе күтәрелә иде, диләр. Шуның өчен, сәфәргә оза-тучы кешеләр мосафир кузгалу белән "Әссәләмү галәй-күм, сәламәт йөрегез, хәерле, уңышлы сәфәр булсын" ке-бек сүзләр әйтсәләр, бу сүзләр мосафирның әүвәлге ишет-кән сүзләре булганы өчен күңеле хушланыр, шуннан соң күңелсез нәрсәләргә очраса да, әһәмият бирмәс.

128 * ثَلاَثَةٌ لاَ يُكَلِّمُهُمُ اللهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ الْمَنَّانُ الَّذِى لاَ يُعْطِي

شَيْئًا إِلاَّ مَنَّهُ وَ الْمُنَفِّقُ سِلْعَتَهُ بِالْحَلِفِ الْفَاجِرِ وَ الْمُسْبِلُ إِزَارَهُ *

"Аллаһы Тәгалә Кыямәт көнендә өч төрле кеше белән сөйләшмәс, алар: кылган яхшылыгы белән төрттерүче, ма-лын ялган ант белән үткәрүче, киемен сөйрәтеп йөрүче".1

Миннәт үзенең биргән садакасын яки нинди генә бул-са да үзенең изгелеген масаеп сөйләүдер. Бу эш Аллаһы Тәгаләгә генә хас булып, бәндәләр өчен дөрес түгел. "Аны мин укыткан идем, яки шундый-мондый изгелекләр иткән идем" кебек сүзләр сөйләү мөселман кеше өчен ярый тор-ган эшләр түгел. Миннәт кылган изгелекләрнең юкка чы-гуына һәм саваптан мәхрүм булуга сәбәп була.

Аллаһы Тәгалә әйткән:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالأَذَى

"Әй, мөэминнәр! Биргән садакаларыгызны миннәт кылып яки рәнҗетеп биреп, савабын югалтмагыз!"1

Үтмәс малны үткәрү өчен ялган ант итү түгел, хәтта дөрес ант итү дә тиешсез эш.

Изар гарәпләрдә аркага салына торган җәймә булып, тәкәббер һәм һавалы кешеләр аны җирдән сөйрәтеп йөри торган булганнар. Тәкәбберлек йөзеннән шулай йөрүне Рәсүлүллаһ тыйган. Монда "кием" сүзенә түгел, бәлки тә-кәбберлеккә басым ясала. Шулай булса да, тәкәбберлектән башка булганда да киемне өстерәп йөрү, яки тәкәббер ке-шеләргә хас формалар, хәтта ки, кыска киемнәр кию, кәлә-пүшләрне, бүрекләрне кыңгыр салып йөрүләр дә тыелган

129 * حُجِبَتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ وَ حُجِبَتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ *

"Тәмуг нәфес теләкләре белән, җәннәт күңелгә авыр булган нәрсәләр белән пәрдәләнде".2

Ягъни, кешеләр нәфес теләкләре артыннан йөреп, тә-мугка төшәрләр һәм нәфескә авыр гамәлләр кылуга авыр-сынып, җәннәттән мәхрүм булырлар.

"Нәфес теләге" дигән сүз ашау-эчү һәм уен-көлкегә генә хас түгел, бәлки ул күп нәрсәләрне үз эченә ала. Адәм баласы шуларга алданып, һич уйламаганда һәлакәт-кә очрарга мөмкин.

Горурның сәбәбе никадәр күп булса, дөньяда мәгъ-рурлар да шулай күп. Галимнәр, габитләр, шәехләр һәм байлар бар. Һич шик-шөбһә юк, бу төр халыклар арасында алардан Аллаһы Тәгалә риза булучылар, сәгадәткә ирешү-челәр, дөнья һәм ахирәттә котылу табучылар күп. Шуның белән бергә мәзкүр эшләрнең фәкать нәфес теләге өчен эшләнгәннәре дә булырга мөмкин. Эшләрнең тышына ка-рап хөкем итәргә ярамый, бәлки хөкем ниятләр һәм ха-кыйкый максатларга карап була. Моны да Аллаһы Тәгалә үзе генә белә. Үзенең гамәл һәм гыйбадәтләренең, яхшы-лык юлларына мал сарыф итүләрен нәфес теләге өченме яки юкмы икәнлеген беләсе килгән кеше үзен хисап кы-лып карарга тиеш. Үз хәлен тикшереп карарга вакыт тап-мау хәерсезлек галәмәте.

Никадәр күп гыйбадәт һәм күп изгелек кылсаң да, алар инде Аллаһы Тәгалә каршында кабул булды димә, бәлки һәрвакыт курку белән өмет арасында бул. Үзеңнән башкаларның дин һәм мәзһәбләренә катышма, гомуми бер бәла килгәндә шул хәлне үзеңнән күр, башкаларның гө-наһ-шомлыкларына юрама, Аллаһ белән үз араңны төзә-тергә тырыш, кешеләрнең җәфа бирүләренә, сине җәфа-лауларына үпкәләмә, аларны Аллаһыга тапшыр, үзең өчен сөйми торган нәрсәне кешегә дә сөймә.

Дата добавления: 2015-08-27