Ризаэтдин бине Фәхретдин. 15 страница

Бу биш нәрсә – Ислам диненең нигезләре.Бу хакта башка хәдисләр дә күп. Мөселман кеше бу биш нәрсәгә җиңел карамаска тиеш. Әгәр нигез зәгыйфь булса, яки бө-тенләй булмаса, ул вакытта бинаның сәламәт торуы мөм-кин түгел. Гыйлем һәм дин аңлатмасында бу нәрсәләргә "биш нигез" диелә. Боларның һәрберсе кеше өчен фарыз гайн (үзе үтәргә тиешле), ягъни синең урынга башкалар кылу белән өстән төшмиләр.

Иман хакында булган шәһадәткә барча пәйгамбәрләр-гә, фәрештәләргә, китапларга, тәкъдирнең яхшысы да, яманы да Аллаһы Тәгаләдән булуга, ахирәт көненә һәм үлгәннән соң терелүгә иман китерүләр дә керә.

114 * اَلتَّائِبُ مِنَ الذَّنْبِ كَمَنْ لاَ ذَنْبَ لَهُ *

"Гөнаһтан тәүбә итүче – гөнаһсыз кеше кебек".1

Тәүбәдән максат, әлбәттә, шартлары җиткән һәм ка-бул булган тәүбәдер. Хәдис шәрифтән нинди генә гөнаһ, хәтта, көферлек булса да, ихлас кылынган тәүбә сәбәпле бетәчәге аңлашыла. Аллаһы Тәгалә әйткән:

وَالَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئَاتِ ثُمَّ تَابُوا مِنْ بَعِدِهَا وَآمَنُو إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَحِيمٌ

"Бозык эшләрне эшләүчеләр, әгәр тәүбә итеп иман китерсәләр, әлбәттә, синең Раббың ярлыкаучы һәм рәхим-ледер".2

Кеше гөнаһ эшләрдән никадәр генә сакланса да, ба-рыбер, һәркем Аллаһыга тәүбә-истигъфар кылырга тиеш.

115 * اَلتَّاجِرُ الصَّدُوقُ الأَمِينُ مَعَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَدَاءِ *

"Ышанычлы һәм дөрес мөгамәләле сәүдәгәр Кыямәт көнендә пәйгамбәрләр, сиддыйклар һәм шәһитләр белән бергә була".3

Тугрылыклы, хыянәтсез кешеләр бу хәдистә зекер ителгән гадел, дөрес һәм ышанычлы сәүдәгәргә туры ки-лә. Дөреслек, ышанычлылык бөтен фазыйләтләрнең анасы икәнлеге мәгълүм. Бу сыйфатлар белән сыйфатланган сәү-дәгәрләрнең пәйгамбәрләр белән кубарылуларына гаҗәп-ләнергә урын юк.

116 * اَلتُّؤَدَةُ فِى كُلِّ شَئْ ٍخَيْرٌ إِلاَّ فِى عَمَلِ الآخِيرَة ِ *

"Һәрнәрсәне сабырлык белән, ахырын фикерләп эш-ләү хәерле, мәгәр бу нәрсә ахирәт гамәлләрендә лязем тү-гел".1

Кайсы урыннарда ашыгырга һәм кайсы урыннарда ашыкмаска кирәклеге хакында бу хәдис кагыйдә ителеп тотылырга тиешле.

117 * تَجِدُ مِنْ شَرِّ النَّاسِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عِنْدَ اللهِ

ذَا الْوَجْهَيْنِ الَّذِى يَأْتِى هَؤُلاَءِ بِوَجْهٍ وَ هَؤُلاَءِ بِوَجْهٍ *

"Кыямәт көнендә Аллаһы Тәгалә алдында иң явыз ке-ше – берәүләр янында бер төрле, икенчеләр янында икен-че төрле булып йөргән икейөзле кеше булуын табарсың".

Хәдис шәрифнең мәгънәсе – дөньяда вакытта явыз-лык нияте һәм шәхси максатлар белән ике яклы булып йө-рүчеләр Кыямәт көнендә Аллаһ хозурында иң яман кеше-ләрдән булырлар, димәк.

Бу эш монафыйклык һәм кешеләр арасын бозу бул-ганлыктан Рәсүлүллаһ тарафыннан шулай җитди куркы-тыла. Әмма бер-берсенә дошман булган ике таифә арасын төзәтү нияте белән үзенең дошманын мәхәббәтле күрсәтү һәм өлфәтләндерү өчен һәрберсенә барып күркәм мөгамә-лә кылу икейөзлелек түгел, бәлки чын мөселманлык галә-мәтедер.

118 * تَحَرُّوا الصِّدْقَ وَ إِنْ رَأَيْتُمْ فِيهِ الْهَلَكَةَ فَإِنَّ فِيهِ النِّجَاةَ

وَ اجْتَنِبُوا الْكَذِبَ وَ إِنْ رَأَيْتُمْ أَنَّ فِيهِ النَّجَاةَ فَإِنَّ فِيهِ الْهَلَكَةَ *

"Һәлаклеккә сәбәп булачагын күрсәгез дә, дөреслекне ихтыяр кылыгыз, чөнки котылу шунда. Котылу шунда икәнлеген күрсәгез дә ялганнан сакланыгыз, чөнки һәла-кәтлек шунда".

Кирәк гыйлем эше һәм кирәк сәүдә һәм сәнәгать кә-сепләре булсын, уңышлы нәтиҗә бирүләре өчен дөреслек-тә нык тору шарт. Әгәр шул нәрсә булмаса, башка сәбәп-ләрдән күп хикмәт чыкмас. Шуның өчен хәкимнәр: "Бала-ларыгызга дөреслекне өйрәтегез, дөреслек аларга һәрбер фазыйләтне өйрәтер", – дигәннәр. Бөтен мөгамәләләрнең асылы дөньяда булган йөреш-торышларның рухы шул дө-реслектер.

Моннан максат дөреслек белән нык торуны бергә җыйган кеше һичбер бәла-казага очрамас, гыйльми һәм мәдәни җәһәттән бәхете түбән китмәс дигән сүз түгел, бәлки дөреслек белән нык торуны үзләренә юл һәм билге итеп алучылар шулар белән бәхетсезлекләргә очрамаслар, әгәр очрасалар, ул бәхетсезлекләр башка җәһәттән булыр дигән сүз.

Шуның өчен хәдис шәриф дөреслекне алырга һәм ан-да һәлакәт күрелеп торса да, аннан курыкмаска һәм ике-ләнмәскә куша.

Дөрес сөйләү һәм дөрес мөгамәлә кылу сәбәпле берәр зарар күрү һәм ялган мөгамәлә итүдән файда күрүгә алда-нырга һәм шуңа карап хөкем итәргә ярамый. Бу эшләрнең нәтиҗәләре бөтенләй башка булырга мөмкин.

Дөреслек һәм ялган адәм балаларында гадәткә ияреп йөри. Әгәр кеше үз нәфесен дөрес сөйләргә өйрәтсә, ял-ганга риза булмас һәм вөҗданы рәхәтсезләнер. Әгәр ял-ганга гадәт итсә, һич тә кирәкмәгән һәм аз гына бер файда да күрелми торган урында да ялганлар һәм бу эше өчен ар-тык борчылмас.

Әгәр бер кешенең расмы, юкмы икәнлеген белергә хаҗәт төшсә, моның өчен ул кешенең йөреш-торышын, га-мәлләрен тикшерергә кирәк. Чөнки, кешенең авызыннан чыккан сүзе бөтенләй аның үз сүзе булмаска мөмкин. Ке-шенең үз сүзе аның эшләгән эшләреннән гыйбарәт.

119 * اَلتَّدْبِيرُ نِصْفُ الْعَيْشِ وَ التَّوَدُّدُ نِصْفُ الْعَقْلِ

وَ الْهَمُّ نِصْفُ الْهَرَمِ وَ قِلَّةُ الْعِيَالِ أَحَدُ الْيَسَارَيْنِ *

"Тәдбирле булу – мәгыйшәтнең яртысы, кешеләр бе-лән дус булу, акылның яртысы, кайгы картлыкның ярты-сы, ә өй җәмәгатенең аз булуы – байлыкның яртысы".

Тәдбир дип кешеләрнең үзләрендә булган акылдан шәригать кушкан һәм тиешле рәвештә файдалана белүлә-ренә әйтелә. Үзендә булган акылдан файдалана белүчеләр тәдбирле, ә файдалана белмәүчеләр тәдбирсез дип йөрте-ләләр. Тәдбирне берничә төргә бүлергә мөмкин:

1. Үз хакында тәдбир. Моннан максат – үзенең хәяты-на сәбәп була торган ашау-эчүне, кию-салуны, йөрү-тору-ны зарарсыз булган кагыйдәләргә кую. Адәм баласы шу-шы эшләрдә тәдбирле булса, күңеле шат һәм эшлекле бу-ла. Әгәр тәдбирсезлек итсә, һәртөрле чирләргә, рәхәтсез-лекләргә очрый һәм тынычсызлана. Артык ашау, зарарлы нәрсәләрдән сакланмау һәм вакытына күрә киенмәүнең һәрберсе тәдбирсезлектер.

2. Гаилә хакында тәдбир. Моннан максат – өй җәмәга-тен матди һәм мәгънәви рәвештә тәрбия итү, аларның ки-рәкләрен һәм киләчәкләрен кайгырту, файдалы чаралар эзләп табудыр. Бу тәдбир балаларның киләчәкләре, бәхет һәм сәгадәтләренә бәйле булганы өчен бик әһәмиятледер. Кайбер кешеләр бу тәдбиргә көчләре җитмәүдән куркып, өйләнмичә йөриләр. Кайбер кешеләр исә моңа бөтенләй әһәмият бирмиләр, гаиләләренең хәлләрен һәм балалары-ның киләчәкләрен кайгыртмыйлар һәм бөтен эшне Алла-һыга тапшырып, үзләре рәхәт яталар һәм бу турыда бик күп мәсәлләр, шигырьләр, хәтта кайбер аять-хәдисләрне үзләренә дәлил итәләр. Боларның шушы эшләре хакый-катьтә хатыннары, бала-чагалары өчен зарар була. Гаилә-ләрнең фәкыйрь булулары гаеп булмаган кебек бәхетсез-лек тә гаеп түгел. Бик күп фәкыйрь гаиләләр була, ләкин үзләре рәхәтлектә көн кичерәләр, ирле-хатынлы бик рәхәт гомер сөреп, балаларын да көчләре җиткән кадәр тәрбия кылалар. Гаеп һәм бәхетсезлек исә хатын һәм балалар ха-кында тәдбирсез булудыр. Балалар хакында ифрат дәрәҗә-дә тикшереп, төпченеп тору һәм аларны кысу да тәдбир-сезлектер.

Балаларны бөтенләй тезгенсез, караусыз җибәрергә ярамаган кебек, бөтенләй тезгенләп, тышаулап, бикләп то-ту да ярамый. Бәлки урта бер юлны тотарга кирәк.

3. Мәгыйшәт тәдбире. Мәгыйшәт тәдбире исрафтан саклану һәм икътисадка ригая итүдән гыйбарәт. Бу нәрсә, әлбәттә, мәгыйшәтнең яртысы. ما عال من اقتصد "Икътисадка ригая итеп яшәүче мохтаҗлыкны күрмәс", дигән хәдис тә бар. Исраф кылырга, ихтимал, башка диннәр дә кушмый торгандыр. Әмма Ислам диненең моңа һич ризалыгы юк. Хәтта елга өсләрендә торып, тәһарәт алган вакытта да су-ны исраф итмәү турысында васыятьләр бар. (Мондый ва-сыятьләр исрафтан саклану әһәмиятле булганлыктан әй-телгән булса кирәк. Юкса, агып тора торган елгаларда ни-чек исраф булсын). Тәһарәт алу түгел, хәтта зур чокырлар казып читкә агызганда да, зарар булмаслык суларда да ис-рафтан саклану тиешле булса, гаиләләр һәм милләтләрнең бөтен хәятлары баглана торган мал һәм акчаларда исраф ничек ярар? Акча таба алу кәмаләт булса, табылган акча-ны тота белү аннан да бигрәк кәмаләттер. Акча табучылар бик күп, әмма тота белүчеләре бик аз. Һәрбер гаиләдә үзе-нә күрә бер керем-чыгым дәфтәре булырга һәм шул дәф-тәр белән нык хисап алып барырга тиешле.

Керемгә күрә чыгымның артык булуы көннәрнең бе-рендә бурычка батуга сәбәп була. Шуңа күрә чыгым ке-ремнән артык булырга тиеш түгел. Бурыч исә башка кеше-гә кол булырга һәм шул кешенең күз ишарәсе белән йө-рергә мәҗбүр итә. Ач тору, өшеп-катып йөрү, ямаулы ки-емнәр белән кешеләр арасында уралырга мәҗбүр булу бик авыр һәм кыен эшләрдән булса да, бурычка бату дәрә-җәсендә авыр булмас.

Дөнья халкына хезмәт итә торган пароходлар, тимер юллар, чуен күперләр, ашау-эчү азыклары һәрберсе икъти-сад сәбәпле хасил булалар. Исраф кылучыларның һәрбер-се шушы икътисадчыларга кол булганнар һәм булачаклар. Әгәр Аллаһы Тәгалә байлык бирсә, һич исраф итмә, бай-лык бер айлык икәнлеген онытма, исраф сәбәпле, дөнья җимереп йөри торган байларның беркөнне фәкыйрьлеккә төшкәнлекләреннән гафил булма!

Үлем хак. Адәм баласы көннәрнең берендә бу дөнья-дан күчә, калганнар аны илтеп күмәләр, моны һәркем бе-лә. Мәгәр бик күп кешеләр бу үлемнән элек мәгънәви үлемгә очрыйлар һәм шул юлда бик авыр мәшәкатьләр тарталар, җәфа чигәләр. Каза һәм афәтләргә очрау, хаста-лану адәм баласы өчен мәгънәви үлемдер. Шуңа күрә, мо-да, аш-сулар өчен түгелә торган акчалар шул мәгънәви үлемгә каршы һәм балаларны тәрбия итүдә тотылырга ти-ешле.

Дуслыкларын кәсеп итү сәбәпле халыкларның җәбер-золым кылуларыннан котылырга мөмкин. Шул җәһәттән алар белән дус яшәү акыллылык билгесе булып санала.

Кайгылы кеше никадәр яшь булса да, картлыкның яр-тысын алган була. Кайгының тәнне зәгыйфьләтүен һәм аның акрын гына картлыкка илтә торган бер хасталык икәнлеген бүгенге галимнәр фәнни сурәттә исбат иттеләр һәм Рәсүлүллаһның моннан мең ел элек: وَالْهَمُّ نِصْفُ الْهَرَمِ "кай-гы – картлыкның яртысы" дигән сүзенең дөреслеге куәтлә-деләр. Шул карарларына карап кайгылы кешеләргә бу рә-вештә дәва итүне муафыйк күрәләр: фикерне таратырлык булган уен тавышлары һәм көйләр тыңлау, яхшы һава һәм күңелле урыннарда йөрү һәм тамаша итү, кул һәм тән хезмәтләре кылу, эш эшләү. Боларның һәммәсеннән дә файдалысы – Аллаһы Тәгаләгә инану һәм дин чабуына их-лас белән ябышу.

Шулай ук, әгәр өй җәмәгате аз булса, аларны асрау мәшәкате азрак һәм алар хакында җаваплылык кимрәк бу-ла. Бу эшләр бөтен байлык булмаса да ярым байлык икән-легендә шөбһә юк.

120 * تَرَكْْتُ فِيكُمْ أَمْرَيْنِ لَنْ تَضِلُّ مَا تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا كِتَابُ اللهِ وَ سُنَّةُ نَبِيِّهِ *

"Сезгә ике нәрсә калдырдым, әгәр шул ике нәрсәгә ябышсагыз һич адашмассыз, ул нәрсәләр – Аллаһының ки-табы һәм Рәсүленең сөннәте".1

Рәсүлүллаһ бу сүзләрне сәхабәләргә генә хаслап тү-гел, бәлки бөтен өммәткә атап сөйли һәм, әгәр, Коръән бе-лән Сөннәтне үзләренә юлбашчы итеп тотсалар, адашмас-лыклары белән сөенеч бирә. Ләкин һәр гасырдагы өммәт шушы вәгъдәнең мәгънәсен аңлыйлармы? Әгәр аңласалар, тоталармы?..

Коръән һәм Сөннәткә тотынуның мәгънәсе Коръәнне аш мәҗлесләрендә көйләп укып йөрүдән, азмы-күпме са-дака бәрабәренә үлекләр өстендә хәтем итүдән һәм кәли-мәләрен нәхү һәм сарыф кагыйдәләренә мисал кылып то-тудан гыйбарәт булмаса кирәк. Сөннәткә тотыну да мәз-һәбкә каршы булган хәдисләрне фәкать шул мәзһәбкә кар-шы булганлыгы өчен генә кире кагу, аңланган мәгънәләр-не һәм хөкемнәрне игътибарсыз калдырып, хөрмәт йөзен-нән сүзләрен генә уку белән булмаса кирәк. Коръән һәм Сөннәткә тотыну, ябышу аларны һәрбер үзенә ияртүче һәм һәрбер мөҗтәһит сүзеннән югары тоту, көч җиткән кадәр алар белән гамәл кылу, гамәл кылу мөмкин булма-ганда, кулыңнан килсә, каршы кую кагыйдәләренә тая-нып, берсен артык күргән яки күңел шуңа ятканы белән гамәл итү, Коръән уку бәрабәренә бирелгән дип шиклән-гән нәрсәләрне алудан саклану белән була.

مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ فَلْيَسْأَلِ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى بِهِ فَإِنَّهُ

سَيَجِيءُ قَوْمٌ يَقْرَؤُنَ الْقُرْآنَ يَسْأَلُونَ النَّاسَ بِهِ

"Кем дә кем Коръәнне укыса, аңа хакны Аллаһы Тәга-ләдән сорасын, килер бер кавем, алар Коръәнне укырлар да, кешеләрдән шуңа хак сорарлар".1

Коръән – Рәсүлүллаһ аркылы кешеләргә җибәрелгән хак һәм шәригать кагыйдәләрен, хикмәт юлларын һәм ке-шеләрнең дөньяви һәм ахирәви сәгадәтләрен үзенә җый-ган бер китап. Моның шулай икәнлеген һәркем белә һәм белергә тиеш. Сөннәт исә Рәсүлүллаһның Коръәннән баш-ка булган сүзләре, эшләре һәм тәкърирләре.2

Коръән һәм Сөннәтне юлбашчы итеп тоту хакында бу хәдис кенә түгел, бәлки аннан башка да бик күп дәлилләр бар. Дәлил булмаса да, аны акыл үзе генә дә исбат итә алыр иде. Бу бик мәгълүм бер эш. Ләкин бүгенге мөсел-маннар Коръән һәм Сөннәткә ябышканнармы? Алар кар-шында булган вазифаларны үтиләрме?..

Бу сорауларга җавап бирү бик авыр һәм бик күңелсез. Бүген мөселманнар Коръән урынына үз кулларында бул-ган фәтва китапларына, гөнаһка чумган бәндәләр тара-фыннан язылган шәрехләргә ябышканнар һәм үзләренә шулар җитә дип дәгъва кылалар.

Бу нәрсәләрне шәригать итеп йөртү, гамәл кылыр өчен мөселманнарга тәкъдим итү түбәндәге аятьнең кур-кытуы астына керә:

فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ

لِيَشْتَرُوا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلاً فَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا كَتَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا يَكْسِبُونَ

"Ни үкенеч, үзләре китап язып, бу китап Аллаһыдан диючеләргә! Алар бу эшне халыктан акча алыр өчен эшли-ләр. Ни үкенеч аларның язган кулларына һәм ни үкенеч аларның шул юл белән кәсеп итеп тапкан малларына".1

Дата добавления: 2015-08-27