Шығындардың сипаттамасы

Шығын топтары	Шығынның құрамы
1. Шығын көлеміне байланысты:     2. Есептеу сипаттамасы бойынша: 3. Пайда болу сипаты: 4. Уақыттағы өзгеріске тәуелді болған шығындар: 5. Өндіріс процесіндегі рөлі бойынша: 6. Өнімге жатқызу әдісі бойынша: 7. Шығынның құрамы бойынша: 8. Өнімнің көлеміне тәуелді болатын шығындар:	Жалпы, үлесті, өндірісті, коммерциялық, толық, жұмыстың орындалу көлемі бойынша. Жоспарлы, провизорлық, нақты. Сыртқы, ішкі. Қысқа, ұзақ, шектелген.   Негізгі, үстеме. Тікелей, жанама. Жай, жиынтықты. Тұрақты, айнымалы.

Өндірістік шығындарға енетін шығынның құрамы аграрлы өндірісте бір бөлек есептелінеді. Бухгартелік есепте шығындар әр түрлі топтар, яғни баптар арқылы жинақталады. Мысалы: «жалдамалы жұмысшының еңбек ақысы», «қожайынға төленетін еңбек ақы», «жабдықталушыларға есеп беру», «негізгі құрал - жабдықтарды жалға алу кезіндегі төленетін жалгерлік төлемі» т.б.

Еңбек ақы төлеу шығындары шартта жұмысшының еңбегін бағалау үшін қолданылады. Бұл бапқа шарттарда жұмыс істейтін жұмыскерлерге төленетін еңбек ақысы есептелінеді.

1). ЕА_Ш=Т*Е ЕА_Ш - жұмысшының еңбекке кеткен шығыны.

Т - тауар.

Е - жұмысшыға төленетін еңбек ақы.

2). Әлеуметтік және медициналық сақтандыруға кеткен шығындар

Ш_ӘМ=Е*К_Н К_Н - нормативті коэффициент.

3). Тұқымдар отырғызу материалдық шығындар

Т_Ш=Т*Б Т - тұқым.

Б - баға.

4). Тыңайтқышқа кеткен шығындар (Т_НШ)

Т_НШ= Т_Н*Б Т_Н - тыңайтқыштар.

5). Малдарды және өндімдерді қорғауға кеткен шығындар (Ш_М,Ө)

Ш_М,Ө=Қ_Қ*Б Қ_Қ - қорғау, құралдардың мөлшері.

6). Азыққа кеткен шығындар (А_Ш)

А_Ш=А*Б А - азық.

3. Аграрлы өндірісте өндірістік шығындар жұмыстар мен қызметтерді орындау көлеміне байланысты болады. Өндірістік шығындар жылдың өндірісте өнімнің алыну цикліне байланысты болып жыл аяғында ғана нақты шығыннан көрсетеді.

Мал шаруашылық, өсімдік шаруашылығында өндірістік шығындар бірнеше түрлі өнімді алумен байланысты болады. Сондықтан барлық көрсетілген өнімдер арқылы шығындарды бөлуге тура келеді.

Аяқталмаған өндірісте пайда болған шығындар бөлек есептелініп, келесі жылда өндірістік шығындарды есепке алу кезінде есептелінеді.

Өндірістік шығындар жоспарлау объектіне бір бөлек есептеліп, құрал -жабдықтарды пайдалану кезінде есепке алынады.

Аграрлы өндірістің әрбір процесінде пайда болған өндірістік шығындар өнімді өткізу кезінде коммуналдық шығындармен қосылады.

Белгілі бір құрал - жабдықтар кезінде, мысалы: техниканы пайдалану кезінде, жыл сайын бөлінетін аммортизациялық есептеулер шығын ретінде көрініп, осы техника өз құнын біртіндеп дайын өнімге көшіріледі, яғни өнімнің бағасын, құнын құру кезінде амортизацияға кеткен шығындар есептелінеді. Аграрлы өнiм өндіру процесінде, әрбір шаруашылық өзінің іс-әрекетін толық дамыту үшін ең біріншіден шығындар бабын, топтамасын есептеу керек, яғни алынатын пайдасын көбейту үшін ол өнімнің өзіндік құнын төмендету жолын іздестіріп, пайдасын көбейту жолын ұсыну керек.

Дата добавления: 2015-11-14