Тақырып № 6 Өндiрiстiк шығындарды басқару және олардың сипаттамасы

Дәріс мақсаты: Өндiрiс шығындарының сипаттамасын анықтау. Ауыл шаруашылық өнiм өндiрудiң бiрлiк шығындарын есептеудiң негiзгi әдiстемесiн және өндiрiс шығындарының факторларын оқып игеру.

Дәріс жоспары:

1 Аграрлы өндірістің шығындарын басқару және олардың сипаттамасы.

2 Өндірістік шығындардың құрамына енетін шығындар.

3 Өндірістік шығындарды бағалау әдістемесі және шығындарды төмендету жолдары.

1. Өндірістік шығындар деп - ақшалай түрде анықталған өндірістік шығынның жиынтығын айтады. Аграрлы өндірісте өнім өндіру барысында қандай да бір кәсіпорын әр түрлі бағытта қаражат мөлшерін жұмсайды. Оның нәтижесінде әрбір шаруашылық жұмсалатын қаражат мөлшерін алдын ала жоспарлап, есептеу керек.

Кәсіпорын алдында тұрған ең басты мақсат ол өндірістік ресурстарды үнемді пайдалану, өндірістік шығындарды төмендету және ойдағыдай пайда табу.

Экономикалық терминологияда өндірістік шығындармен қатар өнімнің өзіндік құны деген термин қарастырылған. Бұл екі термин бірдей экономикалық түсінік береді, бірақ араларында айырмашылықтар бар.

Өнімнің өзіндік құны - аграрлы өндірісте өнім бірлігін өндіруге кеткен бірлік шығындары.

Өндірістік шығындарының сипаттамасы:

1. Жалпы шығын - бұл аграрлы өндірістер шығынның жалпы сипаттамасын көрсететін шығынның жиынтығы.

ЖШ=А+ЕА+ӨШ+МАШ

ЖШ - жалпы шығын.

А - аммортизацияға кеткен шығын.

ЕА - еңбек ақы төлеуге кеткен шығындар.

ӨШ - өндірістік шығын.

МАШ - материалды ақшалай шығын.

Микроэкономикада жалпы шығын келесі формуламен анықталады:

ТС=FC+VC

TC - жалпы шығын.

FC - тұрақты шығын.

VC - айнымалы шығын.

Тұрақты шығын (FC) - өндіріс көлемі өзгерген кезде өзгермейтін шығындар.

Айнымалы шығын (VC) - өндіріс көлемі өзгерген кезде өзгеретін шығындар.

2. Үлесті шығындар және 1 га жерді өңдеуге кеткен немесе бір мал басын өсіруге, күтуге кеткен шығындар.

мұндағы: М_бс - мал басының саны.

ЖШ - жалпы үлес шығыны.

Бірлік және орташа шығындар - үлесті шығынның бір түрі бір өнім бірлігіне есептелінетіні (1ц, 1кг) шығындар болып табылады.

3. Өндірістік шығындар немесе техникалық шығындар - бұл шығындар тек өндірісті іске қосумен байланысты пайда болады.

4. Коммерциялық шығындар - бұл шығындар өнімнің өткізілуімен ғана байланысты шығындар.

5. Толық шығындар - бұл өндірістік және коммерциялық шығынның соммалық қосындысы.

6. Жұмыстың орындалған көлеміне байланысты шығындар (трактор, автокөлік, жұмысшы малды қолдануына байланысты шығындар). Бұл шығындар өз ішінде келесі түрге бөлінеді:

· Жоспарлы

· Провизорлық

· Нақты

Жоспарлы шығындар - жоспар уақытында ие болуын, яғни өндірістік шығынның қосындысын көрсететін шығын.

Күтімді және провизорлық - жалпы алынған 4 кварталдан 9 ай ішінде өндірілген нақты шығынды қосатын шығындар сомасы.

Нақты шығындар - жылдың қорытына өндірістік шығынның сомасы арқылы көрсететін және есептелінетін шығындар.

Шығынның шығу сипаттамасы бойынша шығындар 2 топқа бөледі: сыртқы шығын, сыртқы жабдықтар мен ішкі шығын, өзіндік ресурстарға кеткен шығындар және ресурстарды пайдаланумен байланысты болатын шығындар (электрэнергия, қуат, су, газ т.б.).

Шығындар уақыттың өзгеруіне байланысты 3түрге бөлінеді.

1. Қысқы мерзімді шығындар - уақытты шығындар. Өндіріс процесінде өнімнің көлемі мен сапасының өзгеруімен байланысты шығындар.

2. Ұзақ мерзімді шығындар - бұл өндіріс процесінде өнімнің көлемі және сапасы өзгермеген жағдайдағы шығынның жиынтығы.

3. Орта мерзімді шығындар - өндіріс процесінде өнімнің көлемі немесе сапасы өзгеретін және өзгермейтін жағдайда пайда болатын шығындар.

Шекті шығындар - бұл өндіріс процесінде өнімнің көлемі өзгергенде шығынның өсуін сипаттайтын көрсеткіш.

;

мұндағы: МС - шекті шығын.

Q - өнім.

мұндағы: TR - жалпы өнім (жиынтығы).

P - өнім бағасы.

1.

мұндағы: АТС - орташа жалпы шығын.

2.

мұндағы: АFС - орташа тұрақты шығын.

3.

мұндағы: АVС - орташа айналма шығын.

1ц астықтың өзіндік құны

мұндағы: Ж_ӨҚ - астық қалдықтарының жалпы өнімі.

ҚӨ - қалдық өнім (сабан).

Д - үлесі (астық қал. құрғы топырақ қалдық)

ЖӨ_А - астық жалпы өнімі.

мұндағы: ӨҚ_С - 1ц. сүттің өзіндік құны.

1 төлдің өзіндік құны- 1М_бсӨҚ

Үстем шығындар - өндірісті ұйымдастырумен және басқарумен байланысты шығындар.

Тікелей шығындар - 1 өнімнің түрін өндірумен байланысты шығындар. Оларды бөлуді тікелей жалпы орындалған шығындар деп аталады.

Жанама шығындар - өнімнің бірнеше түрін өндірумен байланысты және оларды бөлу процесі жаңа жолмен орындаған кезде пайда болатын шығындар.

Жәй шығындар - бір тектес жекеленген тұрақты шығындар.

Жиынтықты шығындар - бірнеше жай шығу қосындысы.

Дата добавления: 2015-11-14