Пытанне 4. Асаблівасці працэсаў і аперацый сінтэтычнага этапу.

Важнейшымі працэсамі з'яўляюцца: канчатковы адбор дакументаў, групоўка бібліяграфічных запісаў і падрыхтоўка дапаможных паказальнікаў.

Пры складанні краязнаўчых бібліяграфічных дапаможнікаў выкарыстоўваюць фармальны, зместавы і якасны адбор. Вызначэнне крытэрыяў адбору дакументаў абумоўлена функцыянальнымі асаблівасцямі будучага дапаможніка. Фармальны адбор ажыццяўляецца па знешніх прыметах (храналагічнай, відавой, па месцы выдання і інш.). Крытэрыі фармальнага адбору звычайна спадарожнічаюць яго іншым відам. Зместавы адбор дазваляе ўключыць дакументы адпавядаючыя тэме дапаможніка. Шырока прымяняецца ў навукова-дапаможных краязнаўчых паказальніках. Якасны адбор выкарыстоўваецца ў папулярных краязнаўчых бібліяграфічных дапаможніках.

Асаблівасцю з'яўляецца ўлік зместавай сувязі дакумента з рэгіёнам. Звяртаецца ўвага на важнасць тэмы дакумента, наяўнасць у ім значных статыстычных і іншых фактычных звестак. Пры неабходнасці ацаніць навізну звестак у якасці крытэрыяў адбору могуць выкарыстоўвацца: час публікацыі і адпаведна атрыманых вынікаў; наяўнасць навізны тэмы даследавання; навізна выкарыстаных аўтарам крыніц і метадаў; адрозненне прадстаўленых вывадаў ад ужо вядомых; адлюстраванне новых сувязяў паміж вядомымі фактамі і інш. Для адлюстравання даставерных дакументаў улічваюць навуковую рэпутацыю аўтара, наяўнасць і характар ссылак на разглядаемыя дакументы, параўнальныя перавагі і недахопы выкарыстоўваемых метадаў.

Складальнікам краязнаўчых дапаможнікаў неабходна здзяйсняць адбор шматлікіх газетных публікацый. Акрамя агульных падыходаў да адбору, неабходна ўлічваць значнасць тэмы артыкула, наяўнасць цікавых фактаў, адлюстраванне мясцовых асаблівасцей і інш. Не ўключаюцца матэрыялы, якія змяшчаюць агульнавядомыя звесткі, бягучыя інфармацыйныя паведамленні, кароткія замалёўкі і рэпартажы. Адрозніваецца падыход да адбору новых газетных публікацый і рэтраспектыўнага адбору. Новыя публікацыі ўлічваюцца з большай паўнатой, тады як матэрыялы мінулых гадоў ацэньваюцца з пункту гледжання паўнаты, даставернасці, значнасці.

Для групоўкі бібліяграфічных запісаў прымяняюць два асноўных спосабы: фармальны і змястоўны. На іх выбар уплываюць від, тып, жанр будучага бібліяграфічнага дапаможніка. Нярэдка на практыцы выкарыстоўваюцца абодва гэтыя спосабы. Так, у краязнаўчых каляндарах і хроніках даты размяшчаюцца ў храналагічнай паслядоўнасці, а бібліяграфічныя апісанні ў спісках да падзей могуць размяшчацца ў лагічным парадку, ад агульнага да прыватнага. У многіх універсальных і галіновых паказальніках выкарыстоўваецца з пэўнай дапрацоўкай “Тыпавая схема класіфікацыі дакументаў для краязнаўчых каталогаў (картатэк) бібліятэк Рэспублікі Беларусь”. У адпаведнасці з тыпам і жанрам краязнаўчыя дапаможнікі могуць мець простую ці складаную структуру.

Тыпалагічная разнастайнасць краязнаўчых бібліяграфічных дапаможнікаў абумоўлівае шырокі склад дапаможных паказальнікаў, якія дазваляюць аптымізаваць бібліяграфічны пошук па іх.

Як правіла, калі асноўная групоўка зместавая, то рыхтуюць дапаможныя паказальнікі, якія раскрываюць адлюстраваны масіў БЗ па фармальных прыметах. Калі асноўная групоўка БЗ у паказальніку фармальная, то ствараюцца дапаможныя паказальнікі, якія раскрываюць змест. Гэта агульнае правіла, але ў канкрэтных дапаможніках могуць быць розныя спалучэнні дапаможных паказальнікаў. У краязнаўчых дапаможніках, дзе вельмі часта выкарыстоўваюць менавіта зместавыя групоўкі, дадатковае выкарыстанне дапаможных паказальнікаў, пабудаваных таксама на гэтай прымеце, дазваляе больш глыбока адлюстраваць краязнаўчы змест дакументаў.

Да краязнаўчых дапаможнікаў складаюцца імянныя, геаграфічныя, персанальныя, тэматычныя, прадметныя і іншыя дапаможныя паказальнікі.Яны будуюццанайчасцей на аснове такіх інфармацыйных аб’ектаў, як уласныя імёны, тапанімічныя назвы, назвы геаграфічных аб’ектаў, калектываў і арганізацый. Таксама выкарыстоўваюцца найменні прадметаў і іншыя (публікацыі ці першыя радкі вершаў, цытаты, табліцы, ілюстрацыі, абрэвеатуры, сіглы).

Дапаможныя паказальнікі могуць змяшчаць рубрыкі трох відаў: простыя (“глухія”), якія складаюцца з найменняў прадметаў, уласных імён і спасылак да бібліяграфічных запісаў. Складаныя (разгорнутыя ці аналітычныя), якія складаюцца з загалоўкаў і падзагалоўкаў. Анатаваныя, якія змяшчаюць акрамя рубрык у вузкім значэнні, дадатковыя звесткі ў выглядзе своеасаблівых анатацый, вытрымак з тэксту.

Групоўка матэрыялу ў дапаможных паказальніках можа быць алфавітнай, сістэматычнай (іерархічнай), тэматычнай, храналагічнай, нумерацыйнай і інш.

Найбольш адметным з'яўляюцца геаграфічны і персанальны дапаможныя паказальнікі.

У геаграфічным адлюстроўваюцца назвы разнастайных аб’ектаў, пераважна зямной прасторы. Асновай пабудовы геаграфічных дапаможных паказальнікаў з'яўляюцца геаграфічныя рубрыкі – найменні адміністрацыйна-тэрытарыяльных, дзяржаўных, фізіка-геаграфічных, геалагічных (рудаўпраўленне), эканамічных аб’ектаў (“Дражня”, СЭЗ “Брэст”); аб’ектаў, звязаных з рознымі відамі транспарта: чыгункай, воднымі шляхамі, аўтамагістралямі і інш. Уключаюцца найменні гісторыка-геаграфічных аб’ектаў (Юравіцкая стаянка), ваенна-геаграфічныя аб’екты (тэатры ваенных дзеянняў, месцы асобных баёў); уключаюцца назвы навуковых станцый, абсерваторый, запаведнікаў, метэастанцый і інш.); часовыя пасяленні рознага прызначэння (палявы лагер вытворчай практыкі, геалагічнай экспедыцыі).

Пры ўключэнні назваў геаграфічных аб’ектаў трэба ўлічваць асаблівасці функцыянавання тэрмінаў. Нельга пераўтвараць пастаянна прымяняемыя тэрміны, якія сталі звыклымі, шырока вядомымі ў навуцы і ў грамадскай практыцы, у тэрміны нязвыклыя, напрыклад, Рудабельская Рэспубліка не варта змяняць на Рудабель, калі ў дакуменце асвятляюцца падзеі ўстанаўлення савецкай улады. Неабходнасць дакладнай ідэнтыфікацыі і лакалізацыі населеных пунктаў у некаторых выпадках патрабуе ўдакладненняў гістарычных назваў, адміністрацыйна-тэрытарыяльнай прыналежнасці аб’ектаў. Бібліёграфу-складальніку мэтазгодна кіравацца наступнымі рэкамендацыямі ў складаных сітуацыях.

Ø Выкарыстанне сучасных назваў у якасці рубрык. Пры гэтым галоўная рубрыка павінна дапаўняцца ўсімі варыянтамі гістарычных назваў. Гістарычныя назвы таксама павінны адлюстроўвацца ў рубрыках-адсылках.

Ø Прымяненне гістарычных назваў у якасці самастойных рубрыкмэтазгодна у тых выпадках, калі немагчыма ідэнтыфікаваць населеныя пункты, якія сустракаюцца ў гістарычных дакументах, у гістарычнай літаратуры з сучасна існуючымі.

Ø Абавязкова указваецца тып населенага пункта: горад, фальварак і інш. Дазваляе пазбегнуць хібаў аманіміі (Свіслач, рака; Свіслач, гарадскі пасёлак.)

Ø Указваецца адміністрацыйна-тэрытарыяльнаяфункцыя аб’екта: цэнтр ваяводства, павета, раёна, сельсавета.

Ø Указваецца адміністрацыйна-тэрытарыяльная прыналежнасць да пэўнайдзяржаўнай тэрытарыяльнай адзінкі (да ваяводства, павета, губерні, акругі, раёна, вобласці).

Ø Даюцца адсылкі пры наяўнасці сінанімічных назваў (Прапойск гл. Слаўгарад)

У геаграфічным паказальніку мэтазгодна змяшчаць храналагічныя і тэматычныя падрубрыкі і падрубрыкі, якія характарызуюць мэтавае і чытацкае прызначэнне, форму дакумента.

У персанальны дапаможны паказальнік уключаюцца звесткі аб усіх асобах, узгаданых у назвах дакументаў і анатацыях і яшчэ лепш у тэкстах дакументаў. Інфарматыўнасць іх рубрык павялічваецца за лік указання поўных імён, дат жыцця, прафесіі, віда дзейнасці, рода заняткаў, тытула і інш.

Падрыхтоўка бібліяграфічнага дапаможніка ў электронным рэжыме дазваляе павысіць яго інфарматыўнасць з дапамогай сістэмы слоўнікаў: “Імяннога”, “Персаналій”, “Назваў твораў”, “Тэматычнага”, “Ключавых слоў”, “Геаграфічнага”, комплекснага “Прадметна-геаграфічнага”, “Назваў канферэнцый”, “Храналагічнага”, “Крыніц публікацый”.

Дата добавления: 2015-09-06