Ылмыстың арнаулы субъектісі.

Кылмыстық заң белгілі бір жасқа толған, есі дұрыс кез-кел-ген жеке тұлға ғана емес, ерекше қосымша белгілері бар адам-дар субъекті бола алатын қылмыстарды да көздейді. Мысалы, ҚК-тің 17-бабының б//;/ш//және екінші бо/Ііктеріндекөзд,&лү&ҮІ заңсыз аборт жісауда тек дәрігерлер, қызмет өкілеттігін теріс пайдалануда (ҚК-тің 307-бабы) тек лауазымды адамдар субъекті бола алады.

Бұл қылмыстардың ерекшелігі сонда, бұларды тиісті белгілері жоқ адамдар жасай алмайды.

Күшіндегі қылмыстық заңда арнаулы субъекті ұғымына анықтама берілмеген. Арнаулы субъектілерді сршаттайтьш белгілер ҚК-тің Ерекше бөлімнің нормаларында көзделген.

Қылмыстың арнаулы субъектісі дегеніміз — субъектінің жалпы белгілерімен (есі дұрыстық, белгілі бір жасқа толу) қоса тағы да ҚК-тің Ерекше бөлімінің тиісті нормаларында көздел-ген қосымша белгілері бар, солардың арқасында кылмътс жа-сауға мүмкіндігі бар адам.

Арнаулы субъектілердіңжауаптылығы қарастырылған қыл-мыс құрамдары арнаулы субъектісі бар құрамдар деп аталады.

Қылмыстық кодексте арнаулы субъектісі бар көптеген нор-маларкездеседі.

ҚК-тің Ерекше бөлімінде арнаулы субъектілері бар құрам-дар көзделмеген бірде-бір тарау жок. Екі тарау — "Мемлекеттік қызмет мүддесіне қарсы қылмыс" деп аталатын 13-тарау және "Әскери қылмыстар" деп аталатын 16-тарау тек қана тектік объекті бойынша емес, сондай-ақ қылмыстътң арнаулы субъектісі белгісі бойынша да бөлініп алынған. Мемлекеттік қызмет мүдцесіне қарсы қылмыстардың және әскери қылмьгс-тардың көшпілігінің субъектілері, тиісінше, тек лауазымды адамдар немесе әскери қызметкерлер, сондай-ақ әскери жиын кезінде запаста болған азаматтар болуы мүмкін.

Арнаулы субъектілер тек қылмыстың орындаушылары гана болады. Арнаулы субъектінің белгілері жоқ басқа адамдар қылмысқа қатысушылар ғана бола алады.

Арнаулы субъектің белгілері, көптеген жағдайларда, қыл-мыстың нақты құрамын қарастыратын ҚК-тің нормасының өзінде тікелей көрсетіледі. Мысалы, ҚК-тің 350-бабының дис-позициясында қылмыс субъектісі ретінде тікелей судья көрсетілсе, ҚК-тің 345-бабында — анықтама жүргізуші адам, тергеуші немесе прокурор көрсетілген.

Басқа жағдайларда арнаулы субъектінің белгілеріне диспо-зицияда жобалап түсінуге болатындай болжам жасалынады, бүл ретте олар түсініктеме арқылы анықталады. Мысалы, зорла-ғандық үшін жауаптылық кезделген ҚК-тің 120-бабының мәнін түсіну арқылы бүл қылмыстың субъектісі — орындаушысы ер адам деген түжырым жасауға болады.

Кейбір жағдайларда арнаулы субъектінің белгілері ҚК-тің ерекшенормасьшда белгіленеді. Мысалы, ҚК-тің 307-бабының ескертуінде лауазымды адам үғымы берілген, ал ҚК-тің 366-бабында әскери қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылық таралатын адамдар тізбесі келтірілген.

Бүл жағдайларда арнаулы субъект үғымы қылмыс қүрамда-рының едәуір саны үшін берілген, оларға — мемлекеттік қыз-мет мүддесіне қарсы қылмыстар мен әскери қылмыстардың барлығы жатады.

Қылмыстық жауаптылық туралы мәселені шешкенде, сондай-ақ айыпкердің іс-әрекетін саралағанда, жазаны жеке-даралағанда арнаулы субъектінің белгілерін анықтаудың ма-ңьтзы зор. Арнаулы субъектінің ҚК-тің Ерекше бөлімінде көзделген белгілерінің болмауы сол қылмыс үшін қылмыс-тық жауаптылықты болдырмайды. Мысалы, лауазым иесі бо-лып табылмайтын адамның қызметке селқос қарауы ҚК-тің Зіб-бабы бойынша қылмыстық жауаптылықты болдырмай-ды, себебі бүл қылмыстың субъектісі тек лауазым иесі ғана бола алады.

Арнаулы субъектінің белгілері, кейбір жағдайларда, жасал-ған қылмыстың қоғамдық қауіптілік дәрежесін көтеретін мән-жайға айналып, қылмыстың негізгі қүрамын сондай қылмьгс-тың саралаушы қүрамына айналдырады, не жауаптылықты жеңілдететін мән-жайға айналады.

Мысалы, қызмет өкілеттігін теріс пайдаланудъщ құрамы (ҚК-тің 307-бабы) егер бұл әрекетті жауапты мемлекеттік қызметтегі адам жасаса (ҚК-тің 307-бабының екінші болігі) негізгі құрамнан саралаушыға өтеді.

Анасының езінің жаңа туған сәбиін босану кезінде, сол си-яқты одан кейінгі кезенде психикасын бұзатын жағдайда не-месе есінің дұрыстығын жоққа шығармайтын психикасы бұзы-луы жағдайында өлтіруі (ҚК-тің 97-бабы) осы қылмыс үшін жауаптылықты жеңілдететін мән-жай болып табылады.

Арнаулы субъектінің белгілері әрқалайжәне адамның жеке басының әртүрлі қасиеттеріне қатысты болады.

Арнаулы субъектінің ҚК-тің Ерекше белімінің нормала-рында көзделген барлық белгілері мына топтарға бөлінеді:

Адамның құқықтық жағдайын сштаттайтын белгілер —
әскериқызметкер, әскери міндетті (ҚК-тің 366-бабы), ата-ана-
лар, ерлі-зайыптылар, балалар (ҚК-тің 136, 140-баптары, т.б.)

Демографиялық белгілер, айыпты адамның дене кұрылыс қасиеті — жынысы (ер адам — ҚК-тің 120-бабы), жасы
(кәмелетке толмаған — ҚК-тің 131, 132-баптары), денсаулық жағдайы (соз ауруымен ауыратын адам — ҚК-тің 115-бабы, иммун тапшылвйы вирусымен (ВИЧ-СПИД) ауырған адам — ҚК-тің 116-бабы) жәнет.б.

Қызметтік жағдайды, атқарылатын жұмысты сипаттайтын белгілер және адамның кәсібін сипаттайтын белгілер — судья,теміржол, теңіз, әуе, езен көлігінің қызметкері, дәрігер, медицина қызметкері жәнет.б. (ҚК-тің 114, 117, 295, 307, 350-бап-
тары, т.б.).Адамның бұрынғы әлеуметтікке қарсы қызметін немес нешеқайтара қылмыс жасағандығын — соттылығы бар екендігін
сипаттайтын белгілер (бұрын бұзақылык үшін сотталған адам— ҚК-тің 257-бабы екінші бөлігініц "в" тармағы, т.б.), әлденешерет жасалған ұрлау (ҚК-тің 175-бабы екінші болігініц "б" тармағы) және т.б.

Дата добавления: 2015-07-20