Негізгі түсініктер. · Әлеуметтiк сфера

· Әлеуметтiк сфера

· Еңбек әлуетi

· Енбек өндiмдiлiгi

· Еңбек нарығы

· Еңбек ресурстары

Қоғамнын еңбск әлуетi мен демографиялык жағдайы. Еңбек ресурстарының гендерлiк және интеллектуалдық деңгейiнің маңызы. Еңбеккс кабiлсттi тұрғындарды жумыспен қамтамасыз етудегi мемлекеттiк шаралар жүйесi.

Жұмыссыздықтьң түрлерi мен негiзгi себептерi және сны төмендетудегі мемлекеттiн iс-әрекетi. Еңбек нарығынын қалыптасу процесi мен оны дамутуға мемлекет тарапынан келу мәселесi. Енбек өндiмдiлiгi мен еңбек ақы төлеудің өсім қарқынының ара қатынасына мемлекепiк әсср етудiң механизмдерi.

Оукен заңы мен Филлипс қисыгы. Инфляция, жұмыссыздық, еңбек ақысы және сңбек ресурстарын ұтымды пайдалану проблемалары.

Халықтың әртурлi топтарын әлеуметтiк қорғауды қамтамасыз етудегі жалпымемлскеттiк саясаты жүзеге асыру тәсiллерi мен ұйымдастыру-құқықтық нсгiздерi. Күнкөрiс минимумы және кедейшiлiкпен күресу проблемасы. Табысты бөлудiн әдiлеттiлiгi. Халықтың өмiр сүру деңгейiн мемлекеттiк реттеу қағидалары мен әдiстерi.

Әлеуметтiк инфрақұрылымның экономикалық рөлi және оның салаларында нарықтық қатынастардың дамуы. Осы салалардың адамзаттық даму индексінің деңгейiмен өзара байланысы.

Әлеуметтiк инфрақұрылымны дамуын мемлскеттiк реттеу және оның механизмдерi. Денсаулық сақтаудың, біліiм берудiң, мәдениеттiң даму көрсеткiштерi және оларды негiздеу әдiстерi.

· Қазақстандағы демографиялық жағдай мен елдiң еңбек потенциалын қалыптастырудың болашағы.

· Халыктың әртүрлi топтарың әлеуметтiк қорғаумен қамтамасыз етудегi мемлекеттiк шаралардың жүзеге асырудың әдiстерi және ұйымдастырушылық- құқықтық негiздерi.

· Жұмыссыздық және инфляция: түрлері мен себептері.

· Еңбек нарығы және оны реттеу.

· Қазақстан Республиканың зейнетақы жүйесі.

· Әлеуметтік инфрақұрылым және оның дамуы.

Тұрғындардың төмен тығыздығы (шекаралардың ұзақтылығымен салыстырғанда) мемлекет үшін тұрақсыз дамуының факторы болып табылады. Елдің территориясының басым бөлігі шаруашылыққа игеруге қиынға түсетіндігініе қарамастан, Қазақстанның барлық аймақтарының жасыландыру мәселесін қою қиын, дегенмен де тұрғындар санын белгілі бір деңгейде демеп тұру қажет, осылайша оның экономикалық мүмкіндіктерін арттыру (бірінші кезекте ол еңбек нарығының мәселелері), көршілес әлемдік ұлттардың алдында қазақстандықтардың генетикалық және мәдени қуатын жоғарлату, инфрақұрылмының әлсіздігімен демографиялық диспропорциялардан болған
аймақтар арасындағы жағымсыз дифференцияцияны жою.Тұрғындар санының ең оңтайлы деңгейіне жету 2024ж. 18 миллионға жету болып табылады. Ол үшін шынайы өсім көрсеткішін 2024 жылға қарай 1000 адамға 12,68дейін (бүгінгі 8,0 салыстырғанда), орташа өмір сүру ұзақтығын 73 жылға дейін жеткізу, туу көрсеткішін 1000 адамға 22 кем емес деңгейінде демеу. Ерлер мен әйелдер арасындағы орташа өмір сүру деңгейі арасындағы үзіліс осы 11 бугінгімен салыстырғанда 7,5 жылға дейін азаюы керек.

Жұмысбастылық пен еңбек нарығын мемлекеттік реттеу әдістері.

Жұмысбастылық пен еңбек нарығын реттеудің бағыттары мен әдістері әртүрлі және елдегі нақты экономикалық жағдаймен, мәселенің өзектілігімен анықталады. Солардың ішіндегі кеңінен таралғандары:

1. Жұмыс орындарын құру.Бұл әр түрлі жоладармен жүзеге асады: - келешекті қызмет салаларында, еңбексыйымды салалар мен өндірісте, жоғары мультипликативті әсері бар салаларда, дамыған аралас, өзара байланысты салалық кешендердегі жаңа тиімді жұмыс орындарын құратын жұмыс берушілерді ынталандыру; үйдегі жұмыс және т.б. саласындағы жұмыспен қамту орталықтарымен жаңадан құрылған жұмыс орындарын қаржыландыруы.

Осы мақсатта салықтық, несиелік жеңілдіктер, мемлекеттік тапсырыстар, жылдамдатылған амортизация және т.б. құралдар пайдаланылады.

2. Шағын бизнесті дамыту және қолдау. Жұмыс орындарының басым бөлігін, соның ішінде әлеуметті қорғалмаған тұрғындар бөлігіндешағын кәсіпкерліктің дамуы қамтамасыз ететіндігі белгілі, олардың келесідей нысаны болады жеке еңбектік қызмет, кооперативтер, фермерлер шаруашылықтар санын көбейту.

3. Кадарлердімаманды дайындау және қайта дайындау масштабтарын кеңейту. Ол бірден екі міндетті шешуге мүмкіндік береді: жұмыс күшінің ұсынысын азайту, және оларды экономикадғы болып жатқан өзгерістер жағдайынджа жұмыс істеуге дайындау.

4. Қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру. Бұл бағыт жұмыссыздықтың аса күрделі түрлерімен қамтылған жұмыссыздарға арналған. Қоғамдық жұмыстар жоғары біліктілікті қажет етпейді, толық жұмыс күніне созылмайды, қалған уақытта жұмыс істеумен айналысуға болады.

Осы бағыттарды жүзеге асыру еңбек нарығын тура және тікелей әдістері арқылы мүмкін болады.

Тура әдістерге келесілер жатады:

Заң-шығарушылық- құқықтық актілер мен нұсқаулар, олар әлеуметті-еңбектің қатынастарға қатысушылардың қызметін реттейтін, қаржыландырудың нақты көздері көрсетілген мемлекеттік бағдарламалар, жұмысбастылықты қамтамсыз ететін сәйкес құрылымдарды ұйымдастыру, олардың нақты қызметтерін көрсету.

Жанама құралдарға мемлекеттің салықтық, ақша-несиелік, амортизациялық саясаты жатады. Олардың барлығы бір уақытта жалпыэкономикалық реттеу құралдары да болып табылады. Олар жұмысбастылыққа жалпыэкономикалық конъюнктура арқылы әсер етеді.

Жұмыссыздықтың нысандары мен негізгі себептері. Мемлекеттің оны төмендетудегі ролі.

Жұмыссыздық-әлеуметті-экономикалық құбылыс, ол экономикалық белсенді тұрғындар бөлігінің еңбек нарығында қажетсіздігімен негізделеді.

Жұмыссыздық нысандары

Фрикционды жұмыссыздық бұрыңғы жұмыс орындарын тастаған адамдар қозғалыс үстінде болуымен, жаңа жұмыс орнына көшуімен негізделеді, ол еңбек нарығының техникалық қызмет етуіндегі дәрменсіздіктен пайда болады, жұмыс орындары туралы ақпараттың жеткіліксіздігімен және басқа техникалық себептермен негізделеді.

Құрылымдық қандай да бір материалды ресурстың жеткіліксіздігімен байланысты, жасына, ұлтына, біліктілігіне және қандай да бір жекелік сипаттарға байланысты жұмысты таба алмау. Еңбек бөлінісінің жылдам өзгермелі жағдайында ұсыныс құрылымы еңбекке сұраныстың құрылымына сәйкес келмеуі мүмкін.

Технологиялықадамдарды машинамен айырбастаудың нәтижесінде пайда болады. Әсіресе, ол ҒТП жоғары табыс деңгейімен үйлесетін елдерде қатты байқалады. Осындай үйлесім жұмыс күшін азайтуды экономикалық тиімді етеді де, оны тұрақты құбылысқа айналдырады.

Институционалды құқықтық нормалардан туындайды, еңбек нарығының қалпымен, оның ұсынысымен сұранысына әсер ететін факторлармен (мысал, жоғары әлеуметтік төлемдер, кепілденген минималды еңбек ақының артуы).

Ерікті еңбекке жарамды тұрғындар арасында жұмыс істегісі келмейтін тұрғындардың болуымен негізделеді.

Жасырын жұмыссыздықөндірісте артық жұмысшылардың болуымен негізделеді (ауыл шаруашылығында, өнеркәсіпте, мемлекеттік аппаратта).

ЦиклдікЖІӨ көлемінің ауықуымен байланысты. Өндірісте мерзімді құлдыраулар орын алады, сәйкесінше жұмысбастылық деңгейі де төмендейді. Жандану және өрлеу кездері жұмысбастылықты арттырады.

Жұмыссыздар – еңбек жасындағы жұмысы, табыс көзі жоқ азаматтар, олар жұмыс іздеп, оан кірісуге дайын.

Шынайы жұмыссыздыққа жойылмайтын, және де жұмыс күшінің ұзақ мерзімді тепе-теңдігіне сәйкес келетін жұмыссыздық түрлері жатады.

Жұмыссыздық эәне экономикалық өсу бір-бірімен өзаракері байланыспен байланысты. Егер шынайы ЖҰӨ өсу қарқыны артатын болса, жұмыссыздық азаяды. Оукен заңы жұмыссыздық номасымен шынайы ЖҰӨ өсу қарқыны арасындағы өзгерістерде байланысты келесі форомула бойынша:

Δ u = -0,4 (y – 2,5),

мұндағы y- шынайы ЖҰӨ өсу қарқыны (%);

u- жұмыссыздық нормасы.

Бұл заң өз мәні бойынша ЖҰӨ әр 2,5% өсіміне жұмыссыздықтың 0,4% нормасы азаятындығын анықтайды.

Кейнсиандық қысқа мерзімді тұрақтандыру саясатында Филлипс қисығы пайдаланылады, ол жұмыссыздық және инфляция (еңбек ақы) арасындағы өзара байланысты көрсетеді. Инфляция төмен жұмыссыздықпен жоғары жұмысбастылықтың құны ретінде. Мемлекет экономикалық саясаттың бюджетті, салықтық, құралдарын пайдаланады, экономиканы инфляция қарқынымен жұмыссыздық деңгейінің онтайлы қалпына келтіреді.

Монетаристер концепциясына сәйкес мемлекет еңбек нарығына араласпауы керек, егер жұмыссыздық шынайы деңгейден аспаса. Кері жағдайда, оның қате саясаты инфляциямен жұмыссыздықтың қатар артуына (стагфляции) әкеледі. Мәжбүрлі жұмыссыздықты мемлекет шынайы деңгейге дейін төмендетуі керек. Осы жағдайда оның қызметі жұмыссыздық деңгейімен ұзақтығын реттеуге бағытталған (еңбек заңнамасын өңдеу,еңбекақының ең төменңгі деңгейін белгілеу, жұмыссыздық, қайта дайындау бағдарламасын құру, еңбектік қатынастар субъектілері арасындағы даулар кезінде делдал ретінде туындайды.

Тұрғындарды әлеуметтік қорғау жүйесі

Кең мағынада әлеуметтік қорғау жүйесі – өмір сүруді қамтамасыз ететін жағдайларды ұсынатын құқықтық, әлеуметтік- экономикалық кепілдер жүйесі:

- еңбекке жарамды тұрғындарға жеке еңбектік қосқан экономикалық өзбеттілік және кәсіпкерлік үшін;

- мемлекет тарапынан әлеуметті қорғалмаған қоғам топтары үшін, бірақ өмір сүру деңгейінен төмен емес;

Тар мағынада әлеуметтік қорғау жүйесі – мемлекеттің түзету әрекеттері, ол нарықтық қатынастар жағдайында тұрғындардың әртүрлі топтары арасында экономикалық және құқықтық статуста туындайтын қарама-қайшылықтарды әлсіретуге бағытталған.

Әлеуметтік қамсыздандырудың маңызды элементтеріне келесілер жатады:

- әлеуметті к сақтандыру

- әлеуметті к көмек

- әлеуметтік қолдау.

Әлеуметтік сақтандыру- әлеуметті –еңбектік саладағы реттеудің басты механизмі, ол үш субъектінің өзара қарым-қатынасына негізделеді: жұмыс беруші, жұмысшы және мемлекет. Қаржыландыру - жарналар есебінен.

Әлеуметтік көмек– мемлкеттің объектінің өмір сүруін қамтамасыз етудегі міндеттерін мойындауы. Қаржыландыру- бюджеттен және алушының жеке мұқтаждығына бейімделу.

Әлеуметтік қолдау еңбек ақы алу көзінген айырылғанда, жеке немесе жанұялық бюджетке аяқ астынан салмақ түскен жағдайда.

Қазақстандағы әлеуметтік қорғау жүйесінің құрылымы 1999ж. бастап қалыптасты:

Республикалық бюджет Жергілікті бюджеттер

- жасы бойынша зейнет ақы -жанұялық жәрдемақы

-мүгедектік бойынша мемлекеттік төлемақы - тұрғын үй төлемақысы

- асыраушыны жоғалту бойынша -жұмыссыздарға материалды

мемлекеттік жәрдем ақы көмек,қоғамдық жұмыстар

- ақысыз кепілденген - маманды дайындау және

медициналық көмек кадрлерді қайта даярлау

-арнайы мемлекеттік жөрдем ақылар -жұмысқа орнатуда көмек,

-бала туу бойынша жәрдем ақы

-жерлеуге жәрдем ақы

Негізгі әдебиеттер:

1. Мамыров Н.К., Ихданов Ж. ГРЭ в условиях Казахстана. Алматы: Экономика, 1998г.

2. Л.Г.Ходов. Основы государственной экономической политики. БЕК Москва 1997г.

3. Р.С.Каренов. Основы государственного регулирования экономики. Алматы 1999г.

4. Экономика / под ред. А.С.Булатова. М:Юристъ 2001г.

5. Мамыров Н.К. и др. Государство и бизнес. Отношения между правительством и бизнесом. Алматы: Экономика, 2002г.

6. Мамыров Н.К. и др. Государство и бизнес. Государство, предпринимательство и общество. Алматы: Экономика, 2002г.

7. Мамыров Н.К. и др. Государство и бизнес. Менеджмент государственного сектора. Алматы: Экономика, 2002г.

8. Мамыров Н.К. и др. Государство и бизнес. Теория государственного ценообразования. Алматы: Экономика, 2002г.

9.Төреғожина М.Б. Экономиканы мемлекеттік реттеу: Лекциялар курсы. – Алматы: Экономика,2008

10.Кенжеболатова М.Ш.,Жеңісхан Д. Экономиканы мемлекеттік реттеу: Оқу құралы. – Астана,2006

11.Демушкина Л.О., Мұқашева Б.Ә., Әбіл Е.Қ. Экономиканы мемлекеттік реттеу: Оқу құралы. –Астана, 2010

Дата добавления: 2015-07-12