Изменение имен существительных по лицам в местном и исходном падежах.

3. Имена существительные или местоимения, обозначая местонахождение лица, стоят в местном падеже и изменяются по лицам:

Mən küçədəyəm. – я на улице

Sən küçədəsən. – ты на улице

O küçədədir. – он на улице

Biz küçədəyik - мы на улице

Siz küçədəsiniz – вы на улице

Onlar küçədədilər – они на улице

Аналогично они спрягаются в исходном падеже при обозначении местности, откуда происходит лицо:

Mən Şəkidənəm – я из Шеки

Sən Şəkidənsən – ты из Шеки

O Şəkidəndir – он из Шеки

Biz Şəkidənik – мы из Шеки

Siz Şəkidənsiniz – вы из Шеки

Onlar Şəkidəndilər – они из Шеки

“KİTABİ – DƏDƏ QORQUD”

“Kitabi – Dədə Qorqud” Azərbaycan ədəbiyyatının və dilinin ən qədim yazılı abidəsidir. Bu dastan 7- 8- ci əsrlərdə və daha çox əvvəllərdə Azərbaycanda baş verən hadisələrlə səsləşir. “Kitabi – Dədə Qorqud” 12 boydan (dastandan) ibarətdir.

Dastanlarda xalqımızın qəhraman tarixi keçmişi, yadelli basqınçılarla mübarizəsi öz əksini tapmışdır. Vətənpərvərlik və qəhrəmanlıq motivləri “Kitabi – Dədə Qorqud” dastanlarının əsas qayəsidir.

“Kitabi – Dədə Qorqud” dastanlarında həm yaşlı (Qazan xan, Dirsə xan, Qazılıq Qoca, Bəkil, Qara Günə və b.) həm də gənc (Beyrək, Basad, Buğac, Uruz, Qanturalı, Qarabudaq, Əmran və b.) nəslə məxsus qəhrəmanlardan söhbət açılır. Dastanlarda gənclərə daha geniş yer verilir. El adətinə görə cavanlara qəhrəmanlıq göstərməyincə ad verilmir. Dədə Qorqud gəlir, gəncin qəhrəmanlıqlarını sayır və ona ad qoyur. Bu gənclər doğma yurdlarını basqınçılardan qorumaq naminə hər cür fədakarlığa hazır igidlərdir. Oğuz igidləri qəsbkar deyillər, özgə torpaqlarında gözləri yozdur, müharibənin və qan tökülməsinin əleyhinədir. Buradakı qadınlar da igidlikdə, mərdlikdə kişilərdə geri qalmır, onlarla çiyin- çiyinə hünər göstərirlər. Burla xatun, Banıçiçək, Selcan xatun və başqaları namuslu, tədbirli, ağıllı, təmkinli və dözümlüdürlər.

“Kitabi – Dədə Qorqud” da ana- ataya, ağsaqqallara hörmət, dostluq, sədaqət kimi xalqımıza xas olan mənəvi sifətlər tərənnüm edilir.

Ana surəti Vətən rəmzi kimi ümumiləşdirilir. Ana haqqı Tanrı haqqı kimi qiymətləndirilir.

Dastanda eyni zamanda xəyanət, həsəd, qorxaqlıq, fərarilik və s. kimi mənfur sifətlər kəskin tənqid olunur.

“Kitabi – Dədə Qorqud” Azərbaycan dilinin tarixini öyrənmək baxımından zəngin mənbədir. Bu dastanın motivləri əsasında N. Xəzri poema, Anar kinodastan yazmış, “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında ikiseriyalı bədii film çəkilmişdir.

Ответьте на вопросы:

1. “Kitabi – Dədə Qorqud” dastanı nə vaxt yaranıb?

2. Dastanın əsas motivləri hansılardır?

3. Dastanda qadın surətləri haqqında nə bilirsiniz?

4. Məzmununu danışın.

KOROĞLU YADLAR MƏCLİSİNDƏ

(“Koroğlu” dastanından)

Keçəl Həmzə Koroğlunun Qıratını hiylə ilə qaçıtmışdı. Qıratı düşmən əlindən xilas etmək üçün Koroğlu Toqata yola düşdü.

O, xeyli gedəndən sonra Hasan paşanın imarətinə yetişdi. Gördü ki, imarətdə toydur. Koroğlu əyninə aşıq paltarı geymişdi ki, onu tanımasınlar. Toydakılar eşitdilər ki, aşıq gəlib, sevindilər.

Koroğlunu məclisə apardılar. Məclisdəki paşalardan biri dedi:

- Aşıq, hara aşığısan?

Koroğlu dedi:

- Uzaq yerdənəm, ağrın alım.

Paşa soruşdu:

- Koroğlunu tanıyırsanmı, aşıq?

- Çox yaxşı tanıyıram. Koroğlunun bir atı var. Adına Qırat deyərlər. Çox yaxşı atdır, amma ki, dəlidir. Bir gün atın dəliliyi tutmuşdu. Bir nəfər dedi ki, bu atın yanında üç gün, üç gecə saz çalıb söz oxumaq lazımdır. Belə olsa bəlkə at sağala. Məni itələyib saldılar atın yanına. O üç gündə anadan əmdiyim süd burnumdan gəldi.

Hasan paşa tez soruşdu:

- At necə oldu, sağalmadı?

Koroğlu dedi:

- Bəli, sağaldı.

Hasan paşa aşpazı çağırdı. Aşpaz gəldi. Paşa əmr elədi:

- Apar aşağı doydur, sonra məclisə gətir.

Qırat tövlədə idi. Bütün mehtərləri şil- küt eləmişdi.

Aşpaz Koroğlunu gətirdi aşxanaya. Bir böyük qazan plov çəkdi, bir qab şərab töküb qoydu.

Koroğlu yeməyə başladı. Aşpaz Koroğlunun əlini tutub, təəccüblə soruşdu:

- Bir de görüm, sən kimsən?

Koroğlu elə bildi ki, aşpaz yaxşı adamdır, dsedi:

- Koroğlunun adını eşidibsənmi?

Aşpaz Koroğlu adını eşidib bağırdı. İstədi xəbər versin. Koroğlu boğazından tutub onu boş qazanın içinə basdı və ağzını örtüb oturdu üstündə. O biri qazanı çəkdi qabağına. Qərəz, neçə qazan boşaltdı bilmirəm. Yağlı əlləri ilə bığlarını eşib yerindən durdu və gəldi paşaların məclisinə.

Hasan paşa soruşdu:

- Aşıq, doydunmu?

Koroğlu dedi:

- Bəli, doydum.

Çalıb oxumağa başladı. Qıratı təriflədi. Hasan paşa durdu ayağa, dedi:

- Gedək, aşıq.

Bəli, hamı birlikdə gəlib çıxdı tövlənin qabağına.

Koroğlu sazı sinəsinə basıb oxudu. Qırat Koroğlunun səsini eşitcək az qaldı ki, tövləni uçurtsun. Koroğlu sözünü qurtaran kimi Hasan paşa dedi:

- Aşıq, tez ol, gir içəriyə. Nə istəsən verəcəyəm. Atı sağalt.

Qapını açdılar. Koroğlunu itələyib saldılar Qıratın yanına. At Koroğlunu görcək bərk kişnədi...

Koroğlu Qıratın üstündə tövlədən çıxdı. Böyük dava oldu. Koroğlu düşmənlərini qılıncdan keçirib Çənlibelə yol aldı.

Ответьте на вопросы

1. Düşmənlər Koroğlunun atını nə üçün qaçırtmışdılar?

2. Koroğlu toy məclisinə hansı paltarda gəlmişdi?

3. Hasan paşa aşpaza nə dedi?

4. Koroğlu nə üçün aşpazı boş qazana basdı?

5. Hasan paşa Koroğlunu haraya gətirdi?

6. Koroğlu Qıratı necə xilas etdi?

Məhəmməd Peyqəmbər elm haqqında

Beshiqdən qəbrəcən elm öyrənin.

Elm öyrənmək hər bir müsəlman kişiyə və müsəlman qadına vacibdir.

Hər kim mənə bir hərf öyrətsə, mən ona qul olaram.

Uşaqlıqda qazanılan bilik daşa həkk olunan yazıdır.

Elm dünyanın uzaq ölkəsində olsa da, ona yiyələnmək üçün yola çıxmaqdan çəkinməyin.

Elmindən fayda gələn adam min abiddən üstündür.

Bir saat elm öyrənmək altmış il ibadətdən üstündür.

Alimin qələminin mürəkkəbi şəhidin qanından daha üstündür.

Elm öyrənin, çünki elm sahibi yaxşını pisdən seçməyi bacarır.

İnsan elmlə xoşbəxtliyin zirvəsinə çatar.

Elm üçün səfərə çıxan yolda ölərsə, müqəddəs sayılar.

Alim kimdir? Elmin qədrini bilən və onu işlədən.

Alim öldü – aləm öldü.

Ömrünü elmə sərf edən adam heç vaxt ölmür.

Bir ölkədə zəlzələ olsa, ölkənin bir güşəsi xaraba olar.

Elmsiz isə bütün olkə xaraba olar.

Bilikli adamın üzünə baxmaq, onunla oturub- durmaq ibadətdir.

Hər bir qabı doldurmaq olar, elm qabından başqa.

Bilik tükənməzxəzinədir. O xəzinənin açarı isə soruşub öyrənməkdir.

Biliyi ilə öyünən adama düşmən olun.

Упражнение. Переведите.

1. Bina uzaqdan görünürdü. 2. Uşaqlar bağçada oynayırdılar. 3. Külək ağacın budaqlarını bir- birinə çırpırdı. 4. Mən yorulmadan irəliyə doğru addımlatırdım. 5. Sən dünən çox yorğun görünürdün. 6. O, dostlarına nəsə danışırdı. 7. Biz hər zaman imtahanlara birlikdə hazırlaşırdıq. 8. Sərgiyə gələnlər əsərlərə diqqətlə baxırdılar. 9. Siz həmişə onun sözlərinə inanırdınız. 10. Onun səsi güclə eşidilirdi. 11. Çiçəklərin ətri duyulurdu. 12. Onun başı ağrıyırdı. 13. Onun sürəti getdikcə artırdı. 14. Sən ki, bunu çoxdan bilirdin. 15. O, müəllimin sözlərinə diqqətlə qulaq asırdı. 16. Hava yavaş- yavaş soyuyurdu. 17. O isinmək üçün yer axtarırdı. 18. Dayım “Neft daşları”nda işləyirdi. 19. Çayda xırda balıqlar üzürdü. 20. Siz şəhərin mərkəzində yaşayırdınız. 21. O, uzaqdan bacısına bənzəyirdi. 22. O, dostlarına kömək edirdi. 23. Mən yatmaq istəmirdim. 24. Hamı onunla məsləhətləşirdi. 25. Parlaq günəş şəfəq saçırdı.

Упражнение. Переведите диалоги.

- Bu kimdir?

– Kimsə. Mən onu tanımıram.

- Bəs, mən onu tez- tez burada görürəm. Mənə elə gəlir ki, o, mənə haradasa rast gəlmişdi. Mən dostumla danışırdım, o yaxınlaşdı və nəyisə bizdən soruşdu.

- Bəlkə də.

- Hə, hə. O, qaz peçi və soyuducu almaq istəyirdi. Biz ona dedik ki, o mağaza haradasa yaxındadır.

2.

- Sən şeyləri yerbəyer etdin?

- Bir şey var ki, yerbəyer edim?

- Atan nəsə alıb. Bax, nədir. Sabah bayramdır. Ana bayram xörəyi hazırlayacaq.

- Kartof, göyərti və bir az ət. Onlardan başka nə olacaq. Nə olur olsun, ancaq mən kartof yeməkdən yorulmuşam. Haraya gedirəm, mənim qabağıma kartof, çörək, ağ pendir və göyərti qoyurlar.

- Nəsə mən səni başa düşmürəm, sən nə istəyirsən.

- Heç nə! Sabah bayramdır, yox? Mən də dadlı xörək istəyirəm.

- Ata bazardan gəlib. Indi sən mağazaya get, ərzaq al. Ana dedi ki, ərzağı seçsin, görsün təzədir, ya yox. Sən satıcını tanıyırsan, yox? Ona de ki, unu, yağı, pendiri, qəndi düz çəksin. Ata artıq meyvə- tərəvəzi alıb. Mən isə otaqları təmizləyərəm, hər yer təmiz olsun.

Упражнение. Переведите.

Дата добавления: 2015-10-26