Uuml;zeyir hacıbəyov

Bir gün Üzeyirin anası qəribə bir hadisənin şahidi oldu. O, bazarda idi. Birdən qulağına oxumaq səsi gəldi. Bu, Üzeyirin səsi idi. Arvad o tərəf- bu tərəfə boylandı, oğlunu görmədi. Tələsik evə qayıtdı. Əri Əbdülhüseynə dedi:

- Üzeyir bazarda oxuyurdu. Ancaq nə qədər baxdım, özünü görə bilmədim.

Əbdülhüseyn gülümsündü:

- Necə yəni özü yox idi?

- Mən də baş tapmadım. Birdən uşaq məktəbi buraxar, oxuyan olar ha?

Əbdülhüseyn buna əhəmiyyət vermədi. Bir gün o, bazardan keçirdi. Bu zaman doğrudan da oğlunun səsini eşitdi. Dayanıb qulaq asdı. Səs gələn tərəfə getdi. Çayxanada qramofon oxuyurdu. Əbdülhüseyn kişi çayçıdan soruşdu:

- Oxuyan kimdir?

Çayçı gülə- gülə cavab verdi:

- Tanımırsan? Sənin oğlun Üzeyirdir. Səsini vala salıblar.

Üzeyir Hacıbəyov Şuşada məktəbi bitirib, Gürcüstanın Qori şəhərinə getdi. Orada müəllimlər seminariyasına daxil oldu. Üzeyir burada musiqinidə öyrənir, erməni, gürcü yoldaşlarının mahnılarına maraqla qulaq asırdı. O, tar və skripka çalmağı da öyrənirdi.

Üzeyir Hacıbəyov 1904- cü ildə müəllimlər seminariyasını bitirdi. Dağlıq Qarabağın Hadrud kəndində müəllim oldu. Bir il erməni uşaqlarına rus dili dərsi dedi. Sonra Bakıya köçdü və müəllimlik etməyə başladı. O zaman Bakıda müəllim çox az idi. Üzeyir müəllim istəyirdi ki, azərbaycanlı uşaqlar rus dilini öyrənsinlər. Elə buna görə də o, rusca- azərbaycanca lüğət tərtib etmişdi. Üzeyir müəllim həm də hesab dərsi deyirdi. O vaxt hesab kitabını da Üzeyir müəllimin özü yazmışdı.

Üzeyir Hacıbəyov xalq musiqisini çox sevir, musiqi sənətini daha dərindən öyrənmək istəyirdi. O, Moskvaya, Leninqrada musiqi təhsili almağa getdi. Orada görkəmli rus bəstəkarlarından dərs aldı və onlarla dost oldu.

Üzeyir Hacıbəyov ilk Azərbaycan operasını yaratmışdır. Bu opera Məhəmməd Füzulinin “ Leyli və məcnun” poeması üzrə yazılmışdır. Opera da “Leyli və Məcnun” adlanır. Üzeyir Hacıbəyov Bakıda musiqi məktəbinin təşkili üçün də böyük əmək sərf etmişdir. O, gənc musiqi həvəskarlarını bu məktəbə toplayıb, onlara oxumaq, çalmaq və bəstəkarlıq öyrətmişdir. Üzeyir Hacıbəyov konservatoriyada da müəllim olmuşdur. Azərbaycan bəstəkarlarının çoxu Üzeyir Hacıbəyovun tələbəsi olmuşdur. Böyük bəstəkar çoxlu musiqi əsərləri yaratmışdır.

(Bayram Bayramov)

Упражнение. Переведите.

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni

1920- ci il yanvarın 30- da Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Nazirlər Şurası Cümhuriyyətin milli himninin hazırlanması haqqında qərar qəbul etdi və bu məqsədlə Xalq Maarif Nazirliyi tərəfindən müsabiqə elan edildi. Lakin 1920- ci il aprelin 28- də Xalq Cümhuriyyətinin süqutu Azərbaycanın milli himnini qəbul etməyə imkan vermədi.

1992- ci il mayın 27- də parlament " Azərbaycan Respublikasının Dövlət himni haqqında" Qanun qəbul etdi. Qanuna əsasən, 1919- cu ildə böyük bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov və şair Əhməd Cavad tərəfindən tərtib edilmiş "Azərbaycan marşı" Azərbaycanın Dövlət himni

Упражнение. Переведите предложения.

1. Qabaqda bir işıq yanırdı. 2. Oradan topların gurultusu gəlirdi. 3. Biz hadisəyə yaxından tamaşa edirdik. 4. Traktorun səsi uzaqdan eşidilirdi. 5. İpəkqurdlarını kənardn müşahidə edirdik. 6. Cəmil arxadan onu səslədi.

Упражнение. Вставьте приведенные ниже слова.

1. Tükəz rəfiqəsi ilə... danışırdı. 2. Mən onu... göndərdim. 3. Yoldaşları Mahiri... gözləyirdilər. 4. Əziz... oturmuşdu. 5. Xəstə çox... görünürdü. 6. Muxtar Zeynalovla... danışdı. 7. Polad səsini... kəsdi.

tə`cili, dinməz, astadan, halsız, xırp, qəsdən, təklikdə.

Упражнение. Вставьте нужные по смыслу слова.

1. Ənvər adamların... göründü. 2. Qız... bacısını çağırdı. 3.... qadın səsi eşidilirdi. 4. Mən... qalmalı oldum. 5. Mehdi... dayanmışdı. 6. Mürşüd... gələcək. 7. Poladzadə... sizə zəng çalmışdı.

Упражнение. Составьте предложения с данными наречиями.

Acı- acı, sür`ətlə, gözucu, üz- üzə, səssizcə, hiyləgərcəsinə, yavaş, yaman.

Tez, ucadan, gizlicə, gec, təzədən, səhər, düz, axşam, irəli, əyri, yavaşdan, yaxın, sərt, astadan, geri, gecə, aşağıda, yaman, gündüz, həmişəlik, çətin, əvvəl, gec- gec, uzaq, asan, sonra, hələlik, tez- tez, yuxarıda.

Упражнение. Переведите предложения.

1. Ordu cəsarətlə irəliləyir. 2. Ananın sevicdən gözləri doldu. 3. O sakitcə evdən çıxıb getdi. 4. İnstituta daxil olmaq üçün gecə- gündüz çalışır. 5. Birdən qapı taybatay açıldı. 6. İçərdən səs- küy eşidilirdi. 7. Biz təəcublə onun üzünə baxdıq. 8. Xəstənin vəziyyəti birdən- birə pisləşdi. 9. Mən kitabı almadığım üçun təəssüf edirəm. 10. Onlar doscasına ayrıldılar. 11. Havalar günbəgün istiləşir. 12. Həyacandan onun əlləri əsirdi. 13. Mən bu barədə çəxdan düşünmüşəm. 14. Dostlar xeyli söhbətləşdilər. 15. Şagird müəllimən diqqətli qulaq asırdı.

Упражнение.. Вставьте нужные по смыслу слова.

1. …. fikirləş, … danış. 2. Qoca bağda... işlədi. 3. Telefonda səs... eşidilirdi. 4. Onlar... qayıtdılar. 5.... nəfəs almaq olmurdu. 6. Körpə... ağlayırdı. 7.... hava çiskinli idi. 8. O evə... qayıdır. 9. O qonaqlarla... görüşdü. 10. Cavan oğlan bu sözlərdən... sarsıldı. 11. Kitab oxumağı... sevirlər. 12. Vətənin igid oğulları... vuruşurlar. 13. Yaman günün ömrü... olar. 14. O... rayona yola düşəcək. 15. Biz... gəlmişik. 16. Müəllim dəftərləri... yoxladı. 17. Özünü... yorma. 18. Məsuliyyətli şagird dərslərə... hazırlaşır. 19. Dostlarımız təklifimizi... qəbul etdilər.

Упражнение. Переведите на азербайджанский язык.

1) Мило улыбнуться, откровенно обсудить, сухо отвечать, слепо повиноваться, лично знать, кратко описывать, специально прийти, грубо прервать, вежливо обратиться, тихонько позвать, храбро защищаться, крепко заснуть, быть тяжело раненым, быть легко раненым, быть тяжело больным, быть абсолютно правым, блестяще отвечать, постоянно обманывать, зло смеяться.

2) Горячо защищать, войти с шумом, постоянно обманывать, реагировать по- разному, часто встречаться, нетерпеливо ждать, терпеливо объяснить, достаточно знать кого- то, сильно ударить, осторожно войти.

Упражнение. Переведите предложения.

1) 1. Температура внезапно поднялясь. 2. Я поговорил с ними об этом лично. 3. Я регулярно читаю эту газету. 4. Он тихонько подошел к постели больного. 5. Прочтите этот отрывок и кратко изложите его. 6. Эта новость полностью меняет наши планы. 7. Обращайтесь прямо ко мне. 8. Она тяжело больна. 9. Его поведение глубоко возмутило нас. 10. Она редко бывает довольна собой. 11. Все это действительно странно. 12. Я полностью согласен с вашими товарищами. 13. Говорю вам откровенно. 14. Они слепо ему верили.

2) 1. Он постоянно ошибался. 2. Надо действовать осторожно. 3. Он терпеливо ждал своей очереди. 4. Они недостаточно активны. 5. Эта сцена повторялась часто. 6. Они по- разному реагировали. 7. Он бегло говорит на четырех языках. 8. Эти слова пишутся одинаково, но произносятся по- разному. 9. Это выражение часто употребляется в разговорной речи.

Словарь - Lüğət

ədəbi heykəl – памятник mənəviyyat - нравственность

milli zəmin–народное достояние nikbinlik - жизнерадостность

gözəl ənənələr- прекрасные традиции xanəndə- певец

ümidvarıq- надеемся.

Durnalar
Bir zaman havada qanad saxlayın, Sözüm vardır mənim sizə, durnalar! Qatarlaşıb nə diyardan gəlirsiz? Bir xəbər versəniz bizə durnalar!	Sizə müştaq durur Bağdad elləri, Gözləyə- gözləyə qalıb yolları, Asta qanad calın, qafil telləri, Neyifdir, salarsız düzə, durnalar!	Xeyli vaxtdır, yarın fərağındayam, Pərvanə tək hüsnün çırağındayam, Bir ala gözlünün sorağındayam, Görünürmü, görün, gözə, durnalar!

Пословицы и поговорки

Çox oxuyan çox bilməz, Çox gəzən çox bilər. – Не много читай, да много знай.

Урок 24.

Грамматические темы.

1. Послелог.

2. Союз.

Послелог.

1. Послелогами называются служебные слова, которые присоединяются к различным частям речи и, уточняя значения падежей, соединяют их с членами предложения. Послелог всегда стоит после тех слов, к которым он относится.

Послелоги, сочетаясь со словами, передают различные значения:

а) Послелоги, выражающие пространственное (расстояние, направление, конечный пункт) значение.

Послелоги sarı, tərəf, doğru обозначают направление движения: kəndə tərəf, kəndə sarı, kəndə doğru- к селу.

Послелоги kimi, qədər (до) обозначают последний пункт действия.

Kəndə kimi, kəndə qədər - до села.

б) Послелоги, выражающие временное значение: qabaq, əvvəl(до) обозначают опережение во времени: yeməkdən qabaq (əvvəl) - до обеда.

Səndən qabaq Əli gəlmişdi – до тебя пришел Али.

Послелог sonra - после обозначает порядок следования действия:

Dərsdən sonra kinoya gedərik – после занятия пойдем в кино.

Послелог qədər, kimi (до) обозначает предел во времени: səhərə qədər (kimi) səni gözlədim – до утра ждал тебя.

в) Послелоги, выражающие причину и цель: üçün, ötrü - для, görə - из- за.

Bu kitabları sənin üçün (səndən ötrü) gətirmişəm – эти книги я принес для тебя.

Dərsə gecikdiyinə görə (gecikdiyi üçün) ona töhmət verdilər – ему объявили выговор за опоздание на занятие.

г) Послелоги, выражающие сравнение: kimi, tək - как, Uşaq kimi (tək) sakit - тихий как ребенок.

Большинство послелогов пишется со словами раздельно. Слитно пишутся послелоги – can,- cən, - dək, - tək: evəcən, axşamacan, evədək.

Послелог ilə со словами, оканчивающимися на согласный звук, может писаться слитно и раздельно. При слитном написании в соответствии с законом сингармонизма этот послелог употребляется в форме –la, –lə: Kərim ilə, Kərimlə, anam ilə, anamla, sənin ilə, səninlə. Со словами, оканчивающимися на гласный звук, послелог всегда пишется раздельно:ana ilə, Lalə ilə.

В азербайджанском языке послелоги требуют определенных падежей существительных.

Послелоги требующие падежа:

Bunu mən etdim. – Я сделал это ради вас.

Qızım dərsi xəstəliyinə görə buraxmışdı. – Моя дочь пропустила урок по болезни.

Vağzala gədər iki kilometr qalır. – До вокзала остается два километра.

O məni məktəbə qədər ötürdü. – Он проводил меня до школы.

Mən axşam saat beşə qədər işləyirəm. – Я работаю до пяти часов вечера.

O otağa nisbətən bu otaq geniş görünür. – По сравнению с той комнатой эта выглядит просторнее.

Maşının yanında dyrma! – Не стой около машины!

Səhərə yaxın yağış dayandı. – К утру дождь прекратился.

Послелоги, требующие исходного падежа:

Biz onunla məruzədən sonra söhbət etdik. – Мы побеседовали с ним после доклада.

Mühazirə bir saatdan sonra qurtaracaq. – Лекция закончится через час.

Məktəbi qurtardıqdan sonra o ali məktəbə daxil oldu. – По окончании школы он поступил в ВУЗ.

Iclasdan əvvəl Əhməd buraya gəlmişdi. – Перед собранием Ахмед заходил сюда.

В азербайджанском языке представлены также имена существительные- послелоги, которые употребляются в дательном, местном и исходном падежах:

Həsən ağacın altında oturmuşdu. – Гасан сидел под деревом.

Evin dalında bağ var idi. – За домом находился сад.

Günəş dağın dalğndan göründü. – Солнце показалось из- за горы.

Şagird dəftəri stolun üstünə qoydu. – Ученик положил тетрадь на стол.

Sərçə kolun üstündən uçdu. – Воробей улетел с куста.

Onlar mehmanxananın yanından keçdilər. – Они прошли мимо гостиницы.

Dağların arasında kənd yerləşir. – Среди гор расположено село.

Biz dənizin kənarına çıxdıq. – Мы вышли к берегу моря.

Meydanın ortasında abidə ucalır. – Посреди площади возвышается памятник.

В азербайджанском языке во многих случаях русские предлоги не имеют соответствия в виде служебных слов:

Əhməd kitabxanaya getdi. – Ахмед ушел в библиотеку.

Mən bir saatlığa gəlmişəm. – Я зашел на час.

Mən universitetə beş dəqiqəyə çatdım. – Я дошел до университета за пять минут.

Universitetdə məşğələlər iyunda qurtarmışdır. – В университете занятия закончились в июне.

Mən sevincimdən az qala atılıb düşürdüm. – Я чуть не прыгал от радости.

Şofer şəhərdən gəllir. – Шофер едет из города.

Ev daşdan tikilmişdir. – Дом построен из камня.

Səhərdən yağış yağır. – С утра идет дождь.

Denizdən külək əsir. – С моря дует ветер.

Mən yolu keçdim. – Я перешел через дорогу.

______________________________________________________

Buraya сюда uzaqda в далеке

Oraya туда indi теперь

Aşağı вниз indidən от ныне

Yuxarı верх az- çox понемногу

Uzaqdan издали üst верх

Yuxarıda наверху верхняя часть

Aşağıda внизу предмета, поверх

Sağ правый ность предмета

Sol левый

Sağa направо

Sola налево alt низ, нижняя

Soldan слева часть предмета

Altında под iç внутренность,

Axır конец внутренняя часть

Arxasında за предмета

Qabaq, qarşı, ön перед, передняя сторона предмета

Yan бок, боковая часть предмета

Ara промежуток

Orta середина

ərəfəsində накануне

arasında, aramızda, aranızda – между.

önündə, qarşısında,

qabağında – впереди.

ətrafında – вокруг.

Ortasında - посреди

Arasında - среди

xaricində - вне

yaninda – при: institunun yaninda - при институте

haqqında, barəsində - о, об, обо: həkimlər haqqında - о врачах.

Союз.

2. Союзами называются служебные слова, которые служат для грамматической связи между однородными членами, словосочетаниями, составными частями сложного предложения.

По составу союзы бывают простыми (gah, ki, və, əgər, lakin) и сложными (həm də, hərçənd ki, bir halda ki).

Союзы в азербайджанском языке делятся на две группы.

1. Сочинительные союзы.

2. Подчинительные союзы.

1. Сочинительные союзы обеспечивают синтаксические связи между составными частями сложного сочинительного предложения, членами предложения.

1. Соединительные союзы: və, ilə, - la, - lə.

Talıbxan yüzbaşı özü də dəyişir və günü- gündən sərtləşirdi.

2. Комитативные союзы: həm, həm, də, habələ, həmçinin, da, də, həm də ki.

Usta Zeynal həmçinin bir arif kişi idi.

3. Отрицательные союзы: nə - nə, nə də ki, və nə də ki.

Nə mazut iyi verən qabarlı əllər tərpənir, nə də bir kimsə dillənirdi.

4. Противительные союзы: amma, ancaq, lakin, halbuki, bəlkə.

Pal- paltarı səliqəli idi, ançaq görkəmi cılızlaşmışdı.

5. Разделительные союзы: ya, yaxud, gah, ya da, gah da, və ya, ya da ki, gah da ki, yaxud da ki, istər, istərsə də.

Pıçıltı gah eşidilməz olur, gah da ucalan dalğa kimi yayılırdı.

6. Изьяснительные союзы: yə`ni, yə`ni ki, məsələn; Üzümə tərs- tərs baxdı, yə`ni ki durub gedə bilərsən.

Подчинительные союзы.

1. Изьяснительные союзы: ki, belə ki;

Rüstəmə elə gəldiki, uşaq təmiz havada dəyişib qızarır, əhvalı bərkiyirdi.

2. Причинные союзы: çünki, onun üçun də, bunun üçün də, ona görə də, bundan ötrüdürki, o səbəbə ki;

Danışmağım xoşuna gəlmədi, o səbəbə ki, bu söhbətləri artıq eşitmişdi.

3. Сравнительные союзы: guya, sanki, necə ki, nə cur ki;

Sən də işlə, necə ki, mən işləyirəm.

4. Условные союзы: əgər, həpkah, indi ki, madam ki, yoxsa;

Əgər istəsən, səni də apara bilərəm.

5. Уступительные союзы: hərçənd, hərçənd ki, indi ki;

Ряд союзов могут сочетаться с другими союзами: ya da ki, nə də, yəni ki, ona görə ki, indi ki.

Перед второй частью двойных союзов: həm, həm də, ya, ya da, gah, gah da, nə, nə də и др. ставится запятая. Например: O həm oxuyur, həm də işləyir.

Перед союзами ставится запятая. Например: Göy guruldadı, amma yağış yağmadı. Körpə dincəlmirdi, çünki qulağı ağrıyırdı.

При повторном употреблении союзов da, də после них ставится запятая. Например: Uşaq da, cavan da, qoca da azadlıq istəyir.

Слитно пишутся союзы: yaginki, nəinki, sanki, habelə, halbuki, həmçinin, hərgah, hərçənd, çünki.

Раздельно пишутся союзные сочетания: belə ki, bununla da, buna görə də, və ya, və yaxud, daha da, demək ki, yoxsa ki, gah da, guya ki, madam ki, odur ki, ona görə də, onun üçün, onun üçün də, tutaq ki, həm də.

Hərçənd ki, bu barədə onun fikrini bilmək istədi, lakin müdirin cingiltili səsindən səksəndi.

Ifadələr:

Bildiyimizə görə

Oxuduğuma görə

Dediyinə görə

Oxuduqdan sonra

Gələndən sonra

Oxuyandan sonra

Deməzdən əvvəl

Yatmazdan qabaq

Oxuduğum üçün

Bildiyim üçün

Mənim fikrimə görə

Mənim zənnimcə

Mənim düşüncəmə görə

Onun rəyinə görə

Onun fikrinə əsasən

Mənim üçün bizim üçün

Sənin üçün sizin üçün

Onun üçün onlar üçün

Məktəb üçün, ev üçüm, insan üçün.

Mir Cəlal

Mir Cəlal Paşayev 1908 – ci ildə Cənubi Azərbaycanda kəndli ailəsində anadan olmuşdur. Onun uşaqlıq illəri Gəncədə keçmiş və o, ibtidai təhsilini də burada almışdır. 1928 – ci ildə pedaqoji texnikumu bitirdikdən sonra Gəncədə və Gədəbəydə müəllimlik etmişdir. Mir Cəlal 1930 –cu ildə Kazana getmiş, orada Dövlət Pedaqoji İnstitutunun ədəbiyyat şöbəsində təhsilini davam etdirmişdir. Sonralar Bakıda aspiranturanı bitirmişdir.

Mir Cəlal 1928- ci ildən bədii yaradıcılığa başlamışdır. “Hərim Cinayətov”, “Mirzə Şəfi”, “Badam ağacları”, “İclas qurusu”, “Oğul”,

“Ərəb qardaş”, “Gülbəsləyən qız” və s. hekayələri; “Dirilən adam”, “ Bir gəncin manifesti”, “Yaşıdlarım”, “Təzə şəhər”, “Yolumuz hayanadır” kimi povest və romanları ilə məşhur yazıçı kimi tanınmışdır.

Mir Cəlal həm də görkəmli bir alim və müəllim olmuşdur. O, ali məktəblər üçün bir sıra dərsliklərin müəllifidir.

Mir Cəlal 1978 – ci ildə Bakıda vəfat etmişdir.

Baharın sonu

Bu yerlərdə az təsadüf edilən şaxtalı qış günlərindən biri idi. Yer donmuşdu, ayaz kəsirdi. Göy xəlbirindən ələnilmiş kimi tökülən qar dördüncü gün yağışa cevrilmişdi, bir gün sonra isə bərk ayaz başlanmışdı.

Bahar köhnə çarıqlı, yalınqat, qödək paltarda qəssab dükanının qapı sında əsim - əsim əsirdi. Dişi dişini kəsirdi.

Məşədi Baharı qapıdan qovmuşdu.

Bahar buna da dözürdü, çünki gedəsi yeri yox idi. Yetimlik, qız və ehtiyac onu zəncirləyib saxlamışdı. Nə qardaşından xəbər xerən, nə anasına xəbər aparan var idi. Yazı, havaların qızmasını gözlıyirdi.

Bu gün uşağa yeni bir fəlakət üz verdi. Qarınların birini sata bilməmişdi. Qorxudan qayıda bilmir, sallaya – sallaya əlində aparır və müştəri şağırırdı. Qəfildən bir qara it qapını alıb götürüldü. Divarı aşıb bağlar arasında yox oldu...

Bahar bunu söyləyəndə məşədi Abbasın gülməyi tutdu:

- Dünən yumurtadan çıxan cücənin mən yekəlikdə kişiyə kələk gəlməyinə bir baxın! Qarını ikiayaqlı it yeyib, mən yaxşı bilirəm! Özü də böyük it yox, küçük!

Əlini Baharın ciblərinə salıb axtardı, sonra qoltuğuna baxdı:

- Neyləmisən, - dedi, - bir manatın yerini de! Nəyə verib yemisən, düzünü de! – Xozeyin uşağın ağzını iylədi və bərk qışqırdı: - Qarını kimə vermisən, ay it küçüyü?

Uşağın dil- dodağı tutuldu, altdan yuxarı baxan qara, məsum ğözləri böyüdü. And- aman elədi ki, it aparıb. Qəssab onun qolundan tutub eşiyə itələdi:

- Get, bir manatı gətir, sonra gəl!

Bahar qorxusundan cınqırını çəkmədi. Küçəyə çıxdı. Soyuq adamı qılınc kimi kəsirdi. Kqçədə bir adam da görünmürdü. Köhnə çarıqdan çıxan baş barmaqları çoxdan keyimişdi. Başını çevirib gah sağa, gah sola baxır, hər xışiltı və addım səsindən kömək istəyirdi. Bahar onsuz da kiçik vücudu ilə büzüşüb yumağa dönmüşdü, sığınacaq yer axtarırdı.

Qorxa- qorxa bir də ağasının dükanına gəldi. Məşədinin məşəl kimi yanan gözləri uşağa sataşanda oğluna işarə verdi: “Gör pulu gətirdi?” Qəssabın oğlu, Baharın qabağını kəsib soruşdu:

- Manatı gətirdin?

- İsfəndiyar dayı! Ay bəy!

Məşədi özü qışqırdı:

- Gətirməyibsə qoyma!

Bahar titrəyə- titrəyə onun üzünə baxdı. Məşədi Abbas səsləndi:

- Get, pulu gətir, haydı!

Bahar yalvardı:

- Məşədi ağa, qardaşım gələndə alıb verərəm...

İsfəndiyar qapının arasında dayanıb gah atasına, gah yalvaran uşağa baxırdı. Onun yazığı gəlirdi. Atasından xahiş eləmək istəyirdi. Qəssab irəli gəlib qapını basdı. Baharı eşiyə saldı. Bahar soyuğun şiddətindən özünü itirdi, bilmədi nə etsin. Küçədə iki addım yeridi. Ayağının yerə yapışdığını görüb yüyürdü. Ayaqları gəlmədi. Dişləri bərk- bərk şaqqıldadı. Balaca, nazik əlləri, göyərib qurumuş barmaqları ağzında, bükük dizləri bir- birinə dəyirdi. Bel sütununun əyildiyini, kürəklərinə iynə sancıldığını zənn edirdi. Şaxta elə bil iliyinə işləyirdi. Bahar özünü hamamın dəhlizınə saldı.

Dəhliz də soyuq idi. Ancaq içəri qapı açıldıqda isti hava buğ kimi dəhlizə vururdu. Bahar özünə təskinlik verdi, əlində bağlama yuyunmağa gələnlərə qarışıb içəri girdi. Bahar hamam qulluqçularının gözünə görünməmək üçün adam çox olan tərəfdə bir az dayandı. Küncdə samovar qoyub çay satan kişinin yanında boş bir səki gördü. Fürsət tapıb pişik kimi səssizcə səkiyə çıxdı, səki isti və rahat idi.

Bahar gəlib- gedənə baxır, çay verməyə məşğul olan yumru, araqçınlı kişidən gizlənmək üçün daha da kiçilmək, bir kömür parçası olub közə soxulmaq, qızmaq istəyirdi. Xeyli saat belə keçindi. Lakin onu görən olmuşdu. Hamamçı maşa ilə Baharın böyründən bizləyib deyirdi:

- Ədə, ehey, həmşəri! Düş, nə soxulmusan bura? Çıx!

Hamamçının səsinə hamı Bahara baxdı. Bahar başıaşağı qapıya tərəf yeridi. Hamamçı camaatın diqqətini görüb bir az da ucadan danışdı:

- Dadanıblar, hər axşam küncə - bucağa soxulub gizlənirlər, gecə durub pal- paltarı yığışdırırlar. Gözdən tük çəkirlər!

Bu sözləri Bahar eşitmədi. O, qapıdan çıxmışdı, dəhlızdə idi.

Bahar dəhlizdə, məhkum qılınca baxan kimi, eşiyin, qış gecəsinin ayazına baxdı. Sonra dala döndü. Onu təqid edən olmadığını görüb dayanmaq istədi. Duruxdu, mərhəmət uman məzlum baxışları ilə adamların üzünə baxdı. Heç kəsin bir söz demədiyini gördükdə sevinib içəri sürüşdü, küncə qısıldı.

Bığı xınalı kişi buğlana- buğlana hamamdan çıxanda Baharı dəhliz ağzında görüb acıqlandı:

- Adə, sən nə üzlüsən, ay sırtıq maça! Bir şey çırpışdırmamış itilib getmək istəmirsən?

Bahar yalvardı:

- Yerim yoxdur, əmi soyuqdan ölürəmş mən oğru deyiləm!

“Əmi” geri qayıdıb hamamçını səslədi:

- Kəblə Qurban, hərif burda dayanıb ha!

Kəblə Qurban başmaqlarını yeyin- yeyin şaqqıldadaraq dəhlizə tərəf gələndə Bahar yalvardı:

- Vallah, yerim yoxdur. Soyuqdan ölürəm, qoy burada durum, əmi, sən Həzrət Abbas!

Kəblə Qurban Baharı itələyib çölə saldı:

- Rədd ol burdan, Həzrət Abbas qənimin olsun!

Səkinin istisində canı yumşalan Bahar, qışın kəsərli soyuğuna düşəndə elə bil ürəyinə xəncər sancıldı, içindən ufuldadı. Özünü itirdi.

Külək qalxmış, boran başlamış, hava lap qaranlıqlaşmışdı. Bahar bir də qayıdıb hamama girmək, ağlamaq, donan barmaqlarını göstərib yalvarmaq istəyirdi. Yadına düşdü ki, “özgələrə yalvarmaqdansa, öz xozeyininə yalvar, bəlkə ürəyi yumşaldı, bəlkə buraxdı, bəlkə... ”

Упражнение. Прочитайте, найдите послелоги и переведите.

1. Dağın döşündə tikilmiş iki evdən savayı kəndimizin bütün evləri bizimkindən aşağıda idi. 2. Mərdanın əynində dizəcən gələn sarı kürk vardı. 3. Bu dəqiqə sənin üçün nadir bir mahnı çaldıracağam. 4. Onlar pəncərənin önündə heykəl tək durmuşdular. 5. Xatirə ondan aralanıb evlərinə doğru yollandı. 6. O, atın başını kəndə sarı döndərdi. 7. Qumru ruhən Bünyaddan başqa hələ kimsəyə qarşı belə yenilməz meyil və maraq duymamışdı. 8. Mənim xahişimə görə Səməd məni müəllimin yanına apardı. 9. Göytəpə kəndinin yastı qazma daxmaları Kürün sahilinə qədər səpələnmişdi.

Упражнение. Вставьте необходимые послелоги.

1. O səhərə … yatmadı. 2. Nazimdən... heç kim bu sualın cavabını bilmirdi. 3. Onun əlləri buz... soyuq idi. 4. Biz yorulduğumuz... bir az dincəldik. 5. Mən dostum... məsləhətləşdim. 6. Moskvaya təyyarə.. getdik. 7. Özün... bir neçə yeni kitab aldım. 8. Konfrans ayın ikisinə... davam etdi. 9. Biz instituta... piyada getdik. 10. Onlar meşəyə... yollardılar. 11. Gəcə yatmadığıma... özümü çox pis hiss edirdim. 12. Azərbaycan Konstitusiyasına... Azərbaycan dili Azərbaycan Respublikasının dövlət dilidir. 13. Bir neçə il bundan... onlar bu şəhərdən köçüblər. 14. Bir az dincəldikdən... işimizə davam etdik. 15. İnstituta daxil olduğuna... özünü çox xoşbəxt hesab edirdi. 16. Ondan... heç kim evə qayıtmaq istəmirdi. 17. 90- ci illərdən... Azərbaycanda çox böyük dəyişikliklər baş verib. 18. Füzuli Azərbaycan dilindən... ərəb və fars dillərini dərindən bilirdi. 19. Laboratoriya... yeni avadanlıq alındı.

Упражнение. Вставьте по смыслу союзы və, ki, amma, ancaq, lakin, çünki и переведите предложения.

1. Çayı keçə bilmədim,... körpünü su aparmışdı. 2. İlk söz böyüyündür,... Məmməd birinci danışdı. 3. Mən düşünürəm... həyatımızın mə`nası Vətənimizin səadəti üçün çalışmaqdır. 4. Daşkəsəndən səhər çıxmaq istədim,... mümkün olmadı. 5. Mən mağazaya getdim... maraqlı bir kitab aldım. 6. Ana oğlunu çağırdı,... o eşitmədi.

Упражнение. Переведите предложения. Подчеркните послелоги.

1. Səndən başqa heç kim məni başa düşmür. 2. O, bundan əlavə, suallara da cavab verdi. 3. Mən instituta avtobusla getdim. 4. Uşaq anasına tərəf qaçdı. 5. Şagirdlər məktəbə doğru gedirlər. 6. Səhərəcən yata bilmədim. 7. Onu qapıyadək ötürdüm. 8. Biz evə qədər söhbətləşdik. 9. Vətən üçün əlimizdən gələni etməliyik. 10. Səndən ötrü tez gəldim. 11. Gecikdiyiyimə görə üzr istəyirəm. 12. Mənə bunun kimi kitab lazımdır. 13. Dərsdən sonra evə getdik. 14. Biz iclasdan əvvəl bunun haqqinda məsləhətləşdik. 15. Bir dincəklikdən sonra işimizə davam etdik. 16. Yağış dayanacan biz gözlədik. 17. Axşama qədər bütün işlər göruldü. 18. O, sözünü bitirəndən sonra əyləşdi.

Упражнение. Переведите предложения. Выберите нужные послелоги.

1) 1. Вы можете оставить эту книгу у себя до тех пор, пока вы ее не прочтете. 2. Он ничего не сможет сделать, прежде чем не получит эти деньги. 3. Я остаюсь здесь до тех пор, пока не получу их ответ. 4. Я обещаю быть здесь раньше, чем вы вернетесь. 5. Чтобы вы не забыли его адрес, я его записал в вашу тетрадь. 6. Я буду вам повторять это до тех пор, пока не поймете. 7. Не беспокойся, я верну тебе твою книгу раньше, чем она тебе понадобиться. 8. Чтобы вы поняли эту историю. Необходимо, чтобы вы вспомнили, что я вам говорил об этом человеке. 9. Чтобы я мог его спасти, я должен знать все. 10. Они не тронулись с места до тех пор, пока к ним не пришли на помощь. 11. Он проводил его до двери и пожал ему руку.

2) 1. Я дам вам ответ, после того, как поговорю со своим отцом. 2. Они вернутся к этому вопросу, после того как мы выполним свой план. 3. После того как она узнала эту новость, она уехала. 4. После того, как он всех предупредил, он успокоился. 5. После того, как он принял решение, все показалось ему проще. 6. Как толшько она успокоилась, она поняла в чем ее ошибка. 7. Прежде чем отказывать, следовало бы изучить это предложение. 8. Прежде чем принять решение, пусть он хорошо подумает.

3) 1. Прежде чем вам что- нибудь сказать, я должен быть уверен. 2. Хорошенько подумайте, прежде чем что- либо решать. 3. Прежде чем войти, они постучали в дверь. 4. Вчера мы долго разговаривали перед тем, как пойти спать. 5. Проходит несколько минут, прежде чем она замечает, что машина исчезла. 6. Я хотел бы дать тебе еще несколько советов, прежде чем ты примешь это предложение. 7. Я ничего не буду предпринимать, прежде чем не станут известны результаты наших опытов. 8. Он ничего не сможет сделать, прежде чем не получит эти деньги. 9. Прежде чем они поблагодарили ее девушка исчезла в толпе. 10. После того, как он убедился, что дверь хорошо заперта, он поднялся в свою комнату.

Упражнение. Вставьте нужные послелоги- существительные.

Akif üzünü Ayaza … çevirdi və soruşdu: - Sən öz adının mənasını bilirsən? Ayaz ona... baxaraq dedi: - Bəli, bilirəm. İcazə ver, zəngə... fikirləşim, tam dolğun cavab verim. Akif dedi: - Mən sənin təklifin... razılaşıram.

Ayaz bir qədər də fikirləşib dedi: - “Ayaz” sözünün mənası “qışda, buludsuz gecələrdə quru soyuq, şaxta” deməkdir. Son dövrlərə havanın soyuqluğundan asılı olmayaraq buludsuz qış gecəsinə “ayaz” demişlər.

Bundan... mən sənin adının mənasını da bilirəm: Akif – “çaləşqan”, “peşəsinin vurğunu” deməkdir. Onun bir mənası da “tək yaşayan”, “heç kəsə qoşulmayan” deməkdir.

Упражнение. Прочитайте слова и заполните таблицу.

Rövşən, ata, yavaş, mən, dərdli, ancaq, qorxur, qorxaq, ehtiyat, da, ilə, intiqam, xalq, vəfa, xəyanət, xəyanətkarlıq, ev, göz, gözləyir, sür`ətlə, yetmiş, uca, aralıq, ora, sınaq, keçir, keçid, çox, tərəf, şəkil, pasport, valideyn.

İsim	Sifət	Əvəzlik	Fel	Zərf	Bağlayıcı

Упражнение. Прочитайте диалог.

- Alo.

- Bəli

- Salam.

- Kimdir? İlahədir?

- Bəli, mənəm, Kamil.

- İlahə, bu gün kitabxanaya getmişdin?

- Bəli, Kamil, getmişdim. Kitabxanadan iki kitab aldım.

- Hansı kitabları aldın, İlahə?

- “Azərbaycan nağılları”nı və Səməd Vurğunun “Şeirlər” kitabını.

- İlahə, indi hansı şeri əzbərləyirsən?

- “Azərbaycan” şerini əzbərləmişəm. Bir qulaq as:

El bilir ki, sən mənimsən,

Yurdum, yuvam, məskənimsən.

Anam, doğma vətənimsən!

Ayrılarmı könül candan?

Azərbaycan, Azərbaycan!

- İlahə, mən də bu şeri bilirəm. İndi isə “Ananın öyüdü” şerini əzbərləyirəm. Bu şer mənim çox xoşuma gəlir.

- Yaxşı. Sağ ol, Kamil!

- Sağ ol, İlahə. Hələlik.

Упражнение. Вместо точек поставьте нужные буквы и перепишите.

Az.. rbaycan, Bak.., A.. şeron, Gən.. ə, p.. ncərə, par.. xod, k.. ridor, sək.. iz, yed.. i, st.. kan, a.. tomobil, k.. nsert, k.. nfet, par.. voz, k.. mandir, kar.. on.

Упражнение. Переведите на азербайджанский язык.

1. Хумай почистила доску. 2. Кухня чистая. 3. Лейла чисто помыла посуду. 4. Сегодня я пошла в библиотеку. 5. Севиль сегодня дежурная. 6. Мама открыла дверь. 7. Ситара отвечает учителю.

Упражнение. Переведите предложения.

1. Через два часа я уже все закончу. 2. Завтра в это время меня уже не будет. 3. Через неделю он уже все забудет. 4. Прими лекарство, и через полчаса тво головная боль пройдет. 5. После обеда она поднялась в свою комнату. 6. Через три дня он сможет встать. 7. Поторопись, из- за тебя мы опоздаем. 8. Благодаря счастливой случайности мне удалось встретить его еще раз несколько спустя. 9. Благодаря усидчивой работе, ему удалось догнать своих товарищей. 10. Из- за чего вы отложили свой отъезд? 11. Из- за своей медлительности ты теряешь столько драгоценного времени.

Yaylaqlar.

Dağlar rəngarəng, Çiçəklərə bax:

Qüvvətli, nəhəng... Sarı, yasıl, ağ.

Kimsə dağlara Onlar gülümsər,

Rəng çəkibdir, rənk. İşıqlı, parlaq

Başı buludda, Xalıdır, xalı,

Yatıb sükutda. Dağların yalı.

Buludlar çökər, Bir gözdür bulaq,

Göy haray çəkər. Bir şözdür bulaq...

Bu dağlar üstə Axar, elə bil

Gur yağış tökər, Budaqdır, budaq.

Yağar hər yana, Özü buzdur, buz,

Dönər leysana... Hər damla – ulduz.

Bu yaylaq gözəl,

Dərə, dağ gözəl,

Çəməndə hər gül,

Hər yarpaq gözəl.

Buyur, dağa gəl,

Gəl, yaylağa gəl.

Tofiq Mahmud

Axşamın xeyrindən səhərin şəri yaxşıdır – Утро вечера мудрее.

Alim olmaq asandır, adam olmaq çətindir – Быть ученым легко, но быть человеком трудно.

Урок 25.

Грамматические темы.

1. Ədat – Частица

2. Модальные слова.

Частица

1. Частицы – это служебные слова, которые придают предложению или отдельным словам различные смысловые оттенки.

Например:

1. Qatarın gəlməsinə lap az qalmışdı.

До прибытия поезда оставалось совсем мало.

2. Qoy əvvəlcə ağsaqqaları ddinləyək.

Давай сперва послушаем старейшин.

3. İndi axı aşkardıqdır, hər şeyi açıq söyləmək olar.

Сейчас ведь гласность, все можно говорить открыто.

4. Təki sülh olsun.

Лишь бы был мир.

5. Məgər bu zəhərli zavodu şəhərdən uzaq yerdə tikmək olmazmı?

Разве нельзя построить этот отравляющий завод далеко от города?

6. Bəli, səni görmək üçün gəlmişəm.

Да, я пришел чтобы увидеть тебя.

По значению частицы можно разделить на следующие разряды:

1. Şiddətləndirici ədatlar – усилительные частицы: lap, hətta, ki, nə (же, совсем, даже, то, и, ни, ведь).

Mən ki bu haqda sənə demişdim.

Ведь я же об этом тебе говорил.

Əhməd lap yaxına gəldi.

2. Məhdudlaşdırıcı ədatlar - ограничительные частицы: yalnız, bircə, tək, təkcə (лишь, только, один).

Təkcə bundan xəbərim yoxdur. – Только об этом я не знаю.

Kollektivin adından yalnız mənə söz verildi.

От имени коллектива дали слово только мне.

3. Sual ədatları – вопросительные частицы: məgər, - mı, - mi, - mu - mü. (разве, неужели, ли).

Məgər bu işdən rəisin xəbəri yoxdur?

Разве начальник не знает об этом деле?

Adam da yaxşılığı unudarmı?

Неужели человек может забыть доброту?

4. Əmr ədatları - побудительные частицы:

Bax, qoy, qoyun, gərək, di, gəl, gəlin (посмотри- ка, пусть, да, ну, же, давай).

Qoy var olsun ana vətən.

Да здравствует Родина - мать.

Di danış görək.

Ну, говори же…

5. Təsdiq ədatları – утвердительные частицы: bəli, hə (да).

Bəli... Bakılıyam, öz şöhrətim var. – Да, я бакинец, имею свою славу.

Hə, elə mən də onu düşünürdüm. – Да, я тоже о нем думал.

6. İnkar ədatları - отрицательные частицы: yox, xeyr, heç (нет, ни, совсем, не)

Atam bu işə heç razı olmazdı. – Отец совсем не согласился бы с этим делом.

Yox, biz bu işi belə qoymarıq. – Нет, мы так не оставим это дело.

Xeyr, yanıldınız, ona dil verən

Gözilə dünyada alovlar görən

Kəndistan yeridir,

Bəzən də ağ olur insan...

S. Vurğun.

Di ver cavabını, nə durmusan? Din.

Hə... yenə böyürür sarsaq gözlərin.

Дата добавления: 2015-10-26