Читайте также:
|
Экологиянең төп проблемалары: әйләнә-тирә мөхитне пычрату, табигый балансның бозылуы, елга-күлләрнең, урманнарның бетүе, хайваннар дөньясының һ.б. юкка чыгуы. Табигатьне саклауда милли һәм дәүләт программалары.
 |
Тема 1. ЗНАКОМСТВО. ОСЕБЕ
Речевые образцы
| Исәнме(сез)! Хәерле иртә (көн, кич)! Сәлам! Рәхим ит(егез)! Түрдән уз(ыгыз)! Сине (сезне) күрүемә бик шат. Түрдән узыгыз, кадерле кунаклар! Сәламәтлегегез ничек? Саулыгыгыз ничек? Кәефегез ничек? Яхшы. Начар түгел. Зарланмыйм. Эшләрегез яхшы (уңышлы) барамы? Бар да тәртиптә. Туганнарыгыз (балаларыгыз, әти-әниегез) исән-саулармы? Әйе, барысы да исән-сау. Кызганычка каршы, әнием авырып тора. Гафу итегез, сезнең белән танышырга мөмкинме? Минем сезне кайдадыр күргәнем бар кебек. Сезнең исемегез ничек? Минем исемем … Минем фамилиям … Әтиемнең исеме … Сез кем буласыз? Сезнең белән танышуыма бик шат. Сез кайдан? Мин Казаннан (Әлмәттән, Америкадан) Сез татармы? Син эшлисеңме? Юк, мин эшләмим. Мин – студент. Әйе, мин эшлим. Сез кем булып эшлисез? Мин … булып эшлим. Сез кайда эшлисез? Сез укыйсызмы? Әйе, мин укыйм. Юк, мин укымыйм. Сиңа (сезгә) ничә яшь? Миңа … яшь. Сез кияүдәме (өйләнгәнме)? Әйе, мин кияүдә (өйләнгән). Юк, мин кияүдә түгел (өйләнмәгән). Ирегезнең (хатыныгызның, әтиегезнең, кызыгызның) исеме ничек? Иремнең (хатынымның, әтиемнең, кызымның) исеме … Сезнең балаларыгыз бармы? Әйе, кызым (улым) бар. Юк, балаларым юк. Сез кайда яшисез? Әти-әниләрегез кайда яши? | Здравствуйте! Доброе утро (день, вечер)! Привет! Проходи(те). Рад видеть тебя (Вас). Проходите, дорогие гости! Как Ваше здоровье? Как настроение? Хорошо. Неплохо. Не жалуюсь. Дела идут хорошо (удачно)? Все в порядке. Родственники (дети, родители) живы-здоровы? Да, все живы-здоровы. К сожалению, мама болеет. Извините, можно с Вами познакомиться? Мне кажется, что я Вас где-то видела. Как Вас зовут? Меня зовут … Моя фамилия … Отчество … Вы кто? Рад нашему знакомству. Вы откуда? Я из Казани (Альметьевска, Америки). Вы татарин (татарка)? Ты работаешь? Нет, я не работаю. Я – студент. Да, я работаю. Вы кем работаете? Я работаю … Вы где работаете? Вы учитесь? Да, я учусь. Нет, я не учусь. Тебе (Вам) сколько лет? Мне … года. Вы замужем (женаты)? Да, я замужем (женат). Нет, я не замужем (не женат). Как зовут мужа (жену, отца, дочь)? Мужа (жену, отца, дочь) зовут … У вас есть дети? Да, есть дочь (сын). Нет, у меня нет детей. Где вы живете? Где живут ваши родители? |
Буквы и звуки татарского языка
Современный татарский алфавит состоит из 39 букв:
А Ә Б В Г Д Е Е Ж Җ З И Й К Л М Н ң О Ө
П Р С Т У Ү Ф Х Һ Ц Ч Ш Щ ъ Ы ь Э Ю Я
Названия букв такие же, как и в русском.
Система гласных татарского языка состоит из девяти основных звуков а - ә, o - ө, у - ү, ы - е, и и трех звуков, встречающихся только в заимствованных словах о, ы, э.
Гласные подразделяются на:
твердые (гласные заднего ряда) – а, у, ы, о;
мягкие (гласные переднего ряда) – ә, ү, ө, е, и.
Такое подразделение звуков обусловливает закон сингармонизма: ряд гласного звука в корне или в первом слоге сохраняется в присоединенных к нему аффиксах слогах: у + ку + чы + лар + да + гы + сы + на өй + ләр + ебез + дән.
Закону сингармонизма не подчиняются:
1) некоторые арабско-персидские и русские заимствования:
җәмгыять, әмма, киоск, авария;
2) сложные слова: төнбоек, билбау;
3) личные местоимения мин и син в направительном падеже миңа, сиңа;
4) некоторые прилагательные в уменьшительной степени: зәңгәрсу, көлсу.
При произношении татарских гласных работа губ не так энергична, как при произношении гласных русского языка.
А теперь рассмотрим звуки татарского языка с приблизительным эквивалентом их произношения на русском языке.
А – татарский, твердый гласный звук. Является более заднеязычным, чем русский, и более огубленным, особенно в корне слова, а в последующих словах эта огубленность теряется. Сравните произношение следующих слов:
ал – алый
бал – мед бал
апа – сестра папа
арта – увеличивается арка
Алабуга – Елабуга
Ә – мягкая пара звука а произносится более открыто, чем русский звук э. При его произношении рот открывается шире, нижняя челюсть опускается, язык прижимается к нижней челюсти. Сравните:
әти – папа это
чәчәк – цветок чек
әйләнә – окружность элемент
О – в отличии от русского о, при произношении которого губы собираются и округляются, произносится с вытянутыми и округленными губами. Челюсть при произношении татарского остается в состоянии покоя, в то время как в русском она опускается вниз. Сравните:
он – мука он
бор – поверни бор
Ө – является мягкой парой о. В русском языке нет звука, похожего на ө, При его произношении рот приоткрывает слегка, губы вытягиваются округляются, а язык остается в нейтральном положении. Правильно прочитайте следующие слова: көн – день, төнлә – ночью, йөз – сто, көзге – зеркало, Бөгелмә – Бугульма.
Буквы о и ө в татарском языке пишутся только в первом слоге. А в последующих пишутся ы и е, но происходит губная гармония, которая не отражается на письме, поэтому читаются как о и е.
Ы – татарский твердый краткий гласный звук. Напоминает русские безударные а, о, ы. При его произношении язык движется назад, губы в положении полуулыбки. Сравните:
ылыс – хвоя ворот
орлык – семена опыт
каты – твердый экота
сабый – дитя малый
Е – мягкая пара звука ы. Также является кратким. При произношении звука е язык движется вперед. В начале слова он произносится также, как в русском языке. А в тех словах, где в начале слышится звук е, на письме этот звук обозначается через э. Правильно прочитайте, сравните:
ел – год ел
елга – река еда
еш – часто ешь
эт – собака это
элмәк – крючок эмаль
У – татарский твердый гласный звук у практически не отличается от русского у. Сравните:
кул – рука
укучы – ученик
Ү – мягкая пара у. При произношении этого звука губы округляются и предельно собираются.
Бүләк – подарок, төзүче – строитель, бүлмә – комната.
А в сочетании со звуками а и а звуки у и ү образуют губно-губной w, такой звук есть и в английском и в немецком языках, например:
тау [ таw ] – гора, саулык [ саwлык ] – здоровье, дәу [ дәw ] – большой, гәүдә [ гәwдә ] – тело.
И – произносится как русский и, а в конце слова с оттенком ий. Прочитайте:
ил – страна, син – ты, икмәк – хлеб, итек – сапог, ми – мозг, килми – не приходит.
В татарском языке 28 согласных звуков. 25 из них употребляются в исконно татарских словах и арабо-персидских заимствованиях:
б, w, г, гъ, д, ж, җ, з, й, к, къ, л, м, н, ң, п, р, с, т, ф, х, һ, ч, ш, (,) (гамза – гортанный взрыв).
Согласные в, ц, щ употребляются только в русских заимствованиях:
вагон, инфляция, щетка.
Согласные звуки татарского языка можно подразделить на две группы:
– первая группа – это звуки, соответствующие звукам русского языка: б, г, д, ж, з, к, л, м, н, n, р, с, т, ф, ш.
– вторая группа – это согласные фонемы характерные только для татарского языка: ғ, қ, х, җ, ң, в, h, ч, не имеющие соответствий в русском языке. Правильно прочитайте следующие слова:
гаилә – семья, кат 
к – кáтык, хан – хан, җил – ветер, яңгыр – дождь, авыл – деревня, һава – воздух, чәчәк – цветок.
Согласные в, ц, щ, ч встречаются только в заимствованных словах.
В татарском языке в отличие от русского языка понятие мягкости и твердости согласных звуков не существует.
Рассмотрим специфические звуки татарского языка:
в – артикуляция этого звука очень похожа на русское у, но
в отличие от него губы более напряженно собираются, но не вытягиваются, между губами образуется круглая щель и когда выдыхается воздух через нее, губы энергично раздвигаются. Этот звук сильно напоминает английское w, употребляется в начале и в середине слова. Графически обозначается как в, у, ү.
Прочитайте следующие слова:
вак – мелкий, вакыт – время, вәгазь – наставление, авыл – деревня, өчәү – трое, күбәү – много, тау – гора, бау – веревка.
ғ, қ – артикуляцию звука ғ можно поставить следующим образом: запрокидываем голову и как бы полощем горло и получаем звук ғ. Близок к русскому г в диалектном произношении (бог).
Не меняя положения постарайтесь произнести қ. Эти звуки являются глубокозаднеязычными.
Гаскәр – армия, гомер – жизнь, ага – течет, гомуми – общий, гореф - гадәт – обычаи, кан – кровь, кадак – гвоздь, ак – белый.
х – глухой глубокозаднеязычный щелевой согласный звук.
Халык – народ, хаклык – правда, халәт – состояние, ихлас – искренний, ихтыяр – воля, хакыйкать – истина, хас – свойственный.
җ – образуется в передней части языка, данный звук произносится в таких русских словах, как вожжи, дрожжи, дождь.
Җәй – лето, иҗек – слог, иҗтимагый – общественный, җәһәт – быстро, җиң – рукав.
ч – при произношении всех татарских словах, кроме заимствованных, напоминает русское щ, например: щетка, щенок.
Чәч – волос, чиләк – ведро, эч – живот, эчтәлек – содержание, чир – болезнь.
h – глухой щелевой согласный звук. Простой выдох, очень мягкий. Образуется сближением стенок глотки. Чаще употребляется в персидских заимствованиях:
Һәм – и, әһәмиятле – важный, һаман – постоянно, һәлакәт – гибель, һава – воздух.
ң – приоткроем рот так, чтоб, нижняя челюсть опустилась до отказа, в таком случае задняя часть языка приподнимается, маленький язычок опускается и таким образом выход воздуха направляется не в рот, а в нос. Напоминает английский ng и французский n. В этих языках это носовой согласный. В начале слова
не употребляется.
Таң – утро, аң – разум, тәңкә – монета, туң – мерзлый, иң – самый.
[,] – гамза (гортанный взрыв) – образуется смычкой гортани и перерывом голоса, встречается в арабских заимствованиях. Графически обозначается как э:
тәэсир – влияние, маэмай – собачка.
Задания
1. Для выработки правильного произношения татарских звуков прочитайте следующие образцы из произведений татарских авторов. Пусть вас не смущает, что пока не понятны их содержания.
а) Мин – кеше
| Бу дөньяга яралганмын. Мин – кеше. Саф сөюнең мин булганмын Җимеше. Бар гомерем – ике адым Арасы; Табигатьнең мин тынгысыз Баласы. Һәр көнне мин – эшем белән Бал корты. Елгырлыкта – чал кыялар Бөркете. Кош түгелмен, Күктә гизәм, Мин көчле, Балык түгел, суда йөзәм, мин – кеше. Адашканда | йолдызлардан Юл сорыймын, мин – кеше; Шатланганда чишмә булып чылтырыймын, мин – кеше. Кайгырганда өнсез калып Кичерәмен, Тау ише. Таңда чәчкә исләренә Исерәмен, мин – кеше. Гел хаклык юллап алышам, мин – кеше. Кичерегез, ялгышылса, мин – кеше. (Сафуан Әлибай) |
б) Татарча да яхшы бел,
Русча да яхшы бел.
Икесе дә безнең өчен
Иң кирәкле затлы тел.
(Шәйхи Маннур)
в) Танышлык
Эштән кайтышлый каршыга ике кеше килеп басты.
– Син мине таныйсыңмы? – дип сорады өлкән яшьтәгесе.
– Бер дә хәтерләмим шул.
– Хәер, еллар үтә бит, онытыла да торгандыр. Ә менә мин сине бүген күргәндәй хәтерлим. Бик күп еллар элек син бик яшь идең әле.
– Дөрес.
– Әйтәм бит, менә үзең дә раслап торасың. Шул вакыт, минем әтинең танышы синең әтиең белән бер оешмада эшләгән.
– Минем әти заводта эшләгән.
– Әлбәттә, заводта. Минем әтинең танышы да шул заводта эшләде.
– Мин шул елларны шул абзый белән сезгә килә идем. Бүгенгедәй хәтеремдә... Үтә гомерләр. Мине синең әтиең үз малае кебек ярата иде … Ул җиңе белән яшен сөртеп алды. – Хәзер балаларың да бардыр инде? Ничәү соң?
– Икәү …
(Альберт Яхин)
2. Решите «звуковые пропорции»:
о: ө = ы:? ө:? = ү: у
а: у =?: ү а: о: у = ә:?:?
б: п = з:? =?: к д: з: б = т:?:?
п: ф = б:? п: т = б:? =?: ш
3. Составьте пять предложений со словами не подчиняющимися закону сингармонизма.
4. Вставьте вместо многоточий соответствующие буквы.
К … з (осень), к … ндез (днем), күлм … к (рубашка), к … л (озеро), я … гыр (дождь), оз … н (длинный), әние … (моя мама), китапта … (из книги), мәктәб … (твоя школа).
5. Переведите диалоги
а) – Исәнмесез!
– Исәнмесез! Рәхим итегез. Сезне күpүeмә бик шатмын.
– Сезне күптән күpгәнeм юк иде. Эшләрегез яхшы гына барамы?
– Pәхмәт, бар да тәртиптә. Сез Казанга озакка килдегезме?
– Мин Казанга бер айга килдем.
– Кайда тукталдыгыз?
– Туганнарда. Казанга килүегезнең максаты нинди?
– Мин Казанга больницага (xaстаханәгә) килдем.
б) – Исәнмесез.
– Хәерле көн.
– Минем сезне кайдадыр күргәнем бар кебек. Сезнең исемегез ничек?
– Минем исемем Алсу, фамилиям – Зарипова. Ә сез кем буласыз?
– Мин Kәpимовa Гүзәл. Алсу сез кайдан?
– Мин Казаннан. Ә сез кайдан?
– Мин Мәскәүдән.
– Сез Казанга конференциягә килдегезме?
– Әйе. Гүзәл, сез кем булып эшлисез?
– Мин – студент. Ә сез кайда эшлисез?
– Мин институтта укытам.
в) – Исәнмесез.
– Хәерле кич. Рәхим итегез, кадерле кунаклар. Ceзнe күптән күpгәнeм юк иде. Саулыгыгыз ничек?
– Рәхмәт, бик яхшы. Ә сезнең кәефегез ничек?
– Начар түгел.
– Эшләрегез яхшы гына барамы?
– Әйе, барысы да яхшы.
– Әти-әниләрегез исән-саулармы?
– Әйе, барысы да исән-сау.
– Аларга миннән бик зур сәлам.
г) – Гафу итегез, сезнең белән танышырга мөмкинме?
– Әйе, мөмкин.
– Сезнең исемегез ничек?
– Минем исемем Алия. Ә сез кем буласыз?
– Мин Айрат. Сезнең белән танышуыма мин бик шат.
– Мин дә бик шат. Сез кем булып эшлисез?
– Мин бухгалтер. Ә сез?
– Мин менеджер. Гафу итегез, Алия, сез кияүдәме?
– Юк.
– Мин бик шат. Мин дә өйләнмәгән. Сезне кинога чакырырга мөмкинме?
– Юк. Минем буш вакытым (свободное время) юк.
6. Составьте диалоги по следующим ситуациям:
а) Вы первый раз видите своих одногруппников. Поздоровайтесь. Представьтесь. Спросите, как их зовут, сколько им лет;
б) Вы первый день вышли на новую работу, встречаетесь
с новыми коллегами. Поздоровайтесь, расспросите о работе. Познакомьтесь с ними.
7. Расскажите о себе (о вашем друге, брате, сестре, родителях).
Тема 2. БЛАГОДАРНОСТЬ. ИЗВИНЕНИЕ. ПРОЩЕНИЕ
Речевые образцы
| Рәхмәт. Мин сезгә бик рәхмәтле. Мин сезнең алда бурычлы. Сезгә зур рәхмәтемне белдерәм. Гафу итегез. Борчуым өчен гафу үтенәм. Соңга калуым өчен кичерегез. Зинһар, мине ачуланмагыз. Берни түгел. Уңайсызлыклар тудыруым өчен гафу итегез! Гафу итегез, сезгә бер минут көтәргә туры килер. Сау булыгыз! Исән булыгыз! Хушыгыз! Кабат очрашканга кадәр! Яңа очрашуны түземсезлек белән көтеп калам! | Спасибо. Я вам очень благодарен (благодарна). Я в долгу перед вами. Выражаю Вам огромную благодарность. Извините. Прошу прощения за беспокойство. Простите за опоздание. Пожалуйста, не ругайте меня. Не за что. Извините, за то, что создал вам неудобства! Извините, вам придется минутку подождать. До свидания! До свидания! Прощайте! До новых встреч! С нетерпением буду ждать новую встречу! |
Типы слогов
В татарском языке имеется 6 типов слогов, по которым строятся слова:
1) гласный: у (междометие у, о), и (наклони), ә (но), у + ку;
2) согласный + гласный: су, бу, ку + рай, са + лым (налог);
3) гласный + согласный: ул, ак, ал + ма;
4) согласный + гласный + согласный: кул, мин, бар;
5) гласный + согласный + согласный (сочетания лт, нт, рт, йт): әйт, ант (клятва), урт (десна);
6) согласный + гласный + согласный + согласный: кайт (возвращайся), карт + лык, шарт (условие), шарт + лау (взрыв).
Кроме этих исконных типов слогов, в татарском языке заимствованные слова сохраняют слогоделение заимствуемого языка.
Татарский язык характеризуется тем, что в одном слоге
не могут рядом находиться два согласных, исключая 2 последних типа слогов, где один согласный всегда сонант – р, л, й, н, м, w. Поэтому некоторые русские слова в просторечии звучат с дополнительными краткими гласными ы, е: ышкаф, тырактор и т.д. Это явление иногда находит отражение и в письме: бүрәнә – бревно, эскерт – скирд, эскәмия – скамья и т.д.
Ударение
Ударение, как правило, падает на последний слог: китάп (книга), акчά (деньги), укý (чтение).
При присоединении аффиксов ударение передвигается на конечный слог: китаптάн (из книги), акчалάр (деньги), укучылардάн (из учеников).
Исключения:
а) в вопросительных местоимениях ударение падает на первый слог: нúнди? кάйда? нúгә? кéмдә?
б) аффиксы отрицания всегда неударные: бάрма (не ходи), бúрмим (не отдам), άлмый (не берет);
в) в парных словах ударение падает на последний слог первого компонента: агάй - эне (родня), άз - маз (незначительный), дýс - иш (друзья);
г) во 2-м лице повелительного наклонения ударение падает на первый слог: бάшла (начинай), ýкыгыз (читайте), άлмагыз (не берите);
д) аффиксы сказуемости на себя ударения не принимают: эшчéмен (я рабочий), без көчлéбез (мы сильны), сез бәхетлéсез (вы счастливые), без шάтбыз (мы рады);
е) вопросительные частицы на себя ударения не принимают: килдéме (пришел?), күрдéме (видел?);
ж) когда перед словом имеется усилительная частица, то ударение падает на данную частицу: бúк тиз (очень быстро), гάять әкрен (слишком медленно), сάп - сары желтый-прежелтый;
з) аффиксы - ганчы /- гәнче, - канчы /- кәнче, - ча /- чә ударение
не принимают: кү’ргәнче (до того как увидеть), бúргәнче до (того как отдать), минéмчә (по-моему), безнéңчә (по-нашему);
и) послелоги не принимают на себя ударение: әтú белән
(с папой), урάм аркылы (через улицу), безнéң өчен (для нас);
к) в заимствованных союзах ударение падает на 1 слог: лә’кин (но), ә’мма (однако), фә’кать (только), я’гъни (то есть);
л) в заимствованных словах из русского языка ударение сохраняется как в языке-источнике: άкция, рéйтинг, конститýция, экспάнция, респýблика.
В данных словах, если ударение падает на 1 слог, то при присоединении аффиксов ударение не передвигается: άрмия – άрмиягә.
Если ударение падает на последний слог, то он передвигается на конечный слог: телефóн – телефоннάр – телефоннардά.
Но в словах, которые были заимствованы до советского периода ударение падает, также как и в исконно татарских словах, на последний слог: дéготь (дегéт).
Задания
1. Приведите примеры (слова) соответствующие нижеприведенным шаблонам, где С – гласный звук (сузык аваз), Т – согласный звук (тартык аваз):
Пример: СТ – ТСТ – ач - кыч
СТ – ТСТ ТСТ СТ – ТС
ТСТ – ТС ТСТ – ТСТ ТСТ – ТС – ТСТ
2. Обозначьте ударения слов:
Бала, балалар, яшел, яшелчә, эшләмик, савыт-саба, килмәсен, алмагыз, килмисеңмени, күрдеңме, ямь-яшел, яшелчәче, экономика, синеңчә, тукталыш саен, законнарны, кап-кара, синең өчен, акцияләрнең биш проценты, иң чибәр, бизнес, эшләгәнче, указ, конституция, урам аша.
3. Прочитайте и переведите диалог.
а) – Исәнмесез, Гөлназ Радиковна!
– Исәнмесез.
– Борчыганым өчен, зинһар, гафу итегез! Мин Артур белән сөйләшергә теләгән идем.
– Бик кызганыч, Артур өйдә юк. Бер-ике сәгатьтән кайтыр. Нәрсә әйтергә?
– Миңа шалтырата алмас микән?
– Ярый, әйтермен.
– Авыр булмаса, минем өй телефонының номерын язып алыгызчы.
– Хәзер. Бер генә минут, каләм алам. Әйтегез.
– 267-36-25. Рәхмәт сезгә. Сау булыгыз.
– Хуш.
б) – Маша, минем белән азык-төлек кибетенә барып килә алмыйсыңмы?
– Яхшы. Минем ике сәгать вакытым бар. Мин синең белән барам. Син нәрсәләр алырга телисең?
– Миңа сөт, каймак, кефир, катык, сыер ите, тавык, казылык алырга кирәк. Яшелчәләр һәм җиләк-җимеш бүлегенә дә кереп чыгарбыз әле, ипи һәм чәйгә берәр тәмле әйбер алырга кирәк.
– Бик күп икән, мин сиңа булышырмын.
– Ярдәмең өчен зур рәхмәт.
4. Составьте диалоги по следующим ситуациям:
а) Вы пришли в гости к своему другу. Он знакомит вас со своими родственниками. Его родители интересуются вашей семьей. Уходя, поблагодарите за угощение. Попрощайтесь;
б) Вы пришли в деканат узнать расписание на семестр;
в) Вы опоздали на занятие, извинитесь за опоздание;
г) Вам звонит мама и просит вас по пути зайти в продовольственный магазин и купить молоко, хлеба, сливочного и растительного масла;
д) В магазине вам нужно купить килограмм огурцов и помидоров, зеленого лука. Сделав покупку, поблагодарите продавца. Попрощайтесь.
Расскажите о посещении продовольственного магазина.
Словарь
| ак май – сливочное масло алмагыз – не берите алырга кирәк – нужно купить бала – ребенок бик кызганыч – очень жаль вакыт – время дуңгыз ите – свинина иң чибәр – самый красивый казылык – колбаса каймак – сметана каләм – карандаш кап-кара – черный (превосходная степень) килмисеңмени – ты разве не придешь килмәсен – пусть не приходит (повелительное наклонение) кишер – морковь кыяр – огурец күрдеңме – ты видел савыт-саба – посуда | синеңчә – по-твоему синең өчен – для тебя суган – лук сыер ите – говядина сөт – молоко тавык – курица тукталыш саен – на каждой остановке урам аша – через улицу эшләгәнче – до того как сделать эшләмик – не будем делать (желательное наклонение) ямь-яшел – зеленый (превосходная степень) яшел – зеленый яшелчә – овощ яшелчәче – овощевод үсемлек мае – растительное масло җиләк-җимеш – фрукты |
Тема 3. СЕМЬЯ. РОДСТВО
Речевые образцы
| Гаиләгез зурмы? Гаиләбез бик зур түгел. Гаиләгездә ничә кеше? Гаиләбездә өч кеше: әти, әни һәм мин. Әниең (әтиең, апаң, абыең һ.б.) кайда эшли? Әнием банкта эшли. Гаиләгез кайда яши? Без гаиләбез белән (безнең гаиләбез) Мәскәүдә яшибез. Фатирыгыз зурмы? Фатирыгыз ничәнче катта? Фатирыбыз өченче катта урнашкан. Фатирыгыз ничә бүлмәле? Фатирыбыз дүрт бүлмәле. Фатирыбыз бик кечкенә. Анда кунак бүлмәсе, зур аш бүлмәсе, коридор һәм юыну бүлмәсе бар. Сез кайсы урамда яшисез? Без Ямашев урамында яшибез. Ничә күршегез бар? Безнең белән бер катта ике гаилә яши. Күршеләрегез белән аралашып яшисезме? Күршеләребез белән без яхшы мөгамәләдә, дус яшибез. Күршеләребез белән бер-беребезгә булышып яшибез. Күршеләребез белән бәйрәмнәрне бергә үткәрәбез. Күршеләрегезнең гаиләләре зурмы? Уң як күршеләрнең гаиләсе өч кешедән, ә сул як күршеләрнеке биш кешедән тора. Синең тудыкаң (тудыгың, балдызың, җизнәң, җиңгәң, каенигәчең, каенсеңлең, каенэнең) бармы? Синең каенанаң һәм каенатаң исәнме? Алар кайда яшиләр? Йорт җиһазлары кибете. Офис өчен җиһазлар. Безгә йокы бүлмәсенә (аш бүлмәсенә җиһаз кирәк. Минем балалар бүлмәсенә җиһаз аласым килә. Безгә менә бу караватны (өстәлне, урындыкны, ышкафны, киштәне, компьютер өстәлен) карарга ярыймы? Рәхим итегез! Бу өстәлнең бәясе күпме? Бу өстәл алты мең сум тора. Бу өстәл бик кыйбат (арзан). Бу ышкаф кыйбат тормый. Бу киштә ничә сум тора? Миңа менә бу урындык ошый (ошамый). Сездә җиһазны кредитка алырга мөмкинме? Әйе, мөмкин. Юк, мөмкин түгел. Кредит бүлеге икенче катта урнашкан. Сездә ташламалар каралганмы? Бездә Ульяновск шәһәрендә эшләнгән җиһазга 15 % ташлама каралган. Без менә бу бүлектәге җиһазларга 10 % ташлама ясыйбыз. Бер атна бездә күпләп сату атнасы. Һәр җиһазга 20 % ташлама ясала. | Ваша семь большая? Наша семья не очень большая. Сколько человек в вашей семье? В нашей семье нас трое: папа, мама и я. Где работает твоя мама (папа, сестра, брат и др.)? Моя мама работает в банке. Где живет ваша семья? Мы с семьей живем (наша семья живет) в Москве. Ваша квартира большая? Ваша квартира на каком этаже? Наша квартира расположена на третьем этаже. Сколько комнат в вашей квартире? Наша квартира четырехкомнатная. Наша квартира очень маленькая. Там есть гостиная, большая кухня, коридор и ванная комната. На какой улице вы живете? Мы живем на улице Ямашева. Сколько у вас соседей? С нами на одном этаже живет еще две семьи. Общаетесь ли с вашими соседями? Мы с соседями в хороших отношениях, живем дружно. Мы с соседями помогаем друг-другу. Мы с соседями вместе отмечаем праздники. Большая ли семья ваших соседей? Семья соседей справа состоит из трех человек, а семья соседей слева из пяти. Есть ли у тебя двоюродная сестра (двоюродный брат, свояченица (младшая), зять, жена старшего брата, старшая сестра жены (мужа), золовка, деверь). Живы ли твои свекровь (теща) и свекор (тесть)? Где они живут? Магазин мебели для дома. Мебель для офиса. Нам нужна мебель для спальни (для кухни). Я хочу купить мебель для детской комнаты. Можно нам посмотреть вот эту кровать (стол, стул, шкаф, полку, компьютерный стол)? Пожалуйста! Сколько стоит этот стол? Этот стол стоит шесть тысяч рублей. Этот стол очень дорогой (дешевый). Этот шкаф не дорогой. Сколько стоит эта полка? Мне нравится (не нравится) этот стул. Можно ли у вас взять мебель в кредит? Да, можно. Нет, нельзя. Отдел кредитования расположена на втором этаже. У вас предусмотрены скидки? У нас предусмотрена 15 % скидка на мебель из Ульяновска. Мы делаем 10 % скидку на мебель, расположенную в этом отделе. У нас неделя расспродажи. На каждую мебель 20 % скидка. |
Категория числа
В татарском языке имеется два числа: единственное и множественное. Единственное число не имеет показателей: китап – книга, кул – рука, өстәл – стол.
Образование множественного числа
| Аффиксы | Значение и употребление | |
| Твердый вариант | Мягкий вариант | |
| -лар китап-лар книги кул-лар руки | -ләр өстәл-ләр столы дәфтәр-ләр тетради | Основной показатель множественного числа |
| -нар каен-нар березы таң-нар зори урам-нар улицы | -нәр көн-нәр дни җиң-нәр рукава рәсем-нәр рисунки | Присоединяется к основам, оканчивающимся на носовые согласные (м, н, ң) |
Имена числительные
Числительные в татарском языке подразделяются на:
Простые (гади): бер … ун;
| 1 – бер 2 – ике 3 – өч 4 – дүрт 5 – биш 6 – алты 7 – җиде 8 – сигез 9 – тугыз | 10 – ун 20 – егерме 30 – утыз 40 – кырык 50 – илле 60 – алтмыш 70 – җитмеш 80 – сиксән 90 – туксан | 100 – йөз 1000 – мең 1000000 – миллион |
Сложные (кушма). Образуются следующим образом: название десятка + простое числительное до десяти:
| 11 – унбер 12 – унике 13 – унөч | 14 – ундүрт 15 – унбиш 16 – уналты | 17 – унҗиде 18 – унсигез 19 – унтугыз |
Составные (тезмә): егерме бер, утыз биш, бер мең тугыз йөз җитмеш биш, ике мең ике, унбиш мең җитмеш алты и др.
21 – егерме бер, … 29 – егерме тугыз
31 – утыз бер, … 39 – утыз тугыз
41 – кырык бер, … 49 – кырык тугыз
51 – илле бер, … 59 – илле тугыз
61 – алтмыш бер, … 69 – алтмыш тугыз
71 – җитмеш бер, … 79 – җитмеш тугыз
81 – сиксән бер, … 89 – сиксән тугыз
91 – туксан бер, … 99 – туксан тугыз
111 – йөз унбер
1456 – бер мең дүрт йөз илле алты
2007 – ике мең җиде
В татарском языке имеется 5 разрядов числительных:
Количественные (микъдар саны): алты, унҗиде, алтмыш. Отвечают на вопрос ничә? (сколько?).
Дробные числительные также рассматриваются здесь же.
В них знаменатель получает форму исходного падежа - дан /- дән,
- тан /- тән, - нан /- нән: икедән бер (1/2), алтыдан биш (5/6), уннан өч (3/10).
Порядковые (тәртип саны). Отвечают на вопрос ничәнче? который? какой? Показателями являются аффиксы - нчы /- нче (после гласных); алты - нчы, унҗиде - нче, егерме - нче - ынчы /- енче (после согласных): тугыз - ынчы, утыз - ынчы, алтмыш - ынчы.
Приблизительные (чама саны). Отвечают на вопрос ничәләп? ничәләгән? (примерно сколько?). Показателями являются аффиксы - лап /- ләп, - лаган /- ләгән парное сочетание числительных: алтылап, меңләгән, бер - ике, биш - алты.
Собирательные (җыю). Отвечают на вопрос ничәү? (сколько?). Показателем являются аффиксы - ау /- әү: алтау, өчәү.
Разделительные (бүлем саны). Отвечают на вопрос ничәшәр? (по сколько?). Показателем являются аффиксы - ар /- әр (после согласных) - ун /- ар, өч /- әр, - шар /- шәр (после гласных): алты - шар, унҗиде - шәр.
Категория принадлежности
В татарском языке принадлежность выражается при помощи личных местоимений в притяжательном падеже: и особыми притяжательными аффиксами, присоединяющимися к существительным: китаб ым – моя книга, урын ыбыз – наше место.
Значение принадлежности, в отличие от русского языка, где оно выражается сочетанием двух слов, в татарском языке может быть выражено одним существительным, оформленным специальным лицевым аффиксом принадлежности.
минем китабым
моя книга китабым
минем китап
минем – мой, моя, мое; синең – твой, твоя, твое; аның – его, ее;
безнең – наш, наша, наше; сезнең – ваш, ваша, ваше; аларның – их.
Исемнәрнең тартым белән төрләнеше
| Лицо | После основ на гласный | После основ на согласный | |
| Единственное число | |||
| минем - м синең - ң аның - сы /- се | апа - м (моя сестра) апа - ң (твоя сестра) апа - сы (ее, его сестра) | - ым /- ем ул -м (мой сын) - ың /- ең ул - ың (твой сын) - ы /- е ул - ы (ее, его сын) | |
| Множественное число | |||
| безнең - быз /- без сезнең - гыз /- гез аларның - ы /- е | апа - быз (наша сестра) апа - гыз (ваша сестра) апа - лар - ы (их сестра) | - ыбыз / ебез ул - ыбыз (наш сын) - ыгыз /- егез ул - ыгыз (ваш сын) - ы /- е ул - лар - ы (их сыновья) |
Слова, оканчивающиеся на гласный и, при произношении которых в конце слышится звук ий, склоняются по лицам так же, как основы на согласный, но в 3-м лице сохраняется вариант основ на гласный:
1. әни - ем;
2. әни - ең;
3. әни - се.
Форма 3-го лица множественного числа, в зависимости от контекста может иметь три значения, например:
аның апалары – его сестры; аларның апалары – их сестры; апалары – их сестра.
Числительные также принимают аффиксы принадлежности. Прочитайте и запомните следующие примеры:
Без икебез – мы оба (обе). Без өчебез – мы втроем
Сез икегез – вы оба (обе). Сез дүртегез – вы вчетвером
Алар икесе – они оба (обе). Алар бишесе – они впятером.
Безнең беребез (икебез, өчебез...) – один (одна) из нас
Сезнең берегез (икегез, өчегез...) – один (одна) из вас
Аларның берсе (икесе, өчесе...) – один из них
Безнең икенчебез – второй из нас
Сезнең дүртенчегез – четвертый из вас
Аларның өчесе – третий из них
Категория падежа
В татарском языке, так же как и в русском, количество падежей – шесть. Для усвоения падежей важно знать соответствие падежных вопросов в русском и татарском языках.
| Падеж | Вопрос | Без аффикса принадлежности 1, 2-го лица множественного числа |
| Баш килеш Основной падеж | кем? нәрсә? кто? что? | апа әни |
| Иялек килеше Притяжательный падеж | кемнең? чей? чья? чье? нәрсәнең? нинең? чей? у чего? | -ның/-нең әнинең көннең |
Продолжение
| Падеж | Вопрос | Без аффикса принадлежности 1, 2-го лица множественного числа |
| Юнәлеш килеше Направительный падеж | кемгә? кому? к кому? на кого? нәрсәгә? нигә? на что? зачем? чему? к чему? об что? кая? куда? ничәгә? к скольки? на сколько? | -га/-гә апага әнигә китапка даруга өстәлгә шәһәргә |
| Төшем килеше Винительный падеж | кемне? кого? нәрсәне? Нине? что? | -ны/-не апаны |
| Чыгыш килеше Исходный падеж | кемнән? от кого? с кого? нәрсәдән? от чего? из чего? с чего? кайдан? откуда? | -дан/-дән -тан/-тән -нан/-нән ападан |
| Урын-вакыт килеше Местно-временной падеж | кайда? где? кемдә? у кого? на ком? нәрсәдә? нәрсәдә? нидә? на чем? в чем? кайчан? когда? ничәдә? во сколько? | -да/-дә -та/-тә өстәлдә әнидә китапта шимбәдә |
Основной падеж татарского языка отчасти соответствует именительному падежу русского языка: Әни кайтты. Мама пришла. И этот падеж употребляется чаще, по сравнению с остальными. Слово в основном падеже в предложении может выступить подлежащим, дополнением, определением, сказуемым, обстоятельством (совместно с послелогами и послеложными словами). Алсу килде. Пришла Алсу. Мин кибеттән алма алдым. Я в магазине яблоко купила. Бу таш өй бик матур. Этот каменный дом очень красивый. Мин – студент. Я – студент. Театрянында очрашырбыз. Встретимся возле театра.
Притяжательный падеж: Апаның эше бик күп. У сестры много дел. Дәфтәрнең битен ертып алдым.
Направительный падеж: Апа шәһәргә китте. Безгә сигезгә килергә куштылар. Бу китапны илле сумга алдым.
Винительный падеж: Китапны алам (беру книгу), апаны сагынам (скучаю по сестре).
Исходный падеж: урамнан керде. Мин эштән кайттым. Бу бина таштан эшләнгән. Когда татарский вопрос соответствует русскому из кого?, существительное употребляется только в форме множественного числа, например: Бу группа укытучылардан тора (Эта группа состоит из учителей).
Местно - временной падеж употребляется для обозначения местонахождения предмета или времени, к которому относится действие или состояние. Мин Казанда яшим (Я живу в Казани), Мин алтыда торам (Я встаю в шесть).
В татарском языке местоимения изменяются по падежам так же, как и существительные. Личное местоимение мин (я) в притяжательном падеже имеет форму минем (мое).
Числительные вне сочетания с существительными в татарском языке изменяются по падежам так же, как и существительные.
Во всех случаях при склонении слова во множественном числе аффиксы множественности - лар /- ләр, - нар /- нәр присоединяются к основе, а падежный аффикс присоединяется к аффиксам множественного числа: балалар, балаларның, балаларга.
Характеристика
Холыкнамә – кемнең дә булса хезмәте һәм җәмәгать эшчәнлеге турында рәсми рәвештә бирелә торган язма бәяләмә.
| Мамадыш районы Түбән Сон урта мәктәбе укучысы Гайсина Айгөл Илнур кызына Холыкнамә Гайсина Айгөл Илнур кызы 2000/2001 уку елында Мамадыш районы Түбән Сон урта мәктәбендә укыды. Мәктәптә уку чорында ул үзен тырыш, тәртипле һәм намуслы укучы итеп танытты. Барлык фәннәрдән «4» һәм «5» билгеләренә генә укыды. Тыйнак, аралашучан, ярдәмчел булганга күрә, аны иптәшләре дә, укытучылар да хөрмәт итә. Ул җәмәгать эшләрендә актив катнашты. Мәктәп газетының мөхәррире булып эшләде. Холыкнамә яңа уку урынына – Казан шәһәренең 1нче номерлы гимназиясенә тапшыру өчен бирелә. Мәктәп директоры имза 2001 ел, 28 июнь | Характеристика на учащуюся Нижнесунской средней школы Мамадышского района Гайсиной Айгуль Ильнуровне. Гайсина А.И. училась в 2000/ 2001 учебном году в Нижнесунской средней школы Мамадышского района. За время учебы показала себя старательной, дисциплинированной и добросовестной ученицей. По всем предметам имела оценки «4» и «5». За скромность, общительность и отзывчивость ее уважали и учителя, и учащиеся. Принимала активное участие в общественной жизни. Работала редактором школьной газеты. Характеристика выдана для представления по новому месту учебы в гимназию № 1 города Казани. Директор школы подпись 28 июня 2001 года |
Задания
1. Переведите существительные. Образуйте множественное число:
көн, төн, ел, ай, иртә, кич, шәһәр, авыл, урам, өй, фатир, кат, мәктәп, институт, университет, дәрес, китапханә, китап, тел, укучы, студент;
кеше, әти, әни, әби, бабай, абый, апа, эне, сеңел, ир, хатын, кияү, килен, гаилә, кыз, малай, дус, иптәш, язучы.
2. Переведите на татарский язык:
стол – столы, стул – стулья, лестница – лестницы, полка – полки, комната – комнаты, класс – классы, группа – группы, одноклассник – одноклассники, учебное заведение – учебные заведения, выставка – выставки, работа – работы.
3. Напишите прописью следующие числа:
5, 8, 14, 56, 79, 81, 90, 97, 102, 133, 1897, 2008, 38655, 448903, 2/3, 5,3.
4. Образуйте порядковые и приблизительные числительные:
3, 10, 16, 1000, 57, 89, 432.
5. Переведите словосочетания:
Моя мама, их квартира, его семья, твой дедушка, ваша бабушка, его друг, моя подруга, твой папа, ваш младший брат, моя сестра, его младшая сестра, наши родители, твоя жена, ее муж.
6. Переведите предложения на русский язык.
Без икебез дә шушы шәһәрнеке. Сез икегез дә соңга калдыгызмы? Бу эшне алар өчесе генә эшләгәннәр. Концертка бишебез дә барабыз. Өстәл бик авыр, дүртегез бергә күтәрегез. Бу хәл турында алар бишесе дә беләләрме? Бу яңалыкны безнең беребез генә ишеткән икән. Безнең беребезгә кибеткә чыгып керергә кирәк. Кирәкле китап беребездә дә юк. Әни беребез белән сөйләшергә тели.
7. Переведите на татарский язык и составьте предложения.
Один из нас, одному из нас, от одного из нас, для одного из нас, у одного из нас, с одним из нас, одного из нас, об одном из нас.
8. Заполните пропуски соответствующими окончаниями.
Хуҗа баш бухгалтер … мактый. Әти эш … кайта. Харис Асия … сыйлый. Мин җыелыш … утырам. Саматлар өй … йоклыйлар.
9. Прочитайте тексты. Ответьте на вопросы.
а) Мы получили новую квартиру. Наша семья очень большая. И бабушка с дедушкой живут с нами. Родители работают на стройке. Нас в семье 3 детей.
Наша новая квартира расположена на пятом этаже. Она нам всем очень понравилась. В ней 4 комнаты. В одной из них будут жить бабушка с дедушкой. В другой – дети. А в третьей – родители.
В новую квартиру мы купили много новой мебели: стол, стулья, ковер, холодильник и др. Мы живем очень дружно.
б) Cабировлар гаиләсе Ямашев урамындагы күп катлы йортта яши. 4 бүлмәле фатирда алты кеше тора.
Анда кунак бүлмәсе, зур аш бүлмәсе, коридор һәм юыну бүлмәсе бар. Фатир уңайлы урында урнашкан: трамвай, автобус тукталышлары якын, кибетләр күп, базар ерак түгел. Ләкин монда шау-шулы, чөнки йорт шәһәр үзәгендә урнашкан.
– Безнең белән кемнәр яши?
– Әти-әниебез кайда эшли?
– Безнең гаиләдә ничә бала?
– Безнең фатир ничәнче катта?
– Фатирда ничә бүлмә?
– Фатирыбызга без нәрсәләр алдык?
– Сабировлар гаиләсе кайда яши?
– Аларның фатирлары ничә бүлмәле?
– Сабировлар гаиләсендә ничә кеше?
– Фатир уңайлы урында урнашканмы? Ни өчен?
– Фатир урнашкан урын тынычмы? Ни өчен?
10. Прочитайте тексты и переведите.
а) Минем гаиләм.
Минем исемем Ләйсән, фамилиям Галимова. Мин 1987 елның 15 маенда Яр Чаллы шәһәрендә туганмын. Өч елдан без Казанга күчеп килдек. Мин мәктәпне тәмамлагач, А.Н. Туполев исемендәге Казан дәүләт техник университетына укырга кердем. Хәзер мин өченче курс студенты. Бу уку йорты миңа бик ошый. Укулар иртәнге сигездә башлана һәм кичке алтыга кадәр дәвам итә. Дәресләр әз булганда мин китапханәдә утырам.
Без буш вакытта төркемдәшләр белән кинога, театрга, күргәзмәләргә йөрибез. Кичләрен мин дусларым белән дискотекага барам, яки өйдә китап укыйм, телевизор карыйм.
Мин әтием, әнием, апам Айгөл һәм энем Илдар белән яшим. Әтиемнең исеме Айрат. Ул менеджер булып эшли. Аңа кырык җиде яшь. Әниемнең исеме Ләйлә. Ул – китапханәче. Аңа кырык ике яшь. Мин әти-әниемне бик яратам. Апама егерме ике яшь. Ул минем шикелле үк студент, ләкин быел ул укуын тәмамлап диплом алачак. Энем әле мәктәптә укый. Аңа унөч яшь. Илдар бик тырыш укучы. Ул дүртле-бишле билгеләренә генә укый һәм киләчәктә хокукчы булырга тели. Безнең гаиләбез бик дус яши. Без һәрвакыт бер-беребезгә булышабыз. Мин үземнең гаиләмне бик яратам.
б) Безнең гаилә
Безнең гаиләдә биш кеше: әти, әни, абыем, сеңлем һәм мин. Әтиемнең исеме – Рәшит, фамилиясе – Кәримов. Аңа илле яшь. Ул төзелештә прораб булып эшли. Үз эшен бик ярата. Әниемнең исеме – Гүзәл, ул – икътисадчы. Әтием белән әнием бер оешмада эшлиләр. Әнием минем әле бик яшь һәм матур. Аңа бары кырык биш яшь. Әнием бик тәмле пешерә. Абыемның исеме – Фәрит. Ул спортчы, баскетболист. Ул бик кыю, тәвәккәл, акыллы. Аңа егерме сигез яшь. Сеңлем әле бик кечкенә. Исеме – Алсу. Ул 45 нче мәктәптә 5 нче сыйныфта укый. Аның иң яраткан дәресе – инглиз теле. Аның күп телләр өйрәнәсе килә. Тагын ул җырларга, рәсем ясарга, китап укырга ярата.
Без бик тату яшибез. Бер-беребезгә һәрвакыт булышабыз. Мин гаиләмне бик яратам.
в) Расих абый һәм аның гаиләсе.
Расих абый Казанда яши. Ул язучы. Аның хатыны – Сания апа. Сания апа укытучы. Расих абый һәм Сания апаның уллары бар. Аның исеме Ренат. Ул табиб. Ренат үз эшен бик ярата, эшкә ул беркайчан да соңга калмый. Расих абый сәламәт түгел. Ул еш авырый һәм Ренат эшләгән хастаханәдә ята.
Ренат әти-әниләреннән ерак яши. Ренатның хатынының исеме Алия. Ул сатучы. Расих абый белән Сания апа улларын да, киленнәрен дә яраталар. Ренат белән Алия дә аларны бик ярата һәм хөрмәт итәләр. Картларга балаларының ярдәме кирәк. Яшьләр әти-әниләренә һәрвакыт ярдәм итәләр.
11. Ответьте на следующие вопросы:
– Сез кайчан тудыгыз?
– Сез кайда тудыгыз?
– Сезгә ничә яшь?
– Сезнең әниегез ничәнче елгы?
– Сезнең әтиегезгә ничә яшь?
– Сез кайда укыдыгыз?
– Сез эшлисезме?
– Сез укыйсызмы?
– Сезнең гаиләгездә ничә кеше?
– Сезнең гаиләгездә кемнәр бар?
– Әниегез кем булып эшли?
– Әтиегезнең исеме кем?
– Сезнең гаиләгездә ничә бала?
12. По данному плану расскажите о себе:
Исемегез, фамилиягез, әтиегезнең исеме.
Туган елыгыз.
Туган урыныгыз.
Яши торган урыныгыз.
Укыган мәктәбегез.
Югары белемне кайда аласыз (алдыгыз).
Эшләгән урыныгыз.
13. Переведите диалоги:
а) – Хәерле кич, Андрей. Хәлләрең ничек?
– Рәхмәт, яхшы. Ә синең ничек?
– Начар түгел. Таныш бул, Андрей, бу – Дмитрий, минем иң якын дустым.
– Исәнмесез. Сезнең белән танышуыма мин бик шат.
– Мин дә бик шат.
– Сез эшлисезме әллә укыйсызмы?
– Мин укыйм.
– Кайсы институтта?
– Мин – КДУ студенты.
б) – Дустыгызның хәлләре ничек?
– Бик яхшы. Ул өйләнгән һәм аның кызы бар.
– Ә кызына ничә яшь?
– Кызына сигез яшь. Ул икенче сыйныфта укый.
– Мин аның өчен бик шат. Аңа сәлам әйтегез.
– Яхшы. Сау булыгыз.
– Яңадан очрашканга кадәр.
в) – Исәнмесез, Николай. Сезне күрүемә мин бик шат.
– Мин дә шат. Синең хәлләрең ничек?
– Бик яхшы. Ә синең?
– Минем дә бик яхшы. Хатыныңның хәлләре ничек?
– Рәхмәт, яхшы. Ә синең хатыныңның хәлләре ничек?
– Шулай ук яхшы.
– Ул хәзер кем булып эшли?
– Ул институтта укыта.
– Сезнең балаларыгыз бармы?
– Әлбәттә! Кызыбыз һәм улыбыз. Ә синең?
– Безнең әле балаларыбыз юк. Ә сез хәзер кайда яшисез?
– Без Идел буе районында ике бүлмәле яңа фатир сатып алдык. Хәзер без әти-әниләребездән аерым яшибез.
– Мин сезнең өчен бик шат.
г) – Күршегезнең исеме ничек?
– Аның исеме Надя.
– Аның ничә баласы бар?
– Аның өч баласы бар. Алар әле кечкенә.
– Аның уллары бармы, кызларымы?
– Аның ике кызы hәм бер улы бар.
– Балаларының исемнәре ничек?
– Кызларның исеме Люба hәм Вера, малайның исеме – Даниил. Люба белән Вера игезәкләр. Алар беренче сыйныфта укый. Даниил әле балалар бакчасына йөри.
д) – Исәнмесез!
– Исәнмесез. Таныш булыйк. Минем исемем Әлфия. Ә сезнең исемегез ничек?
– Минем исемем Рәмзия.
– Сез Казанда яшисезме?
– Әйе. Мин Казанның Киров районында яшим. Ә сез кайда яшисез?
– Мин шулай ук Казанда яшим. Минем фатирым Яңа Савин районында.
– Рәмзия, сезгә ничә яшь?
– Миңа егерме биш яшь. Ә сезгә?
– Миңа егерме дүрт яшь. Мин бу заводта яңа гына эшли башладым. Сез монда күптән эшлисезме?
– Мин заводка авиация институтын тәмамлагач килдем. Инде дүртенче ел эшлим.
– Мин шулай ук авиация институтын тәмамладым. Аннан соң бер ел кызым белән өйдә утырдым.
– Хәзер кызыгызга ничә яшь?
– Ике яшь. Ә сезнең балаларыгыз бармы?
– Әйе. Ике улым бар. Олысына алты яшь, кечесенә дүрт яшь. Алар балалар бакчасына йөриләр. Ә сезнең кызыгыз?
– Минем кызымны дәү әнисе карый.
– Сез әти-әниләрегез белән яшисезме?
– Әйе. Без алар белән бергә яшибез. Ә сезнең әти-әниләрегез исәннәрме?
– Әйе. Исәннәр. Алар Бөгелмә шәhәрендә яшиләр. Минем ирем Бөгелмәнеке. Без аның белән институтта бер группада укыдык.
– Сезнең ирегез дә компрессорлар заводында эшлиме?
– Юк. Минем ирем авиация заводында эшли. Сезнең ирегез кайда эшли?
– Минем ирем врач. Ул республика клиник хастаханәсендә эшли. Ярый, Әлфия, хушыгыз. Сезнең белән танышуыма бик шатмын.
– Мин дә. Сау булыгыз.
14. Составьте диалоги по следующим ситуациям:
а) Ваши родственники купили новую квартиру и пригласили вас на новоселье. Но вы не сможете туда пойти. Позвоните и поздравьте их с этим событием, извинитесь, объясните причину;
б) Вы встретили своего старого друга. Побеседуйте о ваших семьях, о родителях;
в) Ваш друг пригласил вас посмотреть его новую квартиру. Узнайте адрес и уточните, как к нему доехать;
г) Ваш друг переехал на новую квартиру. Вы на новоселье;
д) Вы в мебельном магазине. Вам нужно купить новую мебель для вашей новой квартиры.
15. Сделайте сообщение о своей семье; о семье своего друга; о семье вашего соседа; о покупке новой мебели; о переезде в новую квартиру.
16. Напишите характеристику на друга (одногруппника, подругу, сослуживца).
Словарь
Дата добавления: 2015-08-13; просмотров: 201 | Нарушение авторских прав
| <== предыдущая страница | | | следующая страница ==> |
| Иденче тема. Кешенең яшәү рәвеше, гореф-гадәтләр | | | Разряды местоимений 1 страница |