Азаматтың есімі және тұрғылықты жері. Азаматтық хал-ахуал актілері 8 страница

Кооператив мүшесінің жеке борыштарын оның пайынан өндіріп алуға мұндай берешектерді жабу үшін өзге мүлік жетіспейтін жағдайда ғана жол беріледі.

Кооператив мүшесі (мүшелері) оның шығып кеткен мүшесінің жарнасын немесе жарнасының бір бөлігін сатып алуда сатып алушының кооператив мүлкіндегі үлесі оның жарнасының артуына орай көбейе түседі. Біз келтірген мысалға оралатын болсақ, кооператав мүшесі А. деген азамат өзінің жарнасын қалған қатысушылар Б. және В. деген азаматтарға сатқан. Осының нәтижесінде, Б.-ның жарнасы кооператив мүлкінде 17,5 пайызға тең үлесті, ал В.-ның жарнасы — кооператив мүлкінің 82,5 пайызын құрайды.

Азаматтық кодекс (99-бап) және Өндірістік кооператив туралы заң мынадай басқару органдарын көрсетеді: а) өндірістік кооператив мүшелерінің жалпы жиналысы; б) өндірістік кооперативтің бақьшау кеңесі; в) тексеру комиссиясы; г) атқарушы органдар.

Кооперативтің жоғары органы оның демократиялық сипатын көрсететін, кооператив мүшелерінің жалпы жиналысы болып табылады.

Мүшелерінің саны 100-ден асатын кооперативтерде құрылтай құжаттары арқылы жоғары органның атқаратын қызметін уәкілеттілер жиналысына жүктеу көзделуі мүмкін. Уәкілеттілер жиналысын (өкілдіктер квотасы, уәкілеттілерді сайлау тәртібі, жиналысты өткізу тәртібі және т.с.с.) қалыптастыру тәртібін Заң айқындамаған, демек, бұл мәселелердің шешілуі кооперативтің өзінің құзіретіне жатқызылған (оларды тікелей жарғыда шешу тиімді болар еді).

Өндірістік кооператив мүшелері жалпы жиналысының ерекше құзіретіне (Өндірістік кооператив туралы заңның 15-бабының 2-тармағын қараңыз) мыналар жатады:

кооператив жарғысын өзгерту;

кооператив қызметінің негізгі бағыттарын анықтау;

атқарушы, тексеру органдарын және бақылау кеңесін құру және олардың мүшелерін кері шақырып алу;

кооперативтің қорлары мен резервтерінің түрлерін және мөлшерін және оларды пайдалану бағыттарын белгілеу;

ішкі еңбек тәртібі ережелерін, кооперативтің лауазымды адамдарына, оның мүшелері мен қызметкерлеріне еңбекақы төлеу туралы ережелерді және кооперативтің басқа да актілерін қабылдау және өзгерту;

кооперативтің филиалдары мен өкілдіктерін құру, шаруашылық серіктестіктерін үйымдастыру және оларға қатысушы ретінде кіру;

қосымша пай жарналарын енгізу жөніндегі мәселені шешу;

кооперативке мүшелер қабылдау және шығару;

кооперативтің жылдық есеп-қисабы мен бухгалтерлік баланстарын бекіту, оның тапқан пайдасы мен шеккен залалдарын бөлу;

кооперативті қайта құру мен таратуды шешу;

тексеру комиссиясының есебін бекіту;

кооператив басқармасының (кооператив төрағасының) есебін тыңдау.

Жалпы жиналыстың ерекше құзіретіне жатқызылған мәселелерді олар кооперативтің атқарушы органдарының шешуіне бере алмайды.

Жалпы жиналыстың ерекше құзіретінің мәні мынада: осы құзіретке жатқызылған мәселелер кооперативтің әлде бір өзге органының қарауына беріле алмайды (тіпті жалпы жиналыстың өзінің өкілеттікті беруі тәртібімен де).

Кезекті жалпы жиналыс кооператив басқармасы (кооператив төрағасы) белгілеген мерзімде өткізіледі, бірақ ол кезекті қаржылық жыл аяқталған соң үш айдан кешіктірілмеуі тиіс. Өндірістік кооператив туралы заң бойынша кезекті жалпы жиналыс жылына бір рет өткізіледі.

Кооператив мүшелері ғана байқаушы кеңестің мүшелері бола алады. Байқаушы кеңестің мүшелері кооператив мүшелерінің жалпы жиналысында сайланады. Байқаушы кеңестің саны, жұмыс істеу мерзімі және құзіреті кооператив жарғысымен белгіленеді. Байқаушы кеңестің мүшесі осымен бір мезгілде басқарма мүшесі немесе кооператив төрағасы бола алмайды. Өйткені кеңес осы тұлғалардың қызметін бақылап отыруға тиіс.

Кооператив жұмысын ұйымдастыру жөніндегі күнделікті қызметті оның атқарушы органдары жүзеге асырады. Кооперативтің атқарушы органдары кооператив басқармасы немесе кооператив төрағасы, болып табылады.

Сонымен, басқаруды ұйымдастыру тұрғысынан қарағанда, кооперативті басқарма түріндегі алқалы орган арқылы және кооператив төрағасы арқылы жеке-дара басқаруға болады.

Кооператив басқармасын оның мүшелерінің жалпы жиналысы басқарма мүшелерінің ішінен сайлаған басқарма төрағасы басқарады (басқарма төрағасын басқарманың өзінің сайлауы заңсыз болады).

Мүшелерінің саны 20-дан аспайтын кооперативтерде басқарманың атқаратын қызметін кооператив төрағасына жүктеуге болады.

Кооператив басқармасының мүшелері (кооператив төрағасы) кооператив мүшелерінің жалпы жиналысында сайланады. Басқарма мүшелерінің санын, сондай-ақ басқарма (кооператив төрағасы) сайланатын мерзімді кооператив жарғысы анықтайды.

Кооператав мүшелері ғана басқарма мүшелері (кооператив төрағасы) бола алады.

Басқарма мүшесі (кооператив төрағасы) осымен бір мезгілде байқаушы кеңестің мүшесі бола алмайды. Бұл ережені былайша түсіндіру керек: байқаушы кеңес басқарманың қызметіне бақылауды жүзеге асыруы тиіс және екі органға бір мезгілде мүше болу бір адамның өзін-өзі "бақылап отыруына" әкеп соққан болар еді. Бұл бүкіл құрылымның мәнін жою деген сөз.

Кооператив басқармасы (кооператив төрағасы) кооператив қызметіне ағымдағы басшылықты жүзеге асырады, байқаушы кеңестің бақылауында болады және кооператив мүшелерінің жалпы жиналысына есеп береді.

Кооперативтің жалпы жиналысының және байқаушы кеңесінің ерекше құзіретіне жатқызылмаған кооператив қызметінің барлық мәселелерін шешу кооператив басқармасының (кооператив төрағасының) құзіретіне жатады.

Басқарма ұдайы өткізіліп тұратын отырыстарда өз шешімдерін қабылдайды. Егер оған басқарма мүшелерінің жартысынан астамы қатысатын болса, басқарма отырысы заңды деп есептелді.

Басқарма отырысындағы мәселелер дауыс беру арқылы шешіледі. Егер оған басқарма мүшелерінің отырысына қатысушылардың жартысынан астамы дауыс берсе, басқарманың шешімі қабылданды деп есептеледі. Егер "жақтаған" және "қарсы" дауыстар бірдей болса, басқарма төрағасының дауысы шешуші дауысқа саналады.

Кооператив жарғысында бірауыздан немесе көпшілік дауыспен шешім қабылданатын мәселелер ауқымы да көзделуі мүмкін.

9.3. Мемлекеттік кәсіпорын. Заңдарда "кәсіпорын" термині екі мағынада қолданылады. Бірінші мағынада, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін пайдаланылатын мүліктік кешенді (зауыт, фабрика, шахта және т.с.с.) кәсіпорын деп түсінеді. Бұл мағынада алғанда, мысалы, кооперативтік, жеке, отбасылық кәсіпорын және т.с.с. туралы айтуға болады. Демек, мүліктік кешен ретінде қарастырылатын кәсіпорын жеке меншікке де, мемлекеттік меншікке де жатуы мүмкін. Екінші мағынада "кәсіпорын" термині заңды тұлғаның ұйымдық-құқықтық нысандарының бірін білдіреді және бұл мағынада тек мемлекеттік кәсіпорын болуы мүмкін (АК-ның 34-бабы).

Заңды тұлға ретінде мемлекеттік кәсіпорын өзіне тиесілі мүліктің меншік иесі болып есептелмейді — оның меншік иесі мемлекеттің өзі – және осы кәсіпорындар иеленіп отырған мүлікке заттық құқыққа қарай өз қызметін жүзеге асырады, олар АК-ның 102-бабының 1-тармағына сәйкес: 1) шаруашылық жүргізу құқығына негізделген; 2) оралымды басқару құқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорындарға бөлінеді. Мұның кейінгісі "қазыналық кәсіпорын" (яғни қазынаға, мемлекетке тиесілі кәсіпорындар) деген арнайы терминмен аталады.

Мемлекеттік меншіктің түріне қарай кәсіпорындар:

а)республика меншігіндегі кәсіпорындар - республикалық мемлекеттік кәсіпорындар;

б)коммуналдық меншіктегі кәсіпорындар - коммуналдық мемлекеттік кәсілорындар болып бөлінеді.

Басқа мемлекетгік кәсіпорын құрған кәсіпорын еншілес мемлекеттік кәсіпорын ретінде қарастырылады.

Мүліктік кешен ретінде мемлекеттік кәсіпорын жылжымайтын мүлік деп танылады.

Мүліктік кешен ретінде кәсіпорынның құрамына оның қызмет етуіне арналған мүліктің барлық түрлері, оның ішінде үйлер, ғимараттар, жабдықтар, құрал-саймандар, шикізат, өнімдер, жер учаскесіне құқық, талап ету құқықтары, борыштар, сондай-ақ оның қызметін дараландыратын белгілерге құқықтар (фирмалық атау, тауар белгілері), басқа да айрықша құқықтар енеді (АК-ның 119-бабы).

Республикалық мемлекеттік кәсіпорын жөнінде ол біртұтас мемлекеттік кешен ретінде болғанда мәмілелер (кепілге беру, жалдау және басқалары) жасау, оны оқшаулау жөніндегі мәмілелерді қоспағанда ҚР Үкіметінің шешімі бойынша, ал коммуналдық кәсіпорын жөнінде тиісті өкімнің шешімі бойынша жүзеге асырылады.

Мемлекеттік кәсіпорынның рөлі мен маңызы көп ретте экономиканың түріне қарай айқындалады: мемлекеттік меншікке негізделетін социалистік экономикада мемлекеттік кәсіпорындар елдің өндірістік-шаруашылық кешенінің негізгі бөлігін құрайды; жеке меншік басым болатын нарықтық экономика жағдайларында мұндай кәсіпорындардың мөлшері, әдетте, көп болмайды. Мұны жеке кәсіпорындардың экономикалық тиімділігінің төмендігімен (бұған адамзаттың тарихи тәжірибесі дәлел болуда) ғана емес, сондай-ақ мұндай жағдайларда мемлекет функциясының да айтарлықтай өзгеруімен түсіндіруге болады - ол өндірісті жеке кәсіпкерлердің қолына бере отырып, өндірістің өзін дамытудан шеттеп қалады және оның қызметінің негізгі бағыты әлеуметтік және саяси функциялар болып шығады. Сондықтан мемлекеттік кәсіпорындар қоғам үшін қажет болса да, жеке бизнес үшін ынта тудырмайтын (мысалы, беретін табысының аздығынан) экономика салаларында ғана құрылады не мемлекетке жүктелген міндеттерді шешудің құралы ретінде қызмет етеді.

Кәсіпорын туралы жарлық мемлекеттік кәсіпорындар қызметінің негізгі мақсаты қоғам мен мемлекеттің қажеттерімен айқындалатын мынадай әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешу болып табылады деп көрсетеді:

1) елдің қорғаныс қабілетін материалдық жағынан қамтамасыз ету және қоғамның мүдделерін қорғау;

2) экономиканың жеке меншік секторы қамтымаған немесе жеткіліксіз қамтыған қоғамдық өндірістің буындары мен салаларында бірінші қажеттіліктегі тауарларды өндіру (жұмыстар атқару, қызметтер көрсету);

3) мемлекеттік монополияға жатқызылған немесе мемлекеттің функциясы болып табылатын салалардағы қызметті жүзеге асыру.

Осы баяндалғандарға байланысты мемлекеттік кәсіпорындар қызметінің мақсаттары туралы мәселеге тоқталайық.

Өзінің ұйымдық-құқықтық нысаны бойынша мемлекеттік кәсіпорын негізгі мақсаты ретінде табыс табуды көздейтін коммерциялық ұйымдарға жатады (АК-ның 34-бабы).

Алайда мемлекеттік кәсіпорынның негізгі мақсаты мемлекеттің алдында тұрған әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешу болғандықтан, табыс табу олардын қызметінің айқындаушы мақсаты ретінде көрінбеуі тиіс — мемлекет өз кәсіпорындарын олар мемлекеттің өз функцияларын жүзеге асыру кұралы болуы үшін құрады. Мұнда мынаны басшылыққа алу керек: мемлекеттік кәсіпорынның қызметі осы кәсіпорын қызметкерлерінің жеке басы баюының көзі болмауы керек (ол үшін жеке кәсіпкерлік қызметпен айналысу керек), нарықтық экономика жағдайларында өмір сүретін мемлекет табысының басты көзі — салықтар болуға тиіс.

Сондықтан егер мемлекет, айталық, соғыс мүгедектеріне арналтан протездер шығаратын кәсіпорын құратын болса, оның алдына мемлекет бюджеті үшін табыс кіргізу мақсатын қою (осы кәсіпорын қызметкерлерінің жеке басының баюы туралы айтпағанның өзінде) әлеуметтік саясатқа ғана емес, сондай-ақ адамгершілікке жат әрекет болып шығар еді. Солай бола тұрса да, мемлекеттің кәсіпорынды өзінің қаржылық қызметін жүзеге асыру құралы ретінде (жай тілмен айтқанда, бюджет кірісін табу көзі ретінде) пайдалана алатынымен де санасуға тура келеді. Бұл, әдетте, бағасы арзан, жасалуы қарапайым тауарлар шығарып, сатуға мемлекет монополиясын орнату жолымен істеледі.

Мемлекеттік кәсіпорындарды бюджет кірістерін табу құралы ретінде пайдалану тәжірибесін нарықтық экономиканың қағидаларына (экономикасы мемлекеттік меншікке негізделген социализм үшін, мұндай практика, керісінше, қалыпты болып табылады) сай келеді деп есептеуге бола қояр ма екен. Алайда, ол кейбір елдерде әлі де қолданылады, негізгі және басты бағыты мемлекет үшін ақша табу болып саналатын мемлекеттік кәсіпорындардың құрылуын осымен түсіндіруге болады, яғни мемлекеттің қаржылық қызметін жүзеге асыру осындай кәсіпорындарға жүктеледі. Алайда кез келген жағдайларда мемлекеттік кәсіпорындар тек олардың қызметкерлерінің, оның үстіне, басшылығының жеке басының баюына арналған тетік бола алмайды, ал бұл, алайда, еткен жақсы еңбегі үшін және кәсіпорынның жоғары экономикалық көрсеткіштерге жеткені үшін материалдық ынталандыру және сыйақы алу мүмкіндіктерін мүлде жоққа шығармайды. Мемлекеттік кәсіпорынды жеке бастың мақсаттарына пайдалану мемлекеттік меншіктің мәні мен мақсатына қайшы келген болар еді.

Республикалық мемлекеттік кәсіпорындардың атау тізбесін ҚР Үкіметі бекітеді. Коммуналдық мемлекеттік кәсіпорындардың атау тізбелерін тиісті әкімдер бекітеді. Осының бәрі тағы да мемлекет меншігіндегі шаруашылық жүргізуші субъектілер санының өсуіне жол бермеуге бағытталған.

Мемлекеттік кәсіпорынның фирмалық атауында мүлік иесі (ал ол мемлекет болып табылады), мемлекеттік меншіктің қай түріне (республикалық немесе коммуналдық) жататыны және ведомстволық бағыныстылығы (яғни жоғары тұрған органның белгісі) көрсетілуі тиіс. Оралымды басқару құқығындағы кәсіпорынның фирмалық атауында оның қазыналық кәсіпорын екені көрсетілуі тиіс. Мемлекеттік кәсіпорынның Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы бейнеленген және кәсіпорынның фирмалық атауы бар мөрі болады (бұл оның, мемлекеттік екенін дәлелдейді).

Мемлекеттік кәсіпорын өзіне тиісілі мүліктің меншік иесі болмағандықтан және мүліктік кешен ретінде мемлекеттің меншігінде тұрғандықтан, ол өз мүдделері үшін емес, мемлекет мүдделері үшін әрекет ететіндіктен, кәсіпорын мен мемлекеттің өзара қарым-қатынасын ұйымдастыру мақсатында "уәкілетті орган" фигурасы енгізіледі.

Уәкілетті орган өзінің кәсіпорынмен қарым-қатынасында мемлекеттің өкілі болып табылады, оның мүдделерін білдіруі тиіс және үш негізгі функцияны атқарады. Біріншіден, бұл орган кәсіпорынның құрылтайшысы ретінде әрекет етсді. Екіншіден, ол кәсіпорынды мемлекеттік басқару органы болып табылады. Мұнда оның кәсіпорынмен қатынастары әкімшілік-құқықтық қатынастар болады да, "билік және бағыну" схемасы бойынша құрылады, мұндағы билеуші субъект - уәкілетті орган, ал бағынушы субъект - заңды тұлға ретіндегі кәсіпорын болады. Үшіншіден, ол меншік иесінің (дәлірек айтқанда, меншік иесі өкілінің, ал меншік иесі — мемлекеттің өзі) функциясын атқарады, мұнда оның кәсіпорынмен қатынастары азаматтық-құқықтық қатынастар болады. Алайда, бұл арада мынаны ескеру керек: мұндай қатынастарды меншік иесі мен оның заттары арасындағы қатынастарға әкеп теңеуге болмайды, өйткені өзі заңды тұлға болып табылатын кәсіпорын өзіне бекітіліп берілген мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету өкілеттіктерін қоса есептегенде, белгілі бір шаруашылық дербестікті иеленеді.

Мемлекеттік басқару органы ретінде уәкілетті орган кәсіпорынның басшысын тағайындайды, белгіленген тәртіппен оны тәртіптік жауаптылыққа тартады және заңдарға сәйкес лауазымынан босатады; мемлекеттің тапсырысын кәсіпорынға жеткізеді және оның орындалуын бақылайды; кәсіпорын тапқан пайданы бөлу нормативтерін бекітеді; кәсіпорын басшысының, оның орынбасарлары мен бас (аға) бухгалтердің лауазымдық айлық ақыларының мөлшерін белгілейді; кәсіпорынның қызметі туралы есептерді тыңдайды және оған бақылауды жүзеге асырады.

Кәсіпорынның меншік иесі ретінде уәкілетті орган кәсіпорын құрылған кезде оған мүлік береді, оның жарғылық және өзге де қорларын құрады; заңдарға сәйкес рұқсат талап етілетін жағдайларда кәсіпорынның мүлікпен мәміле жасауына рұқсат береді; заңда мұндай әрекет көзделген жағдайларда кәсіпорынның мүлкін алып қояды; кәсіпорынға тиесілі мүліктің мақсатына сай пайдаланылуына және сақталуына бақылауды жүзеге асырады.

Министрліктер, агенттіктер, ведомстволар және ҚР Үкіметі осыған уәкілеттік берген өзге де мемлекеттік органдар, сондай-ақ ҚР Ұлттық Банкі (мемлекеттік басқару органдары деп аталатын) республикалық мемлекеттік кәсіпорындарды мемлекеттік басқару органдары болып табылады.

Тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністің әкімияты (уәкілетті орган деп аталатын) коммуналдық мемлекеттік кәсіпорындарға қатысты коммуналдық меншік құқығы субъектісінің функцияларын жүзеге асырады.

Мемлекеттің кәсіпорынға қатысты қолында бар барлық өкілеттігін (мемлекеттік кәсіпорынды жекешелендіру не оның алғашқы сатылары туралы шешім қабылдау жөніндегі өкілеттігін қоспағанда) уәкілетті органдар жүзеге асыруға құқылы. Осы арқылы мемлекет экономиканың мемлекеттік секторының сақталуын қамтамасыз етеді.

Республикалық мемлекеттік кәсіпорын ҚР Үкіметінің шешімімен, ал коммуналдық кәсіпорын — жергілікті атқарушы органның шешімі бойынша қайта ұйымдастырылады және таратылады.

Кәсіпорынды қайта құруды және таратуды, егер Қазақстан Республикасының заң актілерінде өзгеше көзделмесе, уәкілетті органның келісуімен мемлекеттік басқару органы жүзеге асырады.

Несие берушілердің талаптарын қанағаттандырудан кейін қалған, таратылған кәсіпорынның мүлкін уәкілетті орган қайта бөледі.

Таратылған кәсіпорынның ақша қаражаты осы кәсіпорынның несие берушілердің талаптары қанағаттандырылғаннан кейін қалатын мүлкін сату нәтижесінде түскен ақша қаражатымен қоса тиісті бюджеттің табысына есептеледі. "Мемлекет - кәсіпорын" қатынасы жүйесінде кәсіпорын басқару объектісі рөлін (ал мүліктік кешен ретінде — мемлекеттік меншік құқығы объектісі рөлін) атқаратындықтан, мемлекет өзінің уәкілетті органы арқылы құқықтардың ғана иесі, ал кәсіпорын — тек міндеттерді атқарушы деп есептеуге болмайды: көлемі мен арақатынасы түрліше болса да, екі субъектінің құқықтары да, міндеттері де бар.

Мемлекеттік кәсіпорынның құқықтық мәртебесі (оның ішінде мемлекетпен қатынасында нақты өкілеттіктерді иеленуі) оның заңды тұлға болуымен, яғни оқшау мүлкі бар ұйым болып, өз міндеттемелеріне осы мүлікпен жауап беретінімен, өз атынан мүліктік және өзіндік мүліктік емес құқықтарды иеленіп, оларды жүзеге асыра алатынымен айқындалады. Өз кезегінде, бұл мәртебе оның органдары арқылы мемлекетке де нақты міндеттер жүктейді. Мұндай құқықтарды қорғауды қамтамасыз ету үшін Кәсіпорын туралы жарлық оған кәсіпорынның тапқан пайдасын алып қоюға, мүлікті қайта бөлуге, мемлекеттің тапсырыстарын орналастыруға, кәсіпорын өндіретін тауарларға (жұмыстарға, көрсететін қызметке) баға белгілеуге, сондай-ақ кәсіпорынның құқықтарын бұзатын басқа да әрекеттерге байланысты уәкілетті адамның іс-әрекеттерін қоса алғанда, мемлекеттік органдардың заңсыз әрекетгері жөнінде сотқа шағым жасау құқығын береді.

Кәсіпкерлік қызметтің алуан түрімен айналыса алатын заңды тұлғалардың көптеген түрінен өзгеше, қажет жағдайда қызметтің бір түрінен екіншісіне (кәсіпкерлік қызметті таңдау еркіндігі жағдайларында — өндіріс конверсиясы) өте отырып, мемлекеттік кәсіпорындардың қатаң арнайы құқық қабілеттілігі болады.

Экономиканың мемлекеттік секторын қысқартуға және экономикалық міндеттерді жеке кәсіпкерлік арқылы шешуге болатын салалардағы мемлекеттік кәсіпорындарды сақтаудың (оның үстіне, жаңаларын құрудың) тиімсіздігін дәлелдеуге бағытталған саясат жүргізуді жалғастыра келе, кәсіпорын туралы заң шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорындарды мынадай қызмет саласында құруға (ал бұрын құрылғандарын — қолдануға) болады деп көрсетті:

1) қару-жарақты және оның оқ-дерілерін, қорғаныс құралдарын, әскери техниканы, қосалқы бөлшектерді, құрастырушы элементтерді және олардың құралдарын өзірлеу, өндіру, жөндеу және сату; босатылатын әскери-техникалық құралдарды қайта өңдеу және жою (құрту, ұқсату, көму);

2) уранды және басқа бөлінетін материалдарды, сондай-ақ олардан жасалатын бұйымдарды алу, өндіру, тасымалдау, қайта өңдеу, көму және сату; арнаулы қорғаныс құралдарын қолданбай-ақ пайдалануға болатын, нормадан артық мөлшерде радиоактивті заттары бар өнімдерді шығару және сату;

3) дәрі-дәрмектер, дәрілік заттар мен емдеу, препараттарын, медициналық жабдықтар мен құрал-саймандар жасау және сату;

4) энергиямен, сумен, жылумен жабдықтау, магистральдық көлік, байланыс, коммуникация, коммуналдық және тұрғын үй шаруашылығы саласында, республикалық және жергілікті инфрақұрылымда тіршілікті қамтамасыз ететін басқа жүйелерде өзінің табиғи монополиялық жағдайы мен әлеуметтік-экономикалық маңыздылығы жағынан тікелей
мемлекеттің басқарушы қажет ететін шаруашылық қызметін жүзеге асыру;

Дата добавления: 2015-10-29