Азаматтың есімі және тұрғылықты жері. Азаматтық хал-ахуал актілері 6 страница

Қоғам акционерінің:

қоғамды басқаруға қатысуға; дивидендтер алуға; сауал салынғаннан кейін 30 күн ішінде қоғамның қызмегі туралы
ақпарат алуға; қоғамның органдары қабылдаған шешімге сот тәртібімен дауласуға; қоғам таратылған кезде мүліктің бір бөлігіне; қоғамның жаршсы мен заңдарда көзделген өзге де құқықтары бар. Заң акционерлердің ішінен ірі акционерлерді бөліп көрсетеді. Басқа акционермен салыстырғанда, ірі акционердің құқықтары көп болады.

Ірі акционер дегеніміз — бұл акционерлік қоғамның дауыс беретін акцияларының он және одан да көп (халықтық қоғамда — бес және одан да көп) пайызын қолында ұстайтын және өзара жасалған келісімдердің негізінде әрекет ететін акционер немесе бірнеше акционер. Әрбір акционердің жоғарыда аталған құқықтарынан басқа, ірі акционердің сондай-ақ:

1) акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысын шақыруды талап етуге немесе директорлар кеңесі акционерлердің жалпы жиналысын шақырудан бас тартқан жағдайда оны шақыру туралы талап-арызбен сотқа жүгінуге;

2) директорлар кеңесіне акционерлердің жалпы жиналысының күн тәртібіне қосымша мәселелер енгізуді ұсынуға;

3) директорлар кеңесінің отырысын шақыруды талап етуге;

4) өз еңбегінен аудиторлық ұйымның қоғам аудитін жүргізуін талап ету құқығы бар.

Қоғам акционерінің міндеттері:

1) акцияларды төлеу;

2) осы акционерге тиесілі акцияларды тіркеуші мен нақтылы ұстаушыға қоғамның акцияларын ұстаушылардың тізілімін жүргізуге қажетті мәліметтердің өзгерісі туралы он күн ішінде хабарлау;

3) қоғамның не оның қызметі туралы қызметтік, коммерциялық немесе заңмен қорғалатын өзге де құпия болып табылатын ақпаратты жария етпеу;

4) заң актілеріне сәйкес өзге де міндеттерді орындау.

Қоғам жарияланған акциялардың шығарылуын мемлекеттік тіркеу үшін оның заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелген күнінен немесе акционерлердің жалпы жиналысы жарияланған акциялар саньш көбейту туралы шешім қабылдаған күннен бастап бір ай ішінде құжаттарды табыс етуге міндетті.

Егер қоғамның жарғысында бұл мәселе акционерлердің жалпы жиналысының құзіретіне жатқызылмаса, қоғамның акцияларын оның жарияланған акциялары саны шегінде орналастыру туралы шешімді қоғамның директорлар кеңесі қабылдайды. Қоғам өз акцияларын олардың шығарылуын мемлекеттік тіркеуден кейін орналастыруға құқылы. Акцияларды орналастыру аукциондар, жазылым арқылы жүзеге асырылады. Халықтық акционерлік қоғамның өз акцияларын жазылым арқылы орналастыру құқығы жоқ. Қоғамның жазылым арқылы орналастырылатын акциялары директорлар кеңесі белгілеген орна-ластыру бағасы бойынша сатылуға тиіс, бұл орайда акцияларды орналастыру бағасы осы орналастыру шегінде акцияларды сатып алушы барлық тұлғалар үшін бірыңғай болуға тиіс (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 18-бабы).

Ационерлік қоғам акциялардан басқа облигациялар және бағалы қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға құқылы (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 3-бабының 4-тармағы және 12-бабының 6-тармағы). Бағалы қағаздардың өзге түрлерінің бірі — опцион. Опцион дегеніміз — белгіленген нысандағы туынды бағалы қағаз, оны сатып алушы белгілі бір мерзім өткеннен кейін опционда айтылған базалық активті келісілген баға бойынша сатып алу немесе сату құқығына ие болады. Мысалы, қоғам өзі шығаратын акцияларды сатып алуға опциондар жасасуға құқылы.

Акционерлік қоғам өзінің белгілі бір мүлкінің кепілімен қамтамасыз етілген, үшінші тұлғалардың кепілдіктерімен қамтамасыз етілген облигациялар, қамтамасыз етілмеген облигациялар шығаруға құқылы. Акционерлік қоғам купондық және дисконттық облигациялар шығаруға құқылы (АК-ның 91-бабының 3-тармағы).

Жарғыда айырбасталатын бағалы қағаздар шығару мүмкіндігі көзделуі мүмкін. Айырбасталатын бағалы қағаз дегеніміз — бұл акционерлік қоғамның шығару проспектісімен айқындалатын талаптар мен тәртіп арқылы оның бағалы қағазының басқа түріне айырбасталуға жататын бағалы қағазы. Қоғамның акцияларға айырбасталатын бағалы қағаздарын шығаруға қоғамның жарияланған және орналастырылған акциялары арасындағы айырмашылық шегінде жол беріледі.

Бағалы қағаздар бойынша табысты төлеудің нысаны, әдісі және тәртібі акционерлік қоғамның жарғысымен немесе бағалы қағаздар эмиссиясының (шығару шарттары) проспектісімен заң актілерінде көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып белгіленеді (АК-ньщ 91-бабының 4-тармағы).

Акционерлік қоғамның қызметі оның органдары арқылы жүзеге асырылады. Мыналар қоғамның органдары болып табылады:

жоғары орган — акционерлердің жалпы жиналысы (барлық дауыс беретін акциялары бір акционерге тиесілі қоғамда — сол акционер);

басқару органы — директорлар кеңесі;

атқарушы орган — алқалы орган немесе атауы қоғамның жарғысында белгіленегін атқарушы орган қызметін жеке-дара жүзеге асыратын тұлға. Халықтық акционерлік қоғамда атқарушы орган тек алқалы болуға тиіс;

өзге де органдар (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 33-
бабының 1-тармағы).

Акционерлік қоғамның жоғары органы акционерлердің жалпы жиналысы болып табылады (АК-ның 92-бабының 1-тармағы). Жалпы жиналысты басқару органы — директорлар кеңесі немесе атқарушы орган шақырады. Көптеген мәселелер бойынша шешімдер дауыстардың жай көпшілігімен, ал неғұрлым маңызды мәселелер бойынша — білікті көпшілік арқылы қабылданады. Акционерлік қоғамдар туралы заңның 37-бабының 5-тармағы акционерлердің құқықтарын қорғайды, ол бойынша, қоғамның органдары акционерлердің жылдық жалпы жиналысын шақырудың белгіленген тәртібін бұзған жағдайда, акционерлердің жылдық жалпы жиналысы кез келген мүдделі тұлғаның талап-арызы бойынша қабылданған сот шешімі негізінде шақырылуы және өткізілуі мүмкін. Егер қоғамның органдары акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысын өткізу туралы қоғамның ірі акцио-нерінің талабын орындамаса, қоғам акционерлерінің кезектен тыс жалпы жиналысы оның талап-арызы бойынша қабылданған сот шешімінің негізінде шақырылуы және өткізілуі мүмкін. Сот жиналысты өткізу уақыты мен орнын, оның күн тәртібін, қоғамның акционерлеріне жіберетін хабарламасының мазмұнын, жалпы жиналыстың мақсатына жетуге қажетті негізгі жағдайларда анықтау мүмкін.

Жалпы жиналыстың өзге мәселелер бойынша шешімдері дауыс беруге қатысушы дауыс беретін акцияларының жалпы санының жай көпшілік дауысымен қабылданады. Егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, шешім қабылдау акционерлердің жалпы жиналысының айрықша құзіретіне жатқызылған мәселелерді басқа органдардың, лауазымды адамдардың және қоғам қызметкерлерінің құзіретіне беруге жол берілмейді. Егер жарғыда өзгеше белгіленбесе, акционерлердің жалпы жиналысы қоғамның ішкі қызметіне жататын мәселелер бойынша қоғамның өзге органдарының кез келген шешімінің күшін жоюға құқылы.

Акционерлік қоғамда міндетті түрде директорлар кеңесі құрылады, ол акционерлердің жалпы жиналысының айрықша құзіретіне жатқызылған мәселелерді шешуді қоспағанда, қоғамның қызметіне жалпы басшылықты жүзеге асырады. Заң актілерінде белгіленген жағдайларда бір акционері ғана болатын акционерлік қоғамда оны директорлар кеңесі құрмай-ақ басқару мүмкіндігі көзделуі мүмкін.

Директорлар кеңесінің айрықша құзіретіне жатқызылған мәселелерді атқарушы органның шешуіне беруге болмайды. Қоғамның жарғысына сәйкес оның атқарушы органының құзіретіне жатқызылған мәселелер бойынша директорлар кеңесінің шешім қабылдауға, сондай-ақ акционерлердің жалпы жиналысының шешімдеріне қайшы келетін шешімдер қабылдауға құқығы жоқ. Директорлар кеңесі қабылдаған шешімдер вето құқығы белгіленген мәселелер бойынша "алтын акция" иесімен келісілуге тиіс (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 53- бабы).

Тіпті осы акционерлік қоғамның мүшесі болып табылмайтын кез келген азамат директорлар кеңесіне мүше бола алады. Директорлар кеңесінің мүшелерін жылдық жалпы жиналыс сайлайды. Директорлар кеңесінің сандық құрамы кем дегенде үш (Халықтық акционерлік қоғамда — кем дегенде бес) адам болуға тиіс (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 54-бабы). Директорлар кеңесінің төрағасы директорлар кеңесі мүшелерінің жалпы санының көпшілік дауысымен жасырын дауыс беру арқылы оның мүшелері арасынан сайланады (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 56-бабының 1-тармағының 1-бөлігі). Егер жарғыда өзгеше көзделмесе, директорлар кеңесінің шешімдері директорлар кеңесінің отырысқа қатысқан мүшелерінің жай көпшілік дауысымен қабылданады. Дауыстар саны тең болған кезде директорлар кеңесі төрағасының немесе директорлар кеңесінің отырысында төрағалық етуші адам даусының шешуші дауыс болуы қоғамның жарғысында көзделуі мүмкін (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 58-бабының 2-тармағы). Акционерлердің жалпы жиналысының шеціімі бойынша директорлар кеңесінің кез келген мүшесінің өкілеттігі кез келген негіз бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.

Акционерлік қоғамның күнделікті қызметіне басшылықты атқарушы орган жүзеге асырады. Атқарушы орган алқалы немесе жеке-дара (директор, бас директор, президент) болуы мүмкін (АК-ның 92-бабының 5-тармағының 1-бөлігі). Атқарушы орган заң актілерімен және қоғамның жарғысымен басқа органдардың және қоғамның лауазымды адамдарының құзіретіне жатқызылмаған кез келген қызмет мәселелері бойынша шешімдер қабылдауға құқылы. Атқарушы орган акционерлердің жалпы жиналысының және директорлар кеңесінің шешімдерін орындауға міндетті. Атқарушы қоғамның мүшесі осы қоғамның акционері болуға міндетті емес. Атқарушы органның мүшесі директорлар кеңесінің келісімімен ғана басқа ұйымдарда жұмыс істей алады. Атқарушы орган мүшесінің қызметі, құқықтары мен міндеттері Акционерлік қоғамдар туралы заң, қоғамның жарғысы, сондай-ақ осы адамның қоғаммен жасасатын жеке еңбек шарты арқылы айқындалады.

Егер артықшылықты акциялар бойынша төленетін дивидендтерді қоспағанда, дивидендтер төлеу жөніндегі шешім акционерлердің жиналысында қоғамның дауыс беретін акцияларының жай көпшілігімен қабылданған болса, онда қоғамның акциялары бойынша дивидендтер ақшамен немесе қоғамның бағалы қағаздарымен төленеді. Қоғамның акциялары бойынша дивидендтерді оның бағалы қағаздарымен төлеуге мынадай жағдайларда ғана жол беріледі: мұндай төлеу қоғамның жарияланған акцияларымен және шығарған облигацияларымен, оның үстіне, акционердің жазбаша келісімімен жүргізіледі.'".

Қоғамның акциялары бойынша дивидендтер төлеудің мерзімділігін қоғамның жарғысы және (немесе) акция шығару проспектісі айқындайды. Мынадай жағдайларда қоғамның жай және артықшылықты акциялары бойынша дивидендтер төлеуге жол берілмейді:

өз капиталы теріс мөлшерге жеткенде немесе егер қоғамның акциялары бойынша дивидендтер төлеу нәтижесінде өз капиталының мөлшері теріс шамаға айналғанда;

егер қоғамда төлем қабілетінің жоқтығы байқалса не онда өзінің акциялары бойынша дивидендтер төлеу нәтижесінде көрсетілген белгілер пайда болса;

егер сот немесе акционерлердің жалпы жиналысы арқылы
қоғамды тарату туралы шешім қабылданған болса.

Жылдың корытындысына қарай қоғамның жай акциялары бойынша диввдендтер төлеу туралы шешімді акционерлердің жылдық жалпы жиналысы қабылдайды. Егер бұл жағдай қоғамның жарғысында көзделсе, тоқсанның немесе жарты жылдың қорытындысына қарай қоғамның жай акциялары бойынша дивидендтер төлеу мөселесі директорлар кеңесінің шешімімен жүргізіледі. Жай акциялар бойынша дивидендтер төлеу туралы шешім ол қабылданғаннан кейіші бес жұмыс күні ішінде баспсөз басылымында жариялануға тиіс. Акционерлердің жалпы жиналысы және директорлар кеңесі шешім қабылданған күннен кейінгі он күн ішінде баспасөз басылымында міндетті түрде жарияланатын, қоғамның жай акциялары бойынша дивидендтер төлемеу жөнінде шешім қабылдауға құқылы.

Қоғамның артықшылықты акциялары бойынша дивидендтер төлеу, кез келген дивидендтерді төлеуге тыйым салынатын жоғарыда атаған жағдайлардан басқа реттерде, қоғам органының шешім шығаруын талап етпейді. Дивидендтер төлеу мерзімділігін және бір артықшылықты акцияға төленетін дивиденд мөлшерін қоғамның жарғысы белгілейді. Артықшылықты акциялар бойынша есептелетін дивидендтер мөлшері осы кезеңде жай акциялар бойынша есептелетін дивидендтер мөлшерінен кем болмауға тиіс. Қоғамның артықшылықты акциялары бойынша дивидендтер толық төленіп болмайынша, оның жай акциялары бойынша дивидендтер төлеу жүргізілмейді.

Қоғамның акцияларымен мәмілелер жасауды кейбір ережелер реттейді. Ең алдымен, акционерлердің қоғам акцияларын сатуына қоғамның кедергі жасау құқығы жоқ. Акционер бұл жөнінде қоғамды хабардар етпестен, акцияларын кез келген тұлғаға сатуға құқылы. Акционерлік заңдар акциялармен мәмілелер жасау туралы ережелерді тұырымдауда және басқа да бірқатар жағдайларда әр түрлі тұлғалардың өзара байланыстылығын білдіретін терминді пайдаланады. Қоғамның аффилиирленген (қосылма) тұлғасы — шешімді тікелей және (немесе) жанама айқындауға және (немесе) акционерлік қоғам қабылдайтын шешімге, оның ішінде ауызша шартты қоса алғанда, шартқа немесе өзге де мәмілеге орай ықпал етуге мүмкіндігі бар тұлға (оның қызметін берілген өкілеттіктер шеңберінде реттеуді жүзеге асыратын мемлекеттік органдарды қоспағанда), сондай-ақ өзіне қатысты акционерлік қоғамның осындай құқығы бар кез келген түлға.

Акционердің қоғамның бағалы қағаздарын кепілге салу құқығы бар. Қоғамның бағалы қағаздарын кепілге салу құқығын қоғам жарғысының ережелерімен шектеуге немесе алып тастауға болмайды. Егер кепілдің талаптарында өзгеше көзделмесе, акционердің дауыс беруге және өзі кепілге салған акция бойынша диввдендтер алу құқығы болады. Қоғам өзі орналастырған бағалы қағаздарды: 1) кепілге берілетін бағалы қағаздар толық төленген; 2) қоғамның бағалы қағаздардың кайталама рыногында сатып алған акцияларын қоспағанда, қоғамға кепілге берілетін және оның кепілінде жатқан бағалы қағаздардың жалпы саны қоғамның орналастырылған акцияларының жиырма бес пайызынан аспаған; 3) егер қоғамның жарғысында өзгеше белгіленбесе, кепіл туралы шартты директорлар кеңесі мақұлдаған жағдайда ғана кепілге қабылдай алады.

Ірі мәміле қоғамның тағдырына әсер ете алатындықтан, заң шығарушылар оны жетілдіру жөнінде бірқатар талаптар қолды. Мыналар:

Нәтижесінде құны қоғам активтері құнының жалпы мөлшерінің жиырма бес (халықтық акционерлік қоғамда — он) және одан да көп пайызы болатын мүлікті қоғам сатып алатын немесе иеліктен айыратын мәміле немесе өзара байланысты мәмілелердің жиынтығы;

Нәтижесінде қоғам өзінің орналастырылған бағалы қағаздарын сатып алуы немесе орналастырылған бағалы қағаздардың жалпы санының жиырма бес (халықтық акционерлік қогамда - он) және одан да көп пайызы мөлшерінде олардың сатылып алынған бағалы қағаздары сатылуы ықтимал мәміле немесе өзара байланысты мәмілелердің жиынтығы;

Қоғамның жарғысында ірі мәміле деп танылатын өзге де мәміле ірі мәміле деп танылады.

Мыналар 1) белгілі бір мүлікт сатып алуға немесе иеліктен айыруға қатысты белгілер бір тұлғамен не сол тұлғаның аффилиирленген тұлғаларымен жасалатын бірнеше мәміле; 2) бір шартпен немесе өзара байланысты бірнеше шартпен ресімделген мәмілелер; 3) жарғымен немесе акционерлердің жалпы жиналысының шешімімен өзара байланысты мәмілелер деп танылатын өзге де мәмілелер өзара байланысты мәмілелер деп танылады.:

Қоғамның ірі мәмілені жасасуы туралы шешімді директорлар кеңесі қабылдайды. Қоғамның ірі мәміле жасау туралы шешімін бекітуді ащионерлердің жалпы жиналысы жүзеге асырады. Акционерлердің жалпы жиналысына ірі мәмілені жасау туралы шешімді бекітуге қажетті ақпаратты (құжаттардың қосымшаларымен бірге) атқарушы орган табыс етеді. Акционерлердің жалпы жиналысының қатыспаған қоғам кредиторлары мен акционерлеріне хабарлау мақсатында қоғам акционерлердің жалпы жиналысы ірі мәмілені жасасу туралы шешімді бекіткеннен кейін бес күн ішінде мәміле туралы хабарды баспасөз басылымында жариялауға міндетті. Ірі мәміле жасасу туралы шешімге қарсы дауыс берген акционер өзіне тиесілі акцияларды қоғамның осы заңы белгілеген тәртіппен сатып алуын талап етуге құқылы.

Қоғамның салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша берешегі түзілетін жағдайда мемлекет акционерлік қоғамға қолданылатын бірқатар шараларды көздеген. Егер мұндай берешекті төлеу мерзімі үш айдан өтіп кетсе, онда салық органы жарияланған акцияларга билік етуді шектеу туралы шешім қабылдауға құқылы. Қоғамның жарияланған акциялары болмайтын немесе олар қоғамның мерзімі өткен берешегін өтеуге жеткіліксіз болатын жағдайдда қоғамның мерзімі өткен берешегін қоғамның жарияланган акцияларын мәжбүрлеп шығартқызып, кейіннен оларды орналастыру арқылы өткізу туралы сотқа талап-арызбен жүгінуге құқылы. Қоғамның қызметін республиканың экономикасы үшін стратегиялық маңызы зор салаларда жүзеге асыратын жағдайда, мемлекеттік орган Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімімен қоғамның билік етуі шектелген жарияланған акциялары мен мәжбүрлеп шығарылған жарияланған акцияларын қоғамның мерзімі өткен берешегін өтеу есебіне мемлекет меншігіне оларды мәжбүрлеп алып қою арқылы орналастыруға құқылы (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 32-бабы).

Акционерлік қоғам акционерлер жиналысының шешімі бойынша қайта құрылуы немесе таратылуы мүмкін. Акционерлік қоғмды қайта құрудың және таратудың өзге негіздері мен тәртібі АК-мен және заң актілерімен белгіленеді. Акционерлік қоғам жауапкершілігі шектеулі серіктестік немесе өндірісіік кооператив болып қайта құрылуға құқылы (АК-ның 93-бабы).

Еншілес ұйым және тәуелді акционерлік қоғам. Бір заңды тұлға келесі заңды тұлғаның құрылтайшысы (қатысушысы) бола алады. Қазақстан заңдары басқа заңдардың ішінен құқықтық реттеу ерекшеліктеріне қарай құрылтайшыларымен айрықша байланысы болатын ұйымның екі түрін — еншілес ұйым мен тәуелді акционерлік қоғамдарды бөліп көрсетеді. Жарғылык капиталының басым бөлігін басқа заңды тұлға (бұдан әрі — негізгі ұйым) қалыптастырған не олардың арасында жасалған шартқа сәйкес (не өзгедей түрде) негізгі ұйым осы ұйымның қабылдайтын шешімдерін айқындай алатын заңды тұлға еншілес ұйым болып табылады.

Еншілес ұйым өзінің негізгі ұйымының борыштары бойынша жауап бермейді. Еншілес ұйымдар басқа субъектінің шаруашылық қызметіне толық бақылау жүргізу үшін құрылады. Сондықтан бақылаушы ұйымдар тарапынан асыра сілтеушіліктер мен алаяқтыққа жол бермеу мақсатында мынадай ережелер енгізілген: еншілес ұйыммен жасасқан шарт бойынша (не өзгедей түрде) оған міндетті нұсқаулар беруге кұқылы негізгі ұйым онымен осындай нұсқауларды орындау үшін жасалған мәмілелер бойынша еншілес ұйыммен қосалқы (субсидиарлық) жауапты болады. Негізгі ұйымның кінәсынан еншілес ұйым банкрот болған жағдайда негізгі ұйым оның борыштары бойынша қосалқы жауапты болады. Егер заң актілерінде өзгеше белгіленбесе, еншілес ұйымның қатысушылары негізгі ұйымнан оның кінәсынан еншілес ұйымға келтірілген зиянды өтеуді талап етуге құқылы (АК-ның 94-бабының 1—3-тармақтары).

Тәуелді акционерлік қоғам өзінің мазмұны жөнінен еншілес ұйымға жақын келеді. Егер акционерлік қоғамның дауыс беруші акцияларының 20 пайызынан астамы басқа (қатысушы, басымырақ) заңды тұлғанікі болса, ол тәуелді қоғам деп танылады. Басымырақ (қатысушы) заңды тұлға тәуелді акционерлік қоғам акцияларының тиісті бөлігін сатып алғаны туралы мәліметті заң құжаттарында көзделген тәртіп бойынша дереу жариялауға міндетті.

Тәуелді акционерлік қоғам сондай-ақ өзінің басым қоғамының акцияларын сатып ала алады. Бұл жағдайда қоғамдардың бір-бірінің капиталына өзара қатысуы көзделеді. Заңның бұзылуына жол бермеу және алаяқтықтан қорғау мақсатында бұл жағдайды реттейтін нормалар бар. Егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, акционерлік қоғамдардың бір-бірінің шығарылған жарғылық капиталдарына өзара қатысуы әрбір шығарылған жарғылық капиталдың 25 пайызынан аспауға тиіс. Бір-бірінің шығарылған жарғылық капиталына өзара қатысатын акционерлік қоғамдар басқа қоғам акционерлерінің жалпы жиналысында 25 пайыздан артық дауысты пайдалана алмайды.

Дата добавления: 2015-10-29