Азаматтың есімі және тұрғылықты жері. Азаматтық хал-ахуал актілері 7 страница

9.2. Өндірістік кооператив. Өндірістік кооператив дегеніміз — азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік негізде, олардың өз еңбегімен қатысуына және өндірістік кооператив мүшелерінің мүліктік жарналарын біріктіруіне негізделген ерікті бірлестігі (АК-ның 96-бабының 1-тармағы). Өндірістік кооператив заңды тұлға болып табылады және коммер-циялық ұйымдардың қатарына жатады.

Өзінің еңбекке қатысуы (жай айтқанда, кооператив мүшесі онда жұүмыс істеуге тиіс) факторы өндірістік кооперативтің акционерлік қоғамнан және шаруашылық серіктестіктен айырмашылығы болады, ал кейінгілердің қатысуы ақша енгізумен аяқталатын, қатысушының оларда жұмыс істеуі міндетті емес болатын. Өндірістік кооперативтердің демократиялық және халықтық сипаты, міне, осы жағымен айқындалады, оларды қомақты ақша қаражаттары болмағанымен, жұмыс істей алатын жұмыс істегісі келетін азаматтар құра алады.

Өндірістік кооператив туралы заңның 1—1-бабына сәйкес өндірістік кооперативтерді құрудың және олардың қызмет етуінің негізгі принциптері мыналар болып табылады:

кіру және шығу еркіндігі;

мүліктік жарна енгізу міндеттілігі;

басқарудың демократиялылығы;

өзара жәрдем көрсету және оның мүшелері үшін экономикалық пайда табуды қамтамасыз ету;

өндірістік кооперативтің қызметі туралы ақпараттарды алу
мүмкіндігі.

Өндірістік кооператив жеке кәсіпкерлік үшін заң актілерімен тыйым салынбаған кәсіпкерлік қызметтің кез келген түрін жүзеге асыруға құқылы (Өндірістік кооператив туралы заңның 2-бабы). Бұл Заңның бұрынғы қолданыста болған заңдардан принципті айырмашьшығы осында, оларда кооперативтер үшін тыйым салынған қызмет түрлерінің арнайы тізбесі болатын (ал одан бұрынырақта кооперативтер қатаң белгіленген өндіріс салаларында ғана құрылуы тиіс деген тәртіп болған - ауылшаруашылық артельдері, балық аулайтын кеңшарлар, кәсіпшілік кооперациясы, алтын іздеушілер артельдері және т.с.с.). Сонымен бірге, кейде кәсіпкерлік қызметтің кейбір түрлерін арнайы реттеп отыратын заң актілерінде осы қызметпен айналыса алатын заңды тұлғалар түрлерінің тізбесі ішінде кооперативтер аталмайды (мысалы, банк және сақтандыру қызметі). Әлбетте, бұл Өндірістік кооператив туралы заңға қайшы келеді және ашық түрде кооперативтерді кемсітушілік болып табылады. Алайда, мұнда заңның өзінің мынаны көздеген нормасын басшылыққа алуға тура келеді: кәсіпкерлік қызметтің кейбір түрлерін арнайы реттейтін заң актілерінің ережелері Өндірістік кооператив туралы осы заңның нормаларына қайшы келетін жағдайда арнайы заң актілерінің ережелері қолданылады (Өндірістік кооператив туралы заңның 2-бабын қараңыз).

Егер құрылған кооперативтің қызметі лицензияланатын қызмет түріне жататын болса, кооператив оны лицензиясы болғанда ғана жүзеге асыруға құқылы.

Өндірістік кооператив жеке тұлғалардың - құрылтайшылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша құрылады. Бұрын қолданылып келген заңдардың өндірістік кооперативке жеке тұлғалардың ғана емес, сондай-ақ мүліктік салым салғанымен, әлбетте, оның қызметіне еңбекпен қатысуға тартылмайтын тұлғалардың да қатысу мүмкіндігіне жол бергенін есте ұстау керек. "Қаржылай қатысушы" деп аталатын мұндай тұлға кооперативтің материалдық жағдайын нығайтуға өзінің жарналарымен жәрдемдесуге тиіс болды. Алайда тәжірибе мынаны көрсетті: "қаржылай қатысушы" көп ретте кәсіпорындардың материалдық құндылықтары мен ақшалай қаражатын жалған құрылған кооперативтерге аудару үшін пайдаланылды, оларда мұндай құндылықтар мен қаражаттар ешқандай қиындықсыз жалған тұлғалар немесе "қаржылай қатысушы" басшыларының туыстары болған кооператив мүшелерінің өзіндік меншігіне өтті. Сонымен қатар, кооператив мүшелері ретінде заңды тұлғалардың болуы осы ұйымдық-құқықтық нысан мен шаруашылық серіктестік арасындағы айырмашылықты жояды. Сондықтан ҚР Азаматтық кодексі және тұлғаларға ғана өндірістік кооперативтің құрылтайшылары (қатысушылары) болу мүмкіндігін берді.

("Кооператив — бұл қашан да бірнеше адамның еңбегін біріктіретіндіктен, оны бір адам құра алмайды (оның бір адам құратын немесе бір адамнан тұратын, яғни "бір адамның компаниясы" ретінде өмір сүретін акционерлік қоғамнан айырмашылығы осында). АК-ның 96-бабының 2-тармағы кооператив мүшелерінің саны екеуден кем болмауға тиіс деп белгілейді, бұл оның санының ең төменгі мөлшері болып табылады (Ресейде мысалы, кооператив мүшелері кемінде бесеу болуға тиіс). Мұндай шаманы белгілеудің себебі — заң шығарушылардың кооператав құру мүмкіндігін барынша жеңілдету — ол үшін екі адамның қалауы жеткілікті болады.

16 жасқа жеткен, кооператив мүшесі болуға тілек білдірген және оның қызметіне жеке өз еңбегімен қатысуға қабілетті кез келген жеке тұлға өндірістік кооперативтің мүшесі бола алады.

Заң кооператив мүшелерінің оның қызметіне жеке өз еңбегімен қатысуының түрлері мен әдістерін ашып керсетпейді. Демек, бұл мәселелерді тікелей кооперативтің өзі шешеді. Мұнда еңбек шарты (келісім-шарт) бойынша жұмысшы немесе қызметші ретінде кооперативте толық жұмыс күні жағдайларында жұмыс істеу мүлде міндетті емес — кооператив қызметіне жеке өз еңбегімен қатысу қоса қызмет атқарудан тұруы мүмкін және ол негізгі жұмысынан (оқуынан) бос кезінде жүргізілуі, үйге алып істейтін жүмыс сипатында, азаматтық-құқықтық шарттар бойынша бір жолы және ауық-ауық орындалатын, кооперативке белгілі бір қызметтер көрсету түрінде болуы мүмкін. Бір сөзбен айтқанда, егер ол кооперативтің мүдделеріне сай келетін болса, жеке өз еңбегімен қатысудың алуан түрі болуы мүмкін.

Кәмелетке толмаған азаматтардың кооперативке кіруі үшін олардың ата-аналарының, асырап алушыларының немесе қамқоршыларының келісімін алу талап етіледі. Бұл мынаған байланысты: кооператив қызметіне жеке өз еңбегімен қатысу оның мүшесінің еңбек қабілетгілігіне жетуін ғана емес, сондай-ақ кооперативке кіру үшін мүліктік жарна төлеуді де қажет етеді, ал бұл азаматтық-құқықтық әрекет қабілеттілігін талап етеді.

Өндірістік кооператив өзінің қызметін жарғының не құрылтай шарты мен жарғының негізінде жүзеге асырады.

Құрылтай шартына оның барлық құрылтайшылары қол қояды. Бұл арқылы осы кооперативті құратын барлық тұлғалардың оның болашақ қызмет жағдайларымен келісетіні және оған мүшеліктен туындайтын міндеттемелерді (оның ішінде, мүліктік жарнаны енгізуге және кооператив қызметіне жеке өз еңбегімен қатысуға байланысты) өздеріне қабылдайтыны баса көрсетіледі.

Өндірістік кооператив туралы Заң құрылтай шарты коммерциялық құпияны құрайтын құжаттардың құрамына кіреді және кооператив басқармасының шешімімен ғана, не заң актілерінде белгіленген жағдайларда мемлекеттік және өзге де ресми органдарға, сондай-ақ үшінші тұлғаларға көрсетуге жатады деп көздейді. Демек, құрылтай құжаты кооперативтің ішкі қажеттеріне қызмет ететін және кооперативтің мүшелеріне ғана арналған өзінің қызметтік құжаты ретінде қарастырылады. Сондықтан әлде кімнің және белгілі бір мақсаттар үшін (мысалы, кооперативті мемлекеттік тіркеу процесінде) кооперативтен оның құрылтай шартын талап етуі, әрине, заңда көзделген реттерден басқа жағдайларда (мысалы, тиісті істерді қарау немесе тергеу барысында соттың немесе тергеу органдарының талап етуі бойынша) заңсыз болып табылады.

Кооператив басқармасының келісімінсіз немесе рұқсатынсыз құрылтай шартының талаптарын жария еткен кооператив мүшесі немесе оның лауазымды адамы кооперативтің коммерциялық құпиясын бұзғаны үшін жауапқа тартылуы мүмкін.

Өндірістік кооператавтің жарғысында мыналар туралы мәліметтер болуға тиіс:

кооперативтің фирмалық атауы;

кооперативтің тұрғылықты орны;

өндірістік кооперативке мүшелер қабылдау, оларды шығару тәртібі, олардың құқықтары мен міндеттгері;

кооперативтің басқару және бақылау органдарының құрамы және құзіреті туралы, оның ішінде шешімдер бірауыздан немесе білікті көпшілік дауыспен қабылданатын мәселелер бойынша ережелерді жасау тәртібі;

өндірістік кооперативтің әрбір мүшесінің жарнасының мөлшері, өндірістік кооператив мүшелерінің құрамы және мүліктік жарнаны енгізу тәртібі және олардың жарна салу жөніндегі міндеттемелерін бұзғаны үшін жауаптылығы;

кооператив мүшелерінің оның қызметіне жеке өз еңбегімен қатысуының сипаты және тәртібі және жеке өз еңбегімен қатысу жөніндегі міндеттемелерді бұзғаны үшін жауаптылығы;

кооператив пен оның мүшелері, кооперативтің атқарушы органы мен қызметкерлердің еңбек ұжымы арасындағы өзара қарым-қатынастар;

кооперативтің таза табысы мен шығындарын бөлу тәртібі;

кооперативті қайта ұйымдастыру және тарату тәртібі.
Өндірістік кооперативтің жарғысында ол турлы заңға қайшы келмейтін басқа да ережелер болуы мүмкін.

Кооперативтің фирмалық атауында оның аты, соңдай-ақ, «өндірістік кооператив» деген сөздер болуға тиіс.

Жарғыға кооператив басқармасының төрағасы қол қояды. Өндірістік кооперативтің жарғысы мемлекеттік және өзге де ресми органдарға, сондай-ақ кооперативпен шарттық қатынастары бар немесе осындай қатынастар орнатуды қалайтын үшінші тұлғалардың талап етуі бойынша көрсетіледі. Осылайша, құрылтай шартынан өзгеше, кооператив жарғысы ашық құжат болып табылады.

Кооператив жарғысы бірауыздан бекітілуі тиіс (Өндірістік кооператив туралы заңның 6-бабының 3-тармағы). Мұндай ереженің қабылдануы мынаған байланысты: өндірістік кооператив азаматтардың ерікті бірлестігі болып табылады және өзінің барлық мүшелерінің бірлескен еңбек әрекетіне негізделеді. Сондықтан кооперативтің ұйымдастырылу және қызмет ету жағдайлары оның әрбір мүшесі үшін тиімді болуы тиіс, мұны оның жарғысына бірауыздан қол қою дәлелдейді. Жарғыны бекіте отырып, кооперативтің әрбір мүшесі өзіне белгілі бір міндеттер алады (ең алдымен, кооперативке қосатын мүліктік жарнасы және онда өзінің жұмыс істеуі арқылы). Егер құрылтайшылар кооперативтің қандай болуы, мүліктік жарналардың мөлшері, оның қызметіне жеке өз еңбегімен қатысуы немесе басқа да шарттар жөнінде ортақ пікірге келе алмаса, бұл кооперативті дәрменсіз деп санау керек. Осы секілді құрылтайшылардың көпшілігінің пікірімен келіспейтін тұлға мұндай кооперативтің мүшесі бола алмайды.

Өндірістік кооператив мүлкін қальштастырудың мынадай көздері бар:— кооператив мүшелерінің мүлікгік жарналары. Бұл кіру жарналары арқылы кооператив мүлкі қалыптасатын оны ұйымдастыру сәтіне тән, сондай-ақ кейін, белгілі бір төтенше жағдайлардың салдарынан кооператив өз қатысушыларының қосымша жарналары түріндегі қаражатты тартуға мәжбүр болатын кезеңге тән; кооперативтің қызметінен алынған табыстар. Қалыпты жұмыс істеп тұрған кооператив үшін бұл оның мүлкін еселей түсудің негізгі әдісі.

Заң кооперативті құру шарты ретінде оның қалыптасқан жарғылық қорының болуын талап етпейді, бұл кооперативтердің, мысалы, акционерлік қоғамдардан және жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерден айырмашылығы болып табылады, оларда бұл қор едеуір шаманы құрайтындықтан, оларды құрылтайшыларының айтарлықтай залал шегуіне әкеп соқтырады. Жарғылық қордың болуын талап етпеу, сөз жоқ, өндірістік кооперативтер құру рәсімін оңайлатады, өйткені оларды бірден-бір байлығы өздерінің еңбекқор қолдары немесе ақыл-ойлары болып табылатын табысы аз азаматтар ұйымдастыруы мүмкін. Сондықтан шетелдерде өндірістік кооперативті кейде көптеген мысқылмен (әлде кекесінмен) "кедейлер компаниясы" деп атайтыны кездейсоқ болмаса керек, алайда бұл, олардың ойдағыдай дамуына тосқауыл бола алмайды. Оның үстіне, кооперативтер ұдайы мемлекеттің қолдауына ие болып келеді, өйткені олардың құрылуы (оған едәуір дәрежеде құрудың қарапайымдығы себепші болуда) азаматтарды кәсіпкерлік қызметке тартудың, жұмыссыздық деңгейін төмендетудің, оларға еңбек ету және өз табыстары арқылы өмір сүру мүмкіндігін берудің қүралы болып отыр. Басқаша айтқанда, кооперативтер экономикалық фактор рөлін ғана атқарып қоймастан, сонымен бірге, белгілі бір әлеуметтік міндеттерді де шешеді.

Бұл заңның талабы болмаса да, кооперативтің құрылтай құжаттарында оның жарғылық қорын құру да көзделуі мүмкін, ол несие берушілердің мүдделеріне кепілдік жасайтын кооператив мүлкінің ең төменгі мөлшерін айқындайды. Бұл жағдайда жарғылық қордың мөлшерін және оны қалыптастыру тәртібін кооператив жарғысы белгілейді.

Сонымен қатар, егер кооператив осындай қызметті жүзеге асыратын ұйымда заң актілерімен белгілі бір мөлшердегі жарғылық қордың болуы көзделген ұйымдарға қатысты қызметті жүзеге асыратын болса, кооператив оны құрып, көрсетілген заң актілерінде көзделген тәртіппен пайдалануға міндетті.

Өндірістік кооперативтің таза табысы жылдың қорытындысы бойынша анықталады. Салықтарды және басқа міндетті төлемдерді төлегеннен кейін қалған таза табыс кооперативтің толық билігше өтіп, жалпы жиналыстың шешімімен кооперативтің құрылтай құжаттарында кезделген мақсаттарға бөлінеді.

Жалпы жиналыс анықтаған көлемдегі таза табыс олардың қосқан еңбек үлестеріне қарай кооператив мүшелері арасында бөлінеді, ал бұл кооперативтің негізгі принципіне ("еңбегіне қарай — табысы") сай келеді. Алайда кооператив жарғысы таза табысты бөлудің өзгеше тәртібін кездеуі де мүмкін (мысалы, кооператив мүшелері жарналарының мөлшеріне қарай, ал мұнда, көбіне акционерлік қоғамдарға тән басқа принцип қолданылады - "қосқан капиталына қарай - табысы").

Кооперативтің таза табысын бөлуге және шеккен зиянын жабуға қатысудан кооперативтің қайсібір мүшелерін шеттететін кооператив мүшелерінің келісімдері немесе оның құрылтай құжаттарының ережелері жарамсыз болып табылады.

Сонымен, өндірістік кооперативте оның мүшелерінің мынадай екі арналы табыс алу жүйесі болады: еңбекке ақы төлеу түрінде (жалақы, сыйақы т.с.с.); кооператав алған таза табыс түрінде.

Кооператив құрылатын сәтте оның құрылтайшыларының мүліктік жарналары кооперативтің өндірістік-қаржы негізі қызметін атқарады. Мүліктік жарналар кооперативтің бастапқы капиталын құрайды, олар кооперативті құру және оның қызметін ұйымдастыру жөніндегі шығындарды жабуға арналған. Мүліктік жарналардың құрамы мен мөлшерін, сондай-ақ оларды енгізу тәртібін, әдістері мен мерзімін құрылтай шарты немесе жарғы айқындайды.

Мүліктік жарна бастапқы, қосымша және кіріспе жарналарға бөлінуі мүмкін. Бастапқы жарнаны кооперативтің құрылтайшысы ол құрылған сәтте енгізеді, қосымша жарнаны кооперативтің жалпы жиналысының шешімі бойынша ол қызмет етіп тұрған кезенде енгізеді (мысалы, жұмыста қиындықтардың тууына, берешектерді төлеу қажеттігіне, міндеттемелерді өтеу және банкроттықтың алдын алу керектігіне, қызмет ету саласын ұлғайту немесе оның бағыттылығын өзгерту әрекетіне және т.с.с. қарай), ал кіріспе жарнаны әлдеқашан құрылған кооперативке оның жаңа мүшесі ретінде қабылданатын азамат төлейді. Кіріспе жарнаның түрі мен мөлшері, сондай-ақ оны төлеу төртібі жаңадан қабылданатын мүше мен кооперативтің келісімі арқылы анықталады және корператив мүшелерінің жалпы жиналысының хаттамасына жазылады.

Кооперативтің әрбір мүшсіне оның кіріспе жарнасының мөлшері мен түрі көрсетілген құжат беріледі.

Кооперативке төленетін жарна ақша, бағалы қағаздар, заттар, мүліктік қүқықтар, оның ішінде жерді пайдалану құқығы, интеллектуалдық меншіктің нәтижелеріне құқық және өзге де мүлік болуы мүмкін.

Кооператив мүшесінің мүліктік жарнасын ақшалай бағалауды кооператив құрылтайшылары арасындағы (ал егер жарна кіріспе жарна болса — кооператив пен оған кіретін мүше арасындағы) келісіммен ғана жүргізуге болмайды және оған тәуелсіз аудиторлық тексеру жүргізілуі тиіс. Кооператив мүшелерінің мүліктік жарналары ақшалай қаражаттан ғана тұратын жағдайларда тәуелсіз аудиторлық тексеру жүргізілмейді.

Өндірістік кооперативті қайта тіркеуде оның мүшесінің мүліктік жарнасын ақшалай бағалау кооперативтің бухгалтерлік құжаттарымен немесе аудиторлық қорытындымен расталуы мүмкін.

"Мүліктік жарна" ұғымы "пай" және "мүліктегі үлес" секілді ұғымдармен байланысты. Пай дегеніміз — бұл жалпы іске қосылатын үлес. Кооперативтің меншігіндегі мүлік оның жарғысына сәйкес кооператив мүшелерінің пайларына бөлінеді. Пай кооператив мүшесінің кооператив мүлкіндегі үлесі болып саналады. Бұл үлес пайызбен есептеледі. Айталық, А., Б. және В. деген үш азамат кооператив құрмақшы болды. Олар былайша келіседі: А. кооператив мүлкіне 5 мың теңге, Б. — 15 мың, ал В. — 80 мың теңге қоспақ. Әрқайсысы өзіне алған міндеттемесін орындайды, соған сәйкес А.-ның мүліктік жарнасы 5 мың теңге, Б.-ның — 15 мың, В.-ның жарнасы — 80 мың теңге болды. Кооперативтің меншігіндегі мүліктің құны осы кезде 100 мың теңгені құрады. Осыньщ нәтижесінде, әрбір құрылтайшының мүліктік жарнасының мөлшеріне қарай кооператив мүшесі А.-ның пайы осы мүлік құнының 5 пайызына тең болатын кооператив мүлкіндегі үлесіне, Б.-ның — 15 пайызына, В.-ның пайы — 80 пайызына тең болады.

Мынаны есте ұстау керек: кооператив мүлкінің құны — бұл құбылмалы шама: ол кооператив жүмысының саласына қарай артып отыруы немесе кемуі мүмкін. Мәселен, өндірісті ұлғайтуға тырысатын, жақсы жұмыс істейтін кооперативте жаңа станоктар мен жабдықтар сатып алу, өндірістік үй-жайлар салу, тауарлар өндіруді арттыру, банктегі есеп-шоттарында ақша қаражаттарын жинақтау және т.с.с. есебінен мүліктің құны артатын болады.

Айталық, жақсы жұмыс істеудің нәтижесінде кооперативте біраз уақыттан соң мүліктің құны 500 мың теңгеге дейін есті. Осының нәтижесінде бастапқы 5 мың теңгеге тең пайдың ақшалай мөлшері енді 25 мың теңге болады. Алайда кооператив мүшелерінің оның мүлкіндегі үлес мелшері өзгермейді.

Кооператив мүлкі оның мүшелерінің пайларына қарай үлестерге бөлінетінін айтқанда, бұл мүлік кооператив мүшелерінің жалпы үлестік меншігі болып табылады деп ойламау керек. Кооператив мүлкі заңды тұлға ретіндегі кооперативтің өзінің мүлкі болып саналады. Оны үлестерге бөлудің шартты сипаты бар, сондықтан бұл үлестер белгілі бір мән-жайларда ғана (мысалы, кооперативтің мүшесі оның құүрамынан шығарда) заңдық факті маңызына ие болады.

Кооперативті таратуда немесе кооператив мүшесі одан шығарда кооператив мүшелерінің санымен анықталатын пайлардың мөлшері, пайдың ақшалай шамасы, оның мүлкіндегі кооператив мүшесі үлесінің мөлшері үлкен рөл атқарады, өйткені мұндай жағдайларда кооператив мүшесінің кооператив мүлкіндегі өзінің пайына сай үлесін бөліп беруді талап ету құқығы бар.

Өндірістік кооператив туралы заң оның мүшелерінің айтарлықтай құқықтары болуын көздейді, мұның өзі азаматтардың осы бірлестігінің демократиялық сипатын көрсетеді.

Кооперативке мүшелік мынадай үш негіздер бойынша токтатылуы мүмкін: а) кооператив мүшесінің өз қалауы бойынша; б) азаматты кооператив мүшелігінен шығару тәртібімен кооперативтің бастамасымен; в) өзге де негіздер бойынша.

Кооперативке мүшелік ерікті болатындықтан, кооперативтің кез келген мүшесі одан өз қалауымен шығуға құқылы (АК-ның 100-бабының 1-тармағы). Алайда бұлайша шығудың белгілі бір талаптары көрсетілген. Мәселен, кооперативтен шығатын азамат ол туралы шығуынан кемінде екі апта бұрын кооператив басқармасының төрағасына ескертуге міндетті. Құрылтай құжаттарында мұндай ескертудің едәуір ұзақ мерзімі белгіленуі мүмкін, алайда ол екі айдан аспауға тиіс (Өндірістік кооператив туралы заңның 11-бабының 1-тармағы).

Кооператив мүшелігінен шығару жалпы жиналыстың шешімі бойынша мынадай жағдайларда жүргізіледі:

кооператив мүшесінің кооператив жарғысымен өзіне жүктелтен міндеттерді ұдайы орындамауы немесе тиісінше орындамауы; осыған ұқсас кооперативке мүше болуына байланысты (бір экономикалық салада қызмет ететін бірдей екі кооперативке мүшелік сөзсіз мүдделер жанжалын туғызады); құрылтай құжаттарында көзделген басқа да жағдайлар.
Сонымен қатар, мынадай жағдайларда кооперативке мүшелік тоқтатылады:

кооператив мүшесінің қайтыс болуы, оны өлді, хабар-ошарсыз кетті деп жариялау; кооператив мүшесшің өз пайын басқа адамға беруі; несие берушінің (берушілердің) кооператив мүшесінің пайынан оның жеке борышын өндіріп алуы.

Мұның ең соңғысына қатысты мынаны түсіндіру керек, пай кооператив мүшесінің меншігі емес, ол кооператив мүлкін үлестерге шартты түрде бөлуді білдіреді, ал мүліктің өзі залалды тұлғаның меншігі рөлін атқарады. Бірақ, сонымен қатар несие берушінің кооператив мүшесінің пайынан оның жеке борышын өндіріп алуын осы мүшенің кооператив мүлкі есебінен өз борыштарын өтеп алуы деп есептеуге болмайды. Құқықтық тұрғыдан қарағанда, мұның құрылысы мынадай болып көрінеді. Пай құқығы белгілі бір мән-жайларда кооператив мүлкінің бір бөлігін пай иесінің пайдасына бөліп беру мүмкіндігін білдіреді, ал бұл пайға қатысты меншікті кооперативтік меншіктен азаматтың өзіндік меншігіне өзгеруге әкеп тірейді. Сондықтан кооператив мүшесінің пайынан борышты өндіріп алу, шын мәнінде, борышқор-мүшеге бөлініп беріліп, оның меншігіне айналатын кооператив мүлкіндегі үлестен өндіріп алу болып шығады.

Дата добавления: 2015-10-29