Ата-бабалар тарихы

(Шђќђрђ агачы)

Рђхимќанныћ ђнисе Шђмсенур исемле. Ул 1917 елны Карабикол авылында Мђсрњрђ џђм Сабирќан Гайнановлар гаилђсендђ беренче бала булып дљньяга туа. Кыскача аныћ ђти-ђнисе хакында. Мђсрњрђ књрше Татар Ђбдекие авылында урта хђлле крестиан гаилђсендђ 1887 елда туа. Аныћ ђтисе Мотыйгулла, ђнисе Мафура исемле була. Гаилђдђ 5 кыз, 4 малай њсђ. Мђсрњрђ 30 яшенђ кадђр туган авылында яши, њзеннђн кечерђк балаларны тђрбиялђргђ булыша. Ђнисе кебек њк ул да бик гайрђтле џђм кљчле холыклы, тырыш џђм эшчђн була. Шућа да тормыш сынауларны аћа юмарт љлђшђдер, мљгаен. 1916 елда ул Сабирќан исемле Карабикол егетенђ кияњгђ чыга. Кияњ кђлђштђн алты яшькђ кечерђк була. Сабирќан да тырыш егет булып чыга. Љйлђнгђннђн соћ, ул туганнары белђн берлектђ, љч гаилђ кушылып, иген суга торган (молотилка) џђм ике ќилгђрњ машинасы (веялка) алган. Њз ќирлђрендђ эшлђрен тђмамлагач, алар тирђ-юнь авылларга хезмђт књрсђтергђ йљргђннђр џђм шул рђвешле акча эшлђгђннђр. Аннан соћ, Сабирќан хљкњмђт кушуы буенча халыктан ит, йомырка ќыю белђн шљгыльлђнгђн, ягъни заготовитель булып киткђн. 1928-34 елларда ул авыл халкын књп товарлар белђн тђэмин иткђн, чљнки кибетлђр булмаган, Сабирќан чуен табалар, савыт-саба, чђшке-чынаяк, ситсы, књн товарлары алып кайткан. Мљселман буларак, ул мђчетнећ књп ихтыяќларын канђгатьлђндерњне њз љстенђ йљклђгђн. Даими рђвештђ керосин, утын табу хђстђрен књргђн, ике лампа алып биргђн. Халык та аны гадилеге џђм юмартлыгы љчен хљрмђт иткђн. Ђбдекидђ хатыны Мђсрњрђнећ туган йорты янгач, ул, бер дђ икелђнмичђ, њзенећ љр-яћа ике бњлмђле ызбасыныћ зур ягын кисђ дђ бабайларына илтеп бирђ. Акчасы булгач, дуслары да књбђя, ђ дус булгач, дошман да була. Сабирќанныћ кић књћелле, юмарт кеше булуын, эшлђре гљрлђп баруын књрђ алмаучылар, заман кырыслыгыннан файдаланып, љстеннђн донос язып, 1937 елда аны нахакка тљрмђгђ утырталар. Гаилђдђ 8 бала туа – 4 малай, 4 кыз. Олысы – Шђмсенур, аннан соћ туган кызлары Гатифђ џђм Мђймњнђ бала чакта ук кызамык, чђчђк ише чирлђрдђн њлђ, уллары Габдулла да бер-ике кљн генђ яши, Мияссђр исђ 16 яшендђ дизентериядђн њлђ. Шулай итеп, ђтилђрен кулга алганда Шђмсенур, Шакирќан џђм Ђбњзђр џђм тљпчек кызлары Мђймњнђ (аћарга њлгђн апасыныћ исемен кушканнар) исђн була. Сабирќан 1948 елга кадђр тљрмђлђрдђ џђм лагерьларда иза чигђ џђм шунда вафат була. Уллары Шакирќан 1944 елда Бљек Ватан сугышында Ќитомир љлкђсендђ џђлак була. Сугыштан соћ љч бертуган – Шђмсенур, Ђбњзђр џђм Мђймњнђ озак еллар гаилђлђре белђн Карабиколда гомер кичергђн.

Мђсрњрђ Мотыйгулла кызы озын џђм гыйбрђтле гомер юлы уза. Бергђ 11 ел яшђгђннђн соћ, 1937 елда ул хђлђл ќефете Сабирќан белђн хушлашып, аны тљрмђгђ озата, башка књрешњ аларга насыйп булмый. Аннан олы улы Шакирќан сугышта Џђлак була. 60 яшендђ урманда утын ђзерлђгђндђ књзенђ ботак тия џђм ул сукырая башлый џђм соћгы 36 ел дђвамында дљм-сукыр килеш гомер кичерђ. Гаќђеп нык ихтыяр кљче, рухи саулык, табигый зирђклек аћарга тормышта њзен бик иркен колачлы итеп хис итђргђ ярдђм итђ иде. Гомер буе Аллаџыга гыйбадђт кылу, ураза тоту кебек књркђм гамђллђрдђн аерылмый, књпсанлы оныкларын тђрбиялђргђ дђ ќитђ аныћ ќегђре. Мђсрњрђ ђби 96 яшендђ бакый дљньяга књчђ, Карабикол авылы зиратында ќирлђнђ.

Шђмсенур 1935 елда Мђхмњт исемле авыл егетенђ кияњгђ чыга. Кызына бирнђгђ ђтисе “Зингер” тегњ машинасы бњлђк итђ. Ул ядкђрне Шђмсенур гомере буе саклый џђм шактый гына ђйбђт тегњче булып та китђ. Мђхмњт ишле гаилђдђ олы бала булып туа. Аныћ ђтисе Шакир, ђнисе – Сђгадђткамђл исемле. Аларныћ нђселендђ укымышлы, дини гыйлем алган муллалар бар. Пенсиягђ чыккач, Шакир бабай да дистђ елга якын авылныћ мулласы булып хезмђт итте. Шул вакытта аћарга оныклары да ярдђм књрсђтте: мђчетнећ мичен ягып, утынын кисеп, манарасын буяп, кыскасы, џђртљрле тљзеклђндерњ эшлђрен алып башкарды.

Мђхмњт кечкенђдђн њк бик књп догаларны књћеленђ биклђп ала. Вакыты ќиткђч, егет армиягђ китђ. Анда тормышныћ ачысын да, тљчесен дђ татырга туры килђ аћа. Ул ђњвђл фин сугышында катнаша. Аннан кайтып, алты ай да њтми, Бљек Ватан сугышы башлана, аны беренче кљннђн њк фронтка озаталар.

Мђхмњт Гайнуллин Казанда оешкан 27 нче полк составында Смоленскига китђ. Нђкъ менђ шунда бу сугышныћ ни дђрђќђдђ коточкыч булуын књрђ ул. Ќигелгђн атларга корал тљяп баручы мећ ярым кешедђн торган колоннаны кљтмђгђндђ немецларныћ 19 самолеты бомбага тота. Гарифуллин фамилияле дусты белђн Мђхмњт юл аркылы салынган суњткђргеч торба эченђ качып љлгерђ. Бу утка тотудан соћ нибары унбер кеше исђн кала. Менђ шул вакыта Мђхмњт исђн калганнар белђн яралыларга ярдђм књрсђтђ башлый.

Мондый фаќигале хђллђрне фронтта бик еш књрергђ туры килђ. Мђхмњт абзый партизан булып та сугыша, дњрт мђртђбђ яралана да. “Минем Аллаџы Тђгалђгђ чын књћелемнђн инануым, сугыш гарасатына кергђндђ елап-ялварып дога кылуларым њлемнђн коткаргандыр, мљгаен”, – дип искђ ала иде фронтовик ул дђџшђтле елларны.

Сугыштан яраланып кайткач, Мђхмњт абзый колхозда ферма мљдире булып эшли. Авыл картлары аны мђчет љчен ќаваплы кеше итеп билгели. Иске мђчетне берничђ мђртђбђ тљзеклђндерергђ, яћартырга туры килђ аћарга. Казаннан љр-яћа ай ясатып кайтара, манараны калай, ђ мђчет бинасын такта белђн тышлата ул.

Шђмсенур апа џђм Мђхмњт абзый пенсиягђ чыккач, балалары янына Ђлмђт шђџђренђ књчеп китђ. Менђ шунда инде аларныћ яћа сулышы ачылгандай була: Мђхмњт абзый башы-аягы белђн дин эшлђренђ чума, гомере буе шуны гына кљткђн сыман њзен мђчетлђр тергезњ гамђллђренђ багышлый. Аныћ тынгысыз эшчђнлеге “Бердђмлек” гђзитендђ яктыртылган иде, шуннан бер љзек китерђбез.

“1985 елларда бу аксакалны (Мђхмњт ага Гайнуллинны) Иске Ђлмђт зираты янындагы мђчеткђ рђис итеп сайлап куялар. Манарасыз мђчет шул елларда шђџђрдђ мљселманнарныћ бердђнбер гыйбадђт кылу урыны була. Заманалар њзгђргђч, биредђ књмђк кљч белђн манара тљзеп куялар. Мђхмњт хђзрђт, олы яшьтђ булуына карамастан, бу эштђ дђ сынатмый.

Соћрак бабайлар њтенече белђн мљселманнарга кайтарылган Ак мђчеткђ аны рђис итеп билгелилђр, чљнки биредђ тљзњ, манара кую эшлђре ярты юлда калган була.

Мђхмњт ага Гайнуллин чынлап торып, ќић сызганып, њзе ђйткђнчђ, ић изге эшкђ тотына. Шђџђрнећ шактый зур тњрђлђренећ, ќитђкчелђренећ ишеклђрен шакып, ярдђм сорый. Аксакалныћ гозерен, њгет-нђсыйхђтен тыћлагач, џђркем мљмкин булганча булышырга тырыша. Тљшенкелеккђ бирелгђн чаклары да була. Шул вакытта уллары Рђхимќан белђн Илдус ярдђмгђ килђ ђтилђренђ.

1993 елда мђчет тљзеклђндерелеп, файдалануга тапшырылгач, тирђ-юньгђ нур чђчелгђндђй була.

Мђхмњт хђзрђт мљселманнар арасында зур абруй казана. Берничђ ел дђвамында ул Ђлмђттђ имам-мљхтђсиб вазифаларын башкара. Ђлмђт шђџђре башлыгы 1996 елда, динне књтђрњ юлында башкарган эшлђрен югары бђялђп, аны “Волга” машинасы белђн бњлђкли џђм “Шђџђрнећ абруйлы аксакалы” дигђн шђрђфле исем язылган Мактау кђгазе тапшыра”, – дип яза аныћ турында авылдашы Рамил Кђлимуллин “Бердђмлек” гђзитендђ басылган “Аксакалныћ язмышы” исемле мђкалђсендђ.

Гомеренећ соћгы елларына кадђр Мђхмњт абзый дин юлында булып, мулла вазифаларын башкара. Кљндђлек тормышта књп гаилђлђр аны хљрмђтлђп, нарасыйларга исем кушу, никах уку џђм башка дини йолаларны њтђњ мђќлеслђренђ чакыра. 1997 елда ул Хаќ сђфђренђ барырга ниятли џђм тђвђккђллђп ерак юлга чыга. Барлык йолаларны њтђп, мљкатдђс вђ якты хислђр кичереп, исђн-имин генђ ђйлђнеп кайта. Бу олы вакыйга улларына да зур тђэсир итђ: соћрак алар да Хаќ сђфђренђ бара.

1998 елда аныћ белђн озын гомер юлын узган тугры юлдашы џђм хђлђл ќефете Шђмсенур фани дљньядан бакыйлыкка књчђ. Аксакал њзе 94 яшендђ 2010 елда ќан тђслим кыла. Икесе дђ Ђлмђт зиратына ќирлђнгђн.

Дата добавления: 2015-08-20