Тақырып. Шпонқалы және шлицтік қосылыстарды өзара алмастыру, дәлдігін стандарттау, бақылау әдістері мен құралдары.

Дәріс жоспары

Өзараалмасу мен шпонкалы және шлицтіқосулардыңәртүрлілігі.

Даярлау дәлдік стандарттауы.

Таңдау және даярлау дәлдігіне талаптардың негізделуі.

Әдістер және бақылау құралдары.

Шпонкалы және шлицтіқосылулартісті доңғалақтардың біліктері, муфталар, тегеріштер, шкивтерді бекіту үшін бөліінетін қозғалмайтын тегіс цилиндрлік қосуларда айналу моментін беруде жиі қолданады.

Шпонкалы қосылу призмалық, сегментті тангенциялды және сыналы шпонкалармен орындалады. Олар қарапайымдылығына байланысты кең таралған, жинау – бұзуға ыңғайлы және үнемді, бірақ олардың, сонымен қатар, саңылаулар біліктерін әлсіретеді, қосылушы біліктер және төлкелерді орталықтау қиындатады.

Кез-келген шпонкалы қосылуларда екі түрлі орнатулар болады:біліктің саңылауына шпонканы орнату және оны да втулканың санылауына орнату, яңни білік жүйесінде қолданылуын алдын ала анықтайды.

Шлицті (тісті) қосылулар тікелей және эвольвентті болып бөлінеді. Бұл қосылулар (әсіресе, эвольвентті) шпонкалы қосылуларға қарағанда аз қамтамасыздандырылады, кернеу концентрациясы және жақсы орталықтау, бірақ оларда шлицтар арасында жүктеме біркелкі таралмайды, ал шығын дайындауда шпонкалы қосылыстарды пайдаланғанға қарағанда өте жоғары.

Шлицті қосылулардың ұзақ өмірлігі орталықтандырушы диаметрі бойыншк саңылау шамасынан жоңарңы дірежемен тәуелді болады. Мысалы, шкивті қозғалтқыш біліктерде жарты жылға жуық құрастырылады, яғни үлкен саңылауларда, ал аз саңылауларда үш жылға жетеді, тістер бүйірлі беттерінің тозуы - және де шлицті қосылулардың қатарынан шығуының негізгі себебі — осы уақыт аралығында 0,5-тен 3 мм-ге дейін құрайды. 40 10—20 мкм саңылауларды төмендеткен кезде орталықтандырушы бет бүйірлі тісті беттерден босатылады және үйкелістің салыстырмалы жұмысы осы бетте 1,5—2,0 есе азаяды.

Шлицті қосылулардың негізі өзараалмасулығы функционалды қтынаста негізінде орталықтандыру дәлдігі негізінде және орталықтандырылған мөлшері бойынша саңылау ­ мөлшерімен сипаталады.

Шпонкалы және шлицті қосылулардың классификациясы 1 суретте көрсетілген.

Сурет 1- шпонкалы және шлицевті қосылулардың классификациясы

Шпонкалы қосылулар. Шпонканың және шпонкалы саңылаудың білігі мен втулкаларының рұқсат ету және орнатулары ЕСДП-да келтірілген және де орнатылған мөлшердің b ені келеді, ол арқылы ­ білік жүйесінің қосулардың үш түрін алдын ала ескерген.

Қосулардың барлық үш түрі призмалық шпонкаларында қолдануға болады және де бос қосылулар втулканың саңылауы бойынша осьтік бағыттауда детальдардың өзара ауыспалылығын рұқсат етеді, мысалы, сцепті муфталарда, тоқтату құрылғыларында талап етіледі.

Сегментті шпонкалар тек қана нормалы және тығыз қосылуларда жасалады.

Тікелей шлицті қосылулар. Шлицті қосылулардың кіру рұқсат және орнатуы, шпонкалы сияқты, ЕСДП бойынша тікелей орнатылған және де тікелей шлицті қосылуларда орталықтандырудың үш тәсілі қарастырылған: сыртқы диаметр D, ішкі диаметр d және профильдің бүйірлі жақтары (b енімен орнату).

Дәлдікке таңдау және негіздеу талабы.

Конструктивті түсініктеме бойынша, шпонкалы қосылыстарда шпонканың кіру рұқсат аймағын таңдау және шпонкалы саңылаулар анықталады. Мына сұрақтың шешімі вал және втулка саңылауларының кіру рұқсаттарының аймағы бір мәнді анықтайды.

Егер төлке материалы созылумен немесе калибрлеу өңдеуіне берілсе, онда тістердің эвольвентті профилімен Df қосылулары төлкелердің шұңқыр диаметрі бойынша немесе тістердің тікелей профилімен сыртқы диаметрі D бойынша орталықтандырудың үнемділік түсініктемелері тандалады.

Білік кіру рұқсаттарының аймағы және төлкенің орталықтау диаметр бойынша орталықтаудың дәлдік шарттан және ұзақ өмірліктен анықтайды.

Мысалы, егер шлицті тесік тісті доңғалақ берілісінде өзіндік тесік ұсынады және осы доңғалақ үшін тісті тәждің тарамдалған соғуына Fr кіру рұқсаты орнатылған болса, онда кіру рұқсаттарының аймағын таңдауда есептеу негіздері өтетін алмалы-салмалылардың қозғалмайтын қосылыстардың дәлдікті есептеу әдістемесі бойынша орындалады.

Бақылау құралдары және әдістері.

Шпонкалы қосылу. Шпонкалы қосылуларды бақылау бұқаралық және сериялық өндірістерде шекті калибрлер көмегімен жүзеге асырады. Саңылаулардың еніне арналған калибр Шығу пластинасымен қызмет етеді, ­ ең кіші және ең үлкен өлшемдерде орындалады. Төлке саңылауының тереңдігін бақылау шығу тығындарымен жүзеге асырады, қосылу диаметрі D мен төлке саңылауының тереңдігінің t ₁ қосындысымен D+t ₁ размері бойынша орындалған.

Біліктің саңылауы тереңдігін t сақинамен бақылайды, диаметр D және биікіпен ішкі шығу t болады.

Саңылаудың симметриялылығы салыстырмалы осьтік жазықтықтарға қатысты шпонкалы тығынның тесігінде­ және біліктікте — одан бақылау стерженімен шығарылған призмамен тексеріледі.

Шлицті тікелей қосылысы. Шлицті қосылу, ереже бойынша, кешендіи әрлі-берлі өтетін калибрмен бақылайды. Мұнда элемент бойынша бақылау өтпейтін калибрлармен немесе өлшеу құралдармен жүзеге асырады.

Кешенді калибрлердің тесігін қолдануда жарамды деп есептеледі, егер кешенді калибр - тығын диаметрлерге өтсе және саңылау ені орнатылған жоғарғы шектерге кірмейді; білік жарамды болып есептеледі, егер кешенді калибр - сақина өтсе, ал диаметрлер және тістің жуандығы анықталған төменгі шектерге кірмейді. Құралдар және шлицті біліктің сыртқы диаметрін D өлшеулерінің элемент бойынша өлшеу және шлицті төлкенің ішкі диаметрі d тегіс біліктерді және тесіктерді бақылау негізінде қолданылады. Бұл шлицті қосылу стандарттарында тістердің жұптық сандарын қолдануда қарастырылғандарға байланысты болуы мүмкін (z =6,8 және тістердің z =10). Тістердің жуандығын әмбебап өлшеу құралдармен (мысалы, микрометрмен, горизонталдық оптиметрмен арнайы ұштармен, тегіс параллельді соңғы өлшемдермен және т.б.) өлшейді. Тістер арасындағы түсу ені шұңқырлардың енін соңғы өлшемдердің блогымен бақылайды. Түр ауытқуларының бақылауына арналған және тістер мен саңылаулардың бүйір жақтарының орналасуы ­тұрғызудағы бағыттауыш аспаптармен және бөлу бастарымен (мысалы, 1 – 2 мкм бөлу бағасымен индикатор) қоса алғанда поверкалы плиталарда қолданылуы мүмкін. Шлицті кездесетін орталықтау жанында ішкі диаметрімен d айқастыру шлицтік ось тесіктің орталықтау осіне қатысты қапталған рычагті-микрометрлі аспаптармен немесе ортада астарлы бақылау плиткасында тұрғызуда нығайтылған бағыттауыш аспап көмегімен бақылануы мүмкін.

Шлицті біліктің бақылау қадамы поверкалы плитада тұрғызуда нығайтылған бағыттауыш аспап және бөлу басының көмегімен өндіріледі.

Айналадағы қадамның жиналған қателігі сол әдістермен бақылауға болады, яғни тісті доңғалақтарды бақылауда қолданады.

Шлицті төлке элементтерін ұқсас айырмашылығымен өлшейді, яғни бағыттауыш аспап төмендеудің бүйір беттерімен контакт құру үшін қосымша рычагтармен жабдықталады.

Кешенді калибрлермен бір уақытта өлшемдер бақылайды және орналастыру ауытқулары мен түрлері, яғни тесіктің төмен түсу енінің жиынтық ауытқулары, біліктер тістерінің жуандықтары, сыртқы және ішкі диаметрлері. Кескін үйлесімімен олар контрдетальдің түп тұлғаларын ұсынады.

Ұсынылатын әдебиеттер:1,2,3,4,5,7.

СӨЖ-на арналған бақылау тапсырмалары

1. Призмалық шпонкалармен қосу.

2. Сегментті шпонкалармен қосу.

3. Клиндік шпонкалармен қосу.

Тақырып. Өлшеудің және бақылаудың әдістері мен құралдары. Өлшеу нәтижелерін және бақылау процесін өңдеуді автоматтандыру.

Дәріс жоспары

1. Өлшеу жүйелері және автоматты өлшеу құралдары.

2. Сұрыптаушы- бақылаушы автоматтар.

3. Белсенді бақылау құралдары.

Өңдеу жоғары өнімді әдістерінің дамуымен, автоматтандыру және технологиялық процестердің дәлдікке талапты жоғарлату, белсенділіктер, дұрыстық және тез әрекеттілігі үлкен өлшемде ұсынумен өлшемдік параметрлерді бақылауда кешенді механикаландыру көрсетіледі. Өлшеуге жұмсалатын уақыттарды қысқарту былай іске асырылады: өлшеу құралдарының әрекет жылдамдықтарын жоғарылатумен және бір детальді бірмезгілде бірнеше өлшемдік параметрлерді өлшеу (көп өлшемді комплексті құрылғы) немесе өңдеу барысында бақылаумен орындалатын бірнеше бөлшекте бір өлшемді (көп өлшемді топталған құрылғы) өлшеу;.

Әдістердің және құралдардың автоматты және механикаландырылған ­ бақылау мақсаты — өнім сапасының берілген деңгейін қамтамасыздандыру. Олар келесі бақылаудың әдістері мен құралдары (кейін ­ операциялықты) және бақылаудың белсенді әдістері (технологиялықты). Біріншісіндегі функция жинақтауға рұсат етілмеген дефекті бөлшектерді сұрыптау; мұндағы реттеу үрдісі келесі реттегі жарамсыз бұйымдардың параметрлерін анализдеу негізінде орындалады. Екіншісіндегі функция­ былай анықталады: бақылауда бөлшектердің өлшемділік параметрлері тікелей өңдеу барысында және басқару командаларының беруіне жұмыс циклмен және станокты тоқтатумен анықталады; станоктың немесе өлшеуіш құрылғының күйге келтірулерін өзгертуде, жұмыстың циклмен басқарушы, бақыланушы параметрлер рұқсат етілген шекарадан шығу кезінде; өңдеуден бұрын дайындаулардың жарамсыздануына немесе өңделуден кейінгі жұмысты орнатылған шекараларды бұзған кезде тоқтату туралы пәрмен берілген кезде; кесу құралдарының дайындауларымен кездесу моментін тіркеу.

Электроконтакті құралдар жарықтық (немесе дыбысты) дабыл беруін құрылғының бастапқы деңгейін автоматтандыру апаруға болады. Автоматтандырудың көбірек жоғары дәрежесін механикаландыру және өлшеу құрылғылардың бақылау - өлшеуге лайықты типтілерге қатысты, яғни әрі қарай даму лайықты жинақ үшін қызмет ететін және әртүрлі бөлшектердің әрқилы өлшемділік параметрлерінің бақылауын қамтамасыз ететін тәуелсіз агрегатты түйіндерінің жиынтығын құруға бағытталған.Автоматтандырудың келесі деңгейіне бақылау және бақылау-сұрыптау жартылай автоматтары және автоматтары жатады.

Автоматты өлшеуіш құралдарда электронды, электрлік, пневмоэлектрлік, фотоэлектрлік және теледидарлық құрылғылар есептеуіш техникалармен үйлестіруде жиі қолданылады. Әсіресе, ­ автоматты бақылау жүйелерінде микропроцессорлық құрылғыны қолдану перспективті болып табылады.

Ең қызықты перспективті құралдар келесі бақылауларда бақылау-сұрыптау автоматтары болып табылады. Олар келесі әдеттегі құрылғылардан түзеледі: өлшеуіш, жүктелетін, тасымалданатын, түрлендірілетін және есте сақтайтын, қолданылатын және т.б. құрылғылар. Өлшеу құрылғы тек қана метрологиялық мәндерімен ерекше; қалғандары — құрылғыларға ұқсас, технологиялық жабдықтарды автоматтандыруда қолданылады. Автоматты бақылау жүйесінің негізгі элементі алғашқы өлшеу түрлендіргіштер болып табылады (көрсеткіштер): механикалық, пневматикалық, электроконтакілі, пневмоэлектрлі, индуктивті, фотоэлектрлі және т.б. Механикалық өлшеу құрылғыларда қатты клибрлер түрінде немесе басқада қолданылады, мысалы, бір-біріне үлкен емес бұрыштарда орналасқан сына тәрізді сызғыштарда, олардың аралығында шар тәрізді бөлшектерді айналдырады. Бөлшектер сызғыштардың аралығында құлатады, яғни олардың өлшемдері осы аралыққа дәл келген кезде және сәйкес келген бункерге түседі. Сұрыптау қателігі сына тәрізді калибрмен 1мкм-ден аспайды. Тығын түріндегі колибрлерде қолданылады.

Басты назар өңдеу барысында тікелей детальдардың параметрлерін бақылау арқасында белсенді бақылау құралын ұсынады. Белсенді бақылау құралдарымен бірге қалған құрылғылармен өлшеу жүйелерді құрастырады.

Белсенді бақылау құрылғыларында барлық саналған жоғарғы типті датчиктерді қолдануда табады. Электроконтактілі құрылғы жинақталмаған және дірілге жоғары сезімділікке ие болады, сонымен қатар мамандандырылған қызмет көрсетуді талап етеді. Қолданылатын құрылғылар әдетте электрлік және пневматикалық жұмыс істеу үрдісіне негізделген.

Белсендіні бақылау аспаптары дөңгелек ажарлауда ­ төрт үлгіге бөлінеді: командалықтар аспаптар(КП), дабылдық аспаптар (СП), көрсеткіш аспаптар (ПП) және дабылды-көрсеткішті аспаптар (СПП). Сонымен қатар, олар соңғы команданың жұмыс істеуінің тұрақсыздық шамасына қарай үш дәлдік класстарына бөлінеді (0,5;1 және 2 мкм), реттеу қателіктері ­ (±0,5;±1;±2 мкм).

Белсенді бақылау аспаптары жалпақ ажарлауда­ екі үлгіге бөлінеді: К — құрылғымен жабдықталған командалық аспаптар, яғни станокты автоматты бақылау үшін үздік ақпаратты орындаушы құрылғыға жіберетін; П — көрсетуші құрылғы, есептеуіш шкалаларымен жабдықталған немесе сандық табло. Командалықтар құралдар тиісті әзірлену сигналдықтармен құрылғылармен немесе сигналдықтармен және есептелетін құралдардың анықталған үшін оларды екі сыныпты дәлдіктер: 1 және 2 - бірдеме істеулер (1 және 2 мкм), қателіктер күйге келтірулер (±1 және ±2 мкм).

Бақылауына арналған мөлшерлердің көпшілігі құрылғы барысында туралы ­ түйіскен жұмыстың келеді: бір кешенді, екі кешенді, үш кешенді және кешенсіз.

Қазіргі заманғы құрал жасауда белгілі ­ тенденциялар белгіленді, олардың негізгілері: өлшеу жүйелерге қазіргі заманғы өлшеу жүйелерін микропрцессорларды қолдану арқылы арнайы ЭВМ-мен сәйкес келетін профилограф-профилометр және крукломерді қолдануға болады. Олар терминелдан және дисплейден шығарылған микро- ЭВМ-нен, пернетеқтаның басу құралдарынан тұрады. Жүйе құралмен жабдықталған жеке құралдың асуы, соның ішінде өздерінше икемделетін және бейім жүйелерге; жұмыс техникалық жүйелерінде өлшеу жүйелердің дамуы, соның ішінде ­ белсенді бақылаудың жетілдірілген жүйелері (сенімділік, вибро ­тұрақтылық, сыртқы әсер етуші факторларға тұрақтылық көңіл бөлумен); микропроцессорларды өлшеу жүйесінде және хабар өңдеуге арналған өлшеу құрылғыларда, оның тапсыруының, хабарсыз факторлардың әсерлердің түзетулері және жүйелі қателіктердің шығарулары (ықпалын жасау артынан екпінде ­ ратуры, қысымдар және т.б.), шкалалардың линеаризациялауының және т.б., сандық санап шығарудың қарапайымдылығы жүзеге асырылуына арналған оқиғада; сандық бағдарламаны басқару өлшеулердің процесімен; ­ шешімге қоса арнап салынған үлгілілердің - құралдардың метрологиялық қамтамасыз етуі өте маңызды мақсаттары — өлшеулердің қойылатын талап дәлдікке жетулері; жоғары экономикалық көрсеткіштерге жетуі (көпшілік азаю және энергия тұтынулары; материал сыйымдылық төмендеуі, даярлау еңбек сіңіргіштігінің және т.б.).

Қазіргі заманғы өлшеу жүйелерін микропрцессорларды қолдану арқылы арнайы ЭВМ-мен сәйкес келетін профилограф-профилометр және крукломерді қолдануға болады. Олар терминалдан және дисплейден шығарылған микро- ЭВМ-нен, пернетеқтаның басу құралдарынан тұрады. Жүйе құралмен жабдықталған. Өлшеу жүйесі ­ қайта өңделген түрде 40-тан көбірек беттің кедір-бұдырлы параметрден немесе дамалақтан ауытқулары экранда немесе диаграмма түрінде, сонымен қатар сандық түрге дисплейде немесе басып шығару түрінде болады. Профилограф микропроцессорында салынған басушы аспабы бар және параметрлердің есептеуін қамсыздандырады, сонымен қатар орта арифметикалық және орта квадраттық тегістеудің ауытқуын ­ және беттің бұйралануын береді.

Микропроцессорларды жүйелік қателікті кіріспе тәсілдерімен түзетіп шығаруына арналған қолдануы, үлгімен және таңбалы өтемді қателікті салыстыру қарама-қарсы таңбалы нәтижелік әдістерін және өлшеулердің өңдеуін тездетеді.

Сандық санап шығару, сонымен қатар оқиғалар сияқты қолданулары микропроцессорлы қарапайым өлшеулердің нәтиже құрылғыларын анықтап қарауға болады. ­ Бұл құрылғылар тек қана қазіргі заманда біршама күрделілердің ұзындықтардың барлық өлшеуге арналған құралдарда және басқа геометриялық параметрлерде де ғана қолданылмайды (профилографа, кругломерах, индукция өлшеу жүйелерде және т.б.), сонымен қатар қарапайым дәстүрлілерді салыстыра құралдардың және ұзындық мөлшерлердің өлшеуіне арналған аспаптарда (микрометрлік аспап, штангенинаспап және т.б.).

Ұсынылатын әдебиет:1,2,3,4,5,7,15.

СӨЖ-на арналған бақылау тапсырмалары

1. Өлшеу құралдарының одан әрі қарай даму болашағы.

2. ЭВМ-ді техникалық өлшеулердің өңдеу нәтижесінде қолдану.

Дата добавления: 2015-07-16