Тақырып. Тісті және червякты берілістерді өзара алмастыру, дәлдігін стандарттау, бақылау әдістері мен құралдары.

Дәріс жоспары:

1. Тісті дөңгелек және берілістің өзараалмастыру және экспулатациялық дәлділік рөлі.

2. Дайындаудың дәлділік стандарты.

3. Дәлділік дайындауды таңдауға және негіздемеге талап қою.

Тісті және құртты берілістер үлкен тиеу қабілеттілігі және кіші габаритті өлшем, жоғарғы сенімділігі, жоғарғы КПД, көңіл бөлу тұрақты тапсырысы (орташа циклдан) және үлкен жылдамдық диапазонда қолдану мүмкіндігі, қуатты және тапсыруда көңіл бөлу арқасында машина жасауда көп қолданылады. Олар цилиндірлік туратісті, қылитісті және шевронды дөңгелек, соңғы дөңгелек берілістер және червякты берілістерге бөлінеді.

Дөңгелек және беріліс дәлділігі төрт маңызды экспулатациялық қасиетке үлкен әсер етеді: кинематикалық дәлділік, яғни толық цикл ауыстырудағы дөңгелектің орналасуы туралы бұрыштық айналу дәлділігі, ең үлкен кинематикалық қателікті берілісті F '_1or сипаттайтын, жұмыстың жай өтуі, яғни бұрыштық үдеудің аз деңгейі, біркелкі айналу циклдық созылу есебінен пайда болады, бірінші орында жергілікті кинематикалық берілістерді f'_{1or .} сипаттайды; сол бөліктің мәңгілігі, тістердің ұзындығы және биіктігі контактың толықтылығына байланысты, іліктіруде табылатын, контактың нақтылығымен сипатталынатын; жұмыстан тыс қалусыз, грантталған (минималды) саңылау жанымен j _{n min r} арасында жұмыс істемейтін дөңгелек берілісті тісті профильдермен (іліктіруде қатысушылармен)байланыстырылған.

Дәлділік көрсеткіштерінің дайындалуы келтірілген шартты белгілерде соңғы индексі – r әрпі нағыз маңызды (realr - маңызды) екенін көрсетеді. Дәл осы символ r әріпсіз осы өлшемнің рұқсат етуін көрсетеді. Белгілердің соңының алдыңда тұратын «о» әрпі, құрастырылған тісті берілістертерге кіретінің көрсетеді;егер оны төмен түсірсек, дәл осы символ тісті дөңгелектің көрсеткішін көрсетеді; берілістен бөлек қарастырылатын. Е әрпімен ауытқу белгіленеді, үстіңгісі –s және астыңғысы – i индиксімен; оларды көрсеткіштерден кейін қояды.

Кинематикалық дәлділік. Қателіктің кинематикалық берілісі дөңгелек тісті берілістің нақты және номиналды бұрылыс бұрышының айырымы ретінде беріледі. Ол бөлгіштік шеңбердің дұға ұзындығының сызықты бірлігінде сипатталынады.

Кинематикалық дәлділік өлшеу құралдарында қажет, ол көрсеткіш қателіктеріне адекватты. Двигательдердің үлестірімділік құралдарында айналудың келіспеушілігі КПД – ны төмендетеді. Бөлгіштік механизмдерде, мысалы, станоктардың кинематикалық дәлділік емесі дайындалудың қателігін шақырады, жекетісті дөңгелекті дайындаудағы қателік қадамы.

Жұмыстиың біркелкі өтуі. Жұмыстың біркелкі өтуі берілістің тез жүргіштігінде қажет, елеулі динамикалық жүктеме және көтеріңкі шу жұмыстың біркелкі өтуін бұзады Жұмыстың біртекті емес жүруі бұрылыс бұрышының қателігінің жергілікті өткір өзгеруімен анықталады, бұрыштық үдеу пайда болуын сипаттайды, нәтижесінде айналмалы масса инерция күшінің әсерін дөңгелектердің тісінің ұрылуына және берілістегі шуға, динамикалық жүктемелерге әкеп соқтырады.

Контакт тістер және мәңгілігі. Контактының толықтылығы, яғни тістердің ұзындығы бойынша толықтылығы ауыр жүктемелік ақырын жүргіштік беріліс үшін ерекше мәні бар, одан кантак алаңының шамасы тәуелді, тістің бүйірлі беттері бойынша жүктеменің үлестіру біркелкілік дәрежесі. Контакты алаңды кішірейтумен нақты контакты қысым көбейеді, жылдамдық ескіруі көбейеді және мәңгілігі қысқартылады.

Жұмыстан тыс қалусыз және бүйірлі саңылау. Бүйірлі саңылау болмаған жағдайда күштік тісті берілісте бір дөңгелек тістерінің ойыстарында екінші дөңгелектің тістерінің беттесіп қалуы мүмкін. Бұл жылулық кеңею арқылы түсіндіріледі. Жұмыстың тұрақталған режимінде тісті дөңгелектер тұрақтыға қарағанда жоғары температураны қамтиды және жылу Q байланыс зонасында құрылуы, олардың тіреуші остер арасындағы аралықтың көбеюіне қарағанда жоғарырақ болады және тұрақ арқылы мәнді шамада шығарылады (жіберіледі). Бекітіліп қалудың алдын алу үшін кеңею айырмасы ось аралық арақашықтықты азайтуды шақыратын жақтан қателіктерінің компенсациясы үшін және жұмыс істейтін профильдер арасында майлауды орналастыру үшін қажет бүйірлік саңылаушы j_{n min r} компенсациялануы тиіс. Тек қана толықтырылған берілістер, мысалы, нөлдік бүйірлі саңылауда аспаптар берілістері жұмыс істей алады.

Сонымен қатар бүйірлі саңылау салыстырмалы қатты шектерде жату керек және тарамдалған саңылауға қарағанда, әр түрлі тіс жуандығы және шұңқыр енінің номинал мағыналармен қамтамасыздандырылуы мүмкін емес. Жіберуде және реверстеу соққылар жасай алатын шақыруда бүйірлі саңылау ұлғайғанда, ­ берілісте айналма саңылау артады.

Конустық тісті және құрттық берілісті цилиндрлік тісті берілістерде қолдану қасиетінде дәлдіктерді даярлауға әсер ету қатынасына ұқсас. Олардың кейбір дәлдік көрсеткіштері ерекше. Мысалы, конустық берілісте кепілді бүйірлі саңылауды анықтаушы көрсеткіштер E_Sr берілісінің ось аралық бұрышының шекті ауытқуы болып табылады, яғни сызықты бірлікте орташа конустық ара қашықтықта анықталады.

Дәлдік көрсеткіштерінің қамтамасыз етуі өзінің кезегінде әртүрлі технологиялық факторлардан тәуелді болады.

Дәлдікті даярлау стандарттауы.

Цилиндрлік беріліс. Кинематикалық дәлдіктер бойынша, жатық және толықтық тісті доңғалақтардың контактісі және берілістер дәлдіктердің 12 дәрежесіне бөлінеді, кейбіреулердің 1,2 және 3-ші дәрежелері үшін ұсақ модульді ­ және 1 мен 2 дәрежелері үшін орташа модульді берілістің нормалық ­сандық мәні әзірше анықталмаған. Дәлдік дәрежелері ­ дәлдік коэффициенттерімен сипатталады, яғни 1,26-дан 1,6-ға дейінгі әртүрлі көрсеткіштерге арналған геометриялық прогрессия бөлгіштер қатарларын құрастырушылар.

Сурет 1-Тісті доңғалақтардың кездесу және кіру рұқсаттарының түрлері

Берілген 3,4 және 5 дәлдік дәрежелерінен ең жоғарғысы өлшеуіш доңғалақтарды дайындауға арналған, тісті өңдеуіш аспапты және дәлді тісті доңғалақтарды кешенді бақылауда қолданылады. Әртүрлі машиналарда және станоктарда 6—10 м/с қарулық жылдамдықта дәлдіктің 7-ші дәрежесін алуда кең таралған.

А, В, С, D, Е және Н берілістерінде тісті доңғалақтардың кездесуінің 6 түрі, кепілді бүйірлі саңылаулар анықтайтын jn min r (сурет 1) және бүйірлі саңылау х, у, z, а, b, с, d және Һ кіру рұқсатының сегіз түрі Тjn орнатылған.

Червякты беріліс. Червякты берілістер үшін цилиндрлік және конустық доңғалақтар принципі дәлдіктің 12 дәрежесі кинеметикалық көрсеткіші бойынша орнатылған тісті берілістер үшін біртекті болады. Бүйірлі саңылау көрсеткіштері бойынша кездесудің алты түр және кіру рұқсатының сегіз түрі алдын ала ескерілген. Бұл беріліс үшін дәлдіктің кейбір көрсеткіштері ерекше. Оларға червяктың осьтік қадамының ауытқуы қатысты, яғни червякты доңғалақтың қадамының ауытқуымен қосылғанды кинематикалық қателігі червякты қосақ элементі оның номиналды бұрыштық қадамында бұруды көрсетеді. Одан кейін f _Sr червякты берілістердің нақты және номиналды ось аралық бұрыштардың айырмашылығы және тісті червякты доңғалақтың тәжінің еніне сызықты шамамен өрнектеледі.

Ұсынылатын әдебиет:1,2,3,4,5,7.

СӨЖ-на арналған бақылау тапсырмалары

1. Таңдау және даярлау дәлдігіне талаптардың негізделуі.

2. Доңғалақтар және тапсырулардың дәлдік талаптардың шартты белгіленуі.

3. Тісті доңғалақтардың және тапсырулардын кинематикалық дәлдігін сипаттайтын көрсеткіштер және кешендер,.

4. Тісті доңғалақтардың жұмысының жатықтығын сипаттайтын көрсеткіштер және кешендер.

5. Тісті контактілердің толықтығын сипаттайтын көрсеткіштер және кешендер,

6. Бүйірлі саңылау және бүйірлі саңылаудың құру принципін сипаттайтын көрсеткіштер.

7. Әдістер және тісті доңғалақтардың бақылау құралдары.

Дата добавления: 2015-07-16