Мафњуми субъектњои њуќуќї мењнатї

Дар маъхазњои таълимї, илмї ва ќонунгузорї зери мафњуми субъектњои њуќуќ иштирокчиёни муносибатњои љамъиятии тавассути меъёрњои њуќуќї танзимшаванда фањмида мешавад. Пас, субъектњои њуќуќи мењнатї гуфта, иштирокчиёни муносибатњои љамъиятии тавассути меъёрњои њуќуќи мењнатї танзимшавандаро меноманд.

Муносибатњои љамъиятии тавассути меъёрњои њуќуќи мењнатї танзимшаванда сершумор ва гуногуншакл мебошанд. Дар байни онњо мавќеи асосї ва марказиро муносибатњои сирф мењнатї ишѓол менамоянд. Љонибњои чунин муносибатњо корманд ва корфармо мањсуб мешаванд, ки њамзамон ба њайси субъектњои асосии њуќуќи мењнатї баромад мекунанд.

Дар робитаи зич ба муносибатњои сирф мењнатї, дигар гурўњи муносибатњои љамъиятї ќарор доранд, ки муносибатњои мањсулї ном гирифтаанд. Муносибатњои мазкур аз муносибатњои сирф мењнатї аз лињози гуногун, аз љумла аз лињози асоси ба вуљуд омадан, мазмун, њайати иштирокчиёнашон тафовут доранд.

Масалан, ба њайси субъектњои муносибатњои бокортаъминкунї, ки ќабл аз муносибатњои мењнатї ба вуљуд меоянд, љўяндагони кор, корфармоён, маќомоти давлатии мусоидат ба шуѓли ањолї, маќомоти њокимият ва идораи давлатї, иттифоќњои касаба мањсуб мешаванд, ки њамзамон субъекти њуќуќи мењнатї мебошанд.

Дар радифи муносибатњои мењнатї муттасил муносибатњои коллективї оид ба иштироки кормандон дар идоракунии ташкилот, муносибатњо дар бахши шарикии иљтимої, оид ба баргузории музокироти коллективї, назорати риояи ќонунгузории мењнатї, баррасии бањсњои мењнатии коллективї, иштироки иттифоќњои касаба дар муќаррар намудани шароитњои мењнатї ба вуљуд меоянд, ки ба сифати субъектњои чунин муносибатњо ва мутаносибан ба сифати субъектњои њуќуќи мењнатї корфармоён, маќомоти намояндагии кормандон, маќомоти баррасикунандаи бањсњои мењнатии коллективї, маќомоти назорати давлатї ва љамъиятии риояи ќонунгузорї оид ба мењнат мањсуб мешаванд.

Њамин тариќ, доираи субъектњои њуќуќи мењнатї аз доираи субъектњои муносибатњои мењнатї васеътар буда, на танњо љонибњои (иштирокчиёни) муносибатњои њуќуќии сирф мењнатї (кормандон ва корфармоён), балки дигар ашхосу маќомотеро, ки ба сифати иштирокчиёни дигар муносибатњои љамъиятии ба муносибатњои мењнатї алоќаманд баромад мекунанд, дарбар мегирад.

Њар яке аз субъектњои њуќуќи мењнатї дорои маќоми муайяни њуќуќї мебошанд, ки он аз унсурњои муайян таркиб ёфтааст. Л.А.Сыроватская мазмуни маќоми њуќуќии субъектњои њуќуќи мењнатиро аз ќобилњуќуќї ва ќобиламалии мењнатї иборат медонад1. А.Ф.Нуртдинова ба чор унсур, ки мазмуни маќоми њуќуќии субъектњои њуќуќи мењнатиро ташкил медињанд, ишора менамояд; 1) ќобилњуќуќї ва ќобиламалии мењнатї; 2) њуќуќу ўњдадорињои субъектњои њуќуќи мењнатї; 3) кафолатњои њуќуќии баамалбарорї ва њифзи њуќуќу ўњдадорињои субъектњои њуќуќи мењнатї; 4) љавобгарии њуќуќї барои иљро накардани ўњдадорињо2. В.И. Миронов аз хусуси панљ унсури маќоми њуќуќии субъектњои њуќуќи мењнатї сухан меронад: 1) ќобилињуќуќии мењнатї; 2) ќобиламалии мењнатї; 3) маљмўи њуќуќу ўњдадорињои субъективии субъектњои њуќуќи мењнатї; 4) кафолатњои баамалбарории њуќуќу ўњдадорињо; 5) ќобилияти ба дўш гирифтани масъулият барои кирдори содирнамудаи ѓайриќонунї 3.

Ќобилњуќуќии мењнатї гуфта, ќобилияти доштани њуќуќу ўњдадорињои мењнатї ва ќобиламалии мењнатї гуфта, тавассути амали хеш ба даст овардан ва тадбиќ намудани њуќуќњои мењнатї, муќаррар намудани ўњдадорї ва иљрои онњо, инчунин бар ўњда доштани масъулият барои иљро накардани ўњдадорињоро меноманд.

Ќобилњуќуќї ва ќобиламалии мењнатї дар тафовут аз ќобилњуќуќї ва ќобиламалии гражданї тавъам, том ва таќсимнопазир буда, дар як ваќт ба вуљуд омада, дар як ваќт ќатъ мешаванд.

Ќобилњуќуќї ва ќобиламалии мењнатї дар маљмўъ ќобилсубъектии њуќуќиро ифода менамоянд.

Ќобилсубъектии њуќуќї аз љониби давлат муайян шуда, њамчун заминаи ато намудани њуќуќу ўњдадорињои субъективии номутањаррики мењнатї барои субъектњои њуќуќи мењнатї ва заминаи дохил шудани онњо ба муносибатњои мењнатї ва дигар муносибатњои ба онњо алоќаманди љамъиятї хизмат мекунад.

Њуќуќу ўњдадорињои субъективии номутањаррики мењнатї дар заминаи аснодњои меъёрии њуќуќї ќарор гирифта, хусусияти мусодирнопазир ва ибтидоиро доро буда, аз њуќуќу ўњдадорињои мушаххас, ки мазмуни муносибатњои мењнатї ва дигар муносибатњои ба онњо алоќаманди љамъиятиро ташкил медињанд, тафовути куллї доранд. Њуќуќу ўњдадорињои мушаххаси мењнатї натиља ва мањсули амалигардонии њуќуќу ўњдадорињои субъективии номутањаррики мењнатї мебошанд.

Њуќуќу ўњдадорињои номутањарриќ, мусодирнопазир ва ибтидоии субъектњои њуќуќи мењнатї дар моддањои дахлдори Конститутсия (Сарќонуни) ЉТ, КМ ЉТ, Ќонунњои Љумњурии Тољикистон «Дар бораи шарикии иљтимої, шартномањои коллективї ва созишномањо», «Дар бораи иттифоќњои касаба, њуќуќњо ва кафолатњои фаъолияти онњо», «Дар бораи муњофизати мењнат дар Љумњурии Тољикистон», «Дар бораи њифзи иљтимоии маъюбон дар Љумњурии Тољикистон», «Дар бораи хизмати давлатї», «Дар бораи мусоидат ба шуѓли ањолї», «Дар бораи иттињодияњои корфармоён» ва дигар санадњои меъёрии њуќуќии Љумњурии Тољикистон сабт шудаанд.

Ќисме аз ин њуќуќу ўњдадорињо дар санадњои байналмилалї инъикоси худро ёфтаанд. Масалан, дар Эъломияи умумии њуќуќи инсон аз 10 декабри соли 1948 њуќуќњои зайл сабт шудаанд: њуќуќ ба мењнат; њуќуќ ба интихоби озодонаи касбу кор; њуќуќ ба шароитњои одилона ва мусоиди мењнат; њуќуќ ба њифозат аз бекорї; њуќуќ ба подоши баробар барои кори баробарќиммат; њуќуќ барои таъсис ва шомил шудан ба иттифоќњои касаба бањри њифзи њуќуќу манфиатњои хеш; њуќуќ ба истироњат, аз љумла ба рухсатии даврии боподош.

Њуќуќу ўњдадорињои субъективии номутањарриќи мењнатиро на танњо кормандон, инчунин дигар субъектњои њуќуќи мењнатї доро мебошад, чунончї: маќомоти шуѓли ањолї ва бокортаъминкунї; корфармоён ва иттињодияњои онњо; маќомоти намояндагии кормандон; маќомоти њокимияти давлатї ва идоракунї; маќомоти баррасикунандаи бањсњои мењнатии фардї ва коллективї; маќомоти назорати риояи ќонунгузории мењнатї ва ѓайра.

Баъзе аз муаллифон кафолатњои њуќуќиро дар баробари ќобилњуќуќї ва ќобилиамалии мењнатї њамчун унсури маќоми њуќуќии субъектњои њуќуќи мењнатї мењисобанд1. Гурўњи дигари муаллифон бошанд, кафолатњои њуќуќиро на њамчун унсури маќоми њуќуќии субъектњои њуќуќи мењнатї, балки њамчун категорияи мустаќили њуќуќї маънидод менамоянд2. Ба аќидаи мо кафолатњои њуќуќї бидуни њуќуќу ўњдадорињои субъектњои њуќуќи мењнатї ва њуќуќу уњдадорињо бошанд, бидуни кафолатњои њуќуќї арзї њастї дошта наметавонанд. Аз ин лињоз, мустаќилан ва мустаќиман љой доштани њуќуќу ўњдадорињои субъектњои њуќуќи мењнатї ва кафолатњои њуќуќии таъмини онњо ѓайриимкон аст. Пас, кафолатњои њуќуќї дар ќатори ќобилњуќуќї ва ќобиламалии мењнатї ќисми таркибии маќоми њуќуќии субъектњои њуќуќи мењнатиро ташкил медињанд.

Ќонунгузорї љињати таъмин ва риояи воќеии њуќуќу ўњдадорињои субъективии дар пояи ќонун ќарордошта, ки мазмуни маќоми њуќуќии субъектњои њуќуќ мењнатиро ташкил медињанд, кафолатњои муайяни њуќуќиро муќаррар намудааст.

Кафолатњои њуќуќї аз лињози мазмун ба кафолатњои моддї ва мурофиавї, аз лињози њадафу тайинот бошад, ба кафолатњои баамалбарории њуќуќњои мењнатї ва кафолатњои њифзи онњо таќсим мешаванд.

Намунаи кафолатњои њуќуќиро, ки баамалбарории њуќуќњои мењнатии кормандонро таъмин менамоянд, аз љумла дар моддањои зерини КМ ЉТ дарёфт намудан мумкин аст: моддаи 7 (Манъи мењнати иљборї), моддаи 28 (Озод будани шартномаи мењнатї), моддаи 29 (Кафолатњо њангоми ќабул кардан ба кор), моддаи 35 (Гузаронидан ба кори дигари доимї), моддаи 39 (Мањдуд кардани гузаронидан ба корњои ѓайритахассусї).

Дигар воситаи таъмини баамалбарории њуќуќу ўњдадорињои субъектњои њуќуќи мењнатї, љавобга-рии њуќуќї мањсуб мешавад, ки онро А.Ф.Нурт-динова ба сифати унсури маќоми њуќуќии субъекти њуќуќи мењнатї эътироф менамояд1. Л.А.Сыро-ватская бошад, љавобгарии њуќуќиро на ба сифати унсури маќоми њуќуќии субъекти њуќуќи мењнатї, балки њамчун категорияи мустаќили њуќуќї мењисобад2. Дарвоќеъ унсури маќоми њуќуќии субъекти њуќуќи мењнатиро на љавобгарии субъекти њуќуќи мењнатї, балки ќобилияти ў љињати ба дўш бардоштани љавобгарї барои иљро накардани ўњдадорињои мењнатї ташкил медињад.

Дар њуќуќи мењнатї љавобгарии интизомии кормандон, љавобгарии моддии чонибњои шартномаи (ќарордоди) мењнатї, љавобгарии маъмурї ва љиноятии ашхоси мансабдори ташкилот барои вайрон намудани ќонунгузорї оид ба мењнат ва муњофизати мењнат маълум аст, ки дар иртибот ба иљро накардани ўњдадорињои мењнатї аз љониби субъектњои њуќуќи мењнатї татбиќ мешаванд.

Дата добавления: 2015-11-16