Онунгузории умумї ва махсус оид ба мењнат. Ягонагї ва тафриќа дар танзими муносибатњои мењнатї

Яке аз мањакњои барои таљзияи манбаъњои њуќуќи мењнати зарурро дараљаи умумияти санадњои муќаррарсози меъёрњои танзимкунандаи муносибатњои мењнатї ва дигар муносибатњои ба онњо алоќаманди љамъиятї ташкил медињанд. Аз лињози умумият санадњои меъёрии њуќуќї оид ба мењнат аз ду гурўњ, яъне санадњои кодификатсияшуда (санадњои умумї) ва санадњои кодификатсиянашуда (санадњои махсус) иборатанд. Намунаи санади кодификатсияшуда КМ ЉТ ва санадњои кодификатсиянашуда ќонунњои Љумњурии Тољикистон «Дар бораи хизмати давлатї», «Дар бораи шарикии иљтимої, созишнома ва шартномањои коллективї», «Дар бораи њифзи мењнат дар Љумњурии Тољикистон», «Дар бораи мусоидат ба шуѓли ањолї», «Дар бораи иттифоќњои касаба, њуќуќњо ва кафолатњои фаъолияти онњо», «Дар бораи иттињодияи корфармоён», «Дар бораи њифзи иљтимоии маъюбон дар Љумњурии Тољикистон» ва ѓайра мебошанд.

Ќонунгузории умумї принсипњои умумии танзими муносибатњои мењнатии тамоми кормандонро муќаррар намуда, меъёрњоеро дарбар мегирад, ки тибќи принсипњои умумї танзими муносибатњои мењнатиро таъмин менамоянд. Чунин меъёрњо дар Конститутсияи ЉТ, санадњои байналмилалї оид ба мењнат ва КМ ЉТ муќаррар шуда, нисбати тамоми кормандон ва корфармоён дар тамоми ќаламравї љумњурї амал менамоянд.

Ќонунгузории махсус бошад, аз меъёрњое иборат аст, ки на танњо дар манбаъњои махсус, инчунин дар манбаъњои умумии њуќуќи мењнатї муќаррар шуда, хусусиятњои хоси мењнати гурўњњои алоњидаи кормандонро инъикос мекунанд.

В.И.Миронов1 меъёрњои махсусро ба се намуд људо менамояд:

1) меъёрњои имтиёзї;

2) меъёрњои мутобиќгардонидашуда;

3) меъёрњои истиснокунанда.

Ба намуди аввал он меъёрњое мансубанд, ки барои гурўњњои алоњидаи кормандон имтиёзу кафолатњои иловагиро муќаррар менамоянд. Чунин меъёрњо, масалан, дар моддањои 21 (Кафолатњои иловагї барои аъзоёни маќомоти намояндагии кормандон), 47 (Њуќуќи афзалиятнок барои дар кор монданд дар сурати бекор кардани шартномаи (ќарордоди) мењнатї бинобар таѓйир ёфтани шумораи кормандон ё шароити мењнат), 87 (Рухсатии иловагии њарсола барои кор дар шароитњои зарарноку вазнини мењнат), 88 (Рухсатии иловагии њарсола барои хусусияти махсуси кор), 89 (Рухсатии иловагии њарсола барои кор дар шароитњои махсуси табиию иќлимї), 81¹ (Рухсатии иловагии кормандони бо рўзи кори ба меъёр гирифтанашуда), 89² (Рухсатии иловагї барои собиќаи кори давомнок) ва моддањои дар боби 12 (Кафолатњои иловагї барои занон ва ашхосе, ки вазифањои оилавї доранд), боби 13 (Кафолатњои иловагї барои љавонон), боби 14 (Имтиёзњо барои кормандоне, ки баробари кор тањсил мекунанд), љойдодашудаи КМ ЉТ муќаррар шудаанд. Аз љумла дар КМ ЉТ бобњое љой дода шудаанд, ки кафолатњои иловагї барои занон ва ашхоси вазифањои оилавидошта (боби 12), кафолатњои иловагї барои љавонон (боби 13), имтиёзњо барои кормандони дар баробари кор тањсилкунандаро (боби 14) муќаррар менамоянд.

Ќонунгузории махсус аз меъёрњои махсус таркиб ёфта, танзими тафриќавии муносибатњои мењнатии гурўњњои алоњидаи кормандонро бо дарназардошти омилњои воќеї ва субъективї таъмин менамояд.

Соњаи иќтисодиёти миллї (ањамияти мањсулоти тавлидшаванда, иљрои кор ва хадамот) аз ќабили омилњои воќеї мебошанд.

Ба омилњои субъективї бошад, синну сол, дараљаи коршоямии корманд мањсуб мешаванд.

Танзими тафриќавии муносибатњои мењнатї дар муќаррар намудани тартиби махсуси ќабул намудан ба кор ва аз кор озод намудан, хусусияти хоси танзими ваќти кор ва истироњат, муќаррар намудани на танњо имтиёзу афзалиятњо, инчунин баъзе мањдудиятњо, муќаррар намудани масъулияти баландтари моддї барои гурўњњои алоњидаи кормандон ифода мегардад.

Меъёрњои истиснокунанда њуќуќњои баъзе гурўњњои кормандонро дар ќиёс бо меъёрњои умумї махдуд менамоянд.

Намунаи меъёрњои истиснокунандаро, масалан, дар моддаи 12 Ќонуни конститутсионии ЉТ «Дар бораи судњо» ва моддаи 22 Ќонуни Чумњурии Тољикистон «Дар бораи хизмати давлатї» дарёфт намудан мумкин аст, ки тибќи онњо ба судяњо ва хизматчиёни давлатї бо шарти дар ду (чанд) љой кор кардан манъ аст. Онњо метавонанд дар баробари фаъолияти судягї ва хизматчии давлатї танњо ба фаъолияти омўзгорї, илмї ва эљодї машѓул шаванд.

Танзими тафриќавии муносибатњои мењнатї бо дарназардошти омилњои воќеї ва субъективї сурат мегирад. Шароитњои истењсолот ва мењнат (масалан, кор дар шароитњои ба саломатї зараровар ва хатарнок), шароитњои махсуси табиї-иќлимї (кор дар минтаќањои биёбон ва баландкўњ), бо ризоияти хаттии яке аз волидайн ё ашхоси ивазкунандаи он ба кор ќабул намудани ашхоси ба синни 14 сола расида, муќаррар намудани давомияти кўтоњи ваќти кор барои кормандони ноболиѓ ва ѓайра, аз ќабили омилњое мебошанд, ки танзими тафриќавиро боис мегарданд.

Дата добавления: 2015-11-16