Эвольвентті іліністің қасиеттері.

Эвольвента немесе шеңбердің жазбасы деп, қозғалмайтын шеңбердің бетімен тайғанаусыз сырғанайтын түзуінің кезкелген нүктесінің сызатын жазық қисығын айтады (4 - сурет). түзуін туындататын түзу деп, ал осы түзудің сырғанайтын диаметрі шеңберін негізгі шеңбер деп атайды. Туындататын түзудің негізгі шеңбердің бетімен тайғанаусыз сырға-найтыны олардың әрбір мезетте түйісетін нүктелері жылдамдықтың лездік центрі және эвольвентаның қиссықтық центрі болып табылатынын көрсетеді. Сондықтан, туындататын түзу өзінің әрбір жағдайын-да эвольвентаның нормалі болады, басқаша айтқанда, эвольвентаның нормалі әрқашан негізгі жеңбердің жанамасы болып табылады.

Эвольвентаның құрылу тәсілінен, бұл қисықтың шеңбердің ішінде болуы мүмкін еместігі шығады. Егер туындататын түзуді қарама қарсы бағытта сырғанайтын болса, онда эвольвентаның басқа – солжақ тармағын аламыз.Әрбір эвольвентті іліністі доңғалақтың тістері эвольвенттің оң және сол бөліктерімен сызылады. Тістің негізгі шеңбер ішіндегі формасы тіс кесетін құралдың профилімен анықталады. Екі бір текті (оң және сол жақтағы) эвольвенттер эквидистантты (тең арақашықты) қисықтар, яғни эвольвенттердің бастапқы нүктелерінің арасы негізгі шеңбердің доғасына тең аралықпен, кезкелген жалпы нормальда өзара бірдей қашықтықта жатады.

Негізгі шеңбердің диаметрін үлкейткен сайын эвольвентаның қисықтық радиусы өсе бастайды, ал шектік жағдайында эвольвента түзуге айналатына айқын. Демек, эвольвентті іліністі рейканың тістерінің профилі түзу сызықты болулары тиіс. Сондықтан да эвольвентті іліністі цилиндірлі және конусты тісті доңғалақтарды жобалау негізіне тістері түзу сызықты профильді рейканың контуры болып табылатын (4 - сурет), стандартты алғашқы контурлар қабылданған.

және өстерінің төңірегінде және бұрыштық жылдамдықпен айналатын доңғалақтардың екі тісінің эвольвентті ілініс сызбасын (5 - сурет) қарастырайық.

Тісті доңғалақтар жұбының кішісін шестерня деп, ал үлкенін доңғалақ деп атайды. «Тісті доңғалақ» деген термин ортақ болып табылады. Шестерняның параметрлеріне 1, ал доңғалақтың параметрлеріне 2 индексін қосымша жазады (5 - сурет). Мұнымен қатар тісті берілісте мынадай индикстер де пайдаланылады: алғашқы бетке немесе шеңберге қатысты ; негізгі бетке немесе шеңберге қатысты ; тістердің бастары мен төбелерінің беттеріне немесе шеңберлеріне қатысты ; тістердің табандары мен ойыстарының беттеріне немесе шеңберлеріне қатысты . Бөлгіш бетке немесе шеңберге қатысты параметрлерге қосымша индикс қолданылмайды.

Тісті доңғалақтар жұбының параметрлері жөніндегі негізгі ұғым-дарды және олардың өзара байланыстарын түзу тісті доңғалақтерды қарастырып ұғыну жеңілдеу болады. Бұл жағдайда қиғаш доңға-лақтардың ерекшіліктері қосымша қарастырыла-ды.

және шестерня және доңғалақ тістерінің саны; тістердің бөлгіш шеңбер-лік адымы (алғашқы тісті рейканың адымына тең); тістердің негізгі шеңберлік адымы; профильдің бөлгіш бұрышы (берілген контур профилінің бұрышына тең), 13755-81 МЕСТ бойынша ; ілінісу бұрышы немесе профильдің бастапқы бұрышы,

; (7)

тістердің шенберлік бөлгіш модулі (тістердің модулі – тіс өлшемдерінің негізгі сипаттамасы). Іліністегі доңғалақ жұптарының модульдері бірдей болуы тиіс. Цилиндрлік және конусты берілістердің тістер модулі МЕСТ-пен реттелген 1-ден 14 мм дейінгі стандартталған модульдердің мәндері 1.1 – кестеде келтірілген; бөлгіш диаметрі (кескіш құрал кесу кезінде жылжитын шеңбердің диаметрі); негізгі диаметр (жаймасы тістердің эвольвентасы болатын шеңбердің диаметрі); және бастапқы диаметрлер (тісті доңғалақтар жұбының бірімен-бірі сырғанаусыз жанасып айналатын шеңберлердің диаметрлері, бұларды бастапқы беттер немесе шеңберлер деп атайды):

; . (8)

1.1 - кесте

1-ші қатар	2-ші қатар	1-ші қатар	2-ші қатар
	1,12		4,45
1,25	1,37		5,5
1,5	1,75
	2,25
2,5	2,75
	3,5

Бастапқы және бөлгіш шеңберлердің диаметрлері, ығыспайтын берілістерде және қосынды ығысу шамасы (төменнен қара) болғанда, сәйкес болады:

(9)

Доңғалақтарды жылжытып кескенде (төменнен қара):

- өсаралық қашықтық;

,

мұндағы болған кездегі теңдестіріп жылжыту коэффициенті. Түзетілмеген берілістер үшін және немесе , болған кезде , тістің биіктігі; тіс дөңестер шеңберінің диаметрі; тіс ойығы шеңберінің диаметрі; тістің басының биіктік коэффициенті (13755-81 МЕСТ бойынша ); радиалдық саңылау коэффициенті (13755-81 МЕСТ бойынша ).

Түзетілмеген дөңгелектер үшін - ілінісу сызығы; активті ілінісу сызығының ұзындығы; - ілінісу полюсі.

Дата добавления: 2015-07-15