Адамда андрогендік гормондардыњ ѕсері

Даму кезењі	Тестостерон	Дигидротестостерон
Ќђрсаќ ішінде даму кезењінде	Атабез ќосалќылары, ђрыќ шыѓатын љзектер мен ђрыќ кљпіршіктерін дамытады	Жыныстыќ мџше, џрпі, ен жѕне ќуыќасты без дамуына ыќпал етеді
Жыныстыќ жетілу кезењінде	Жыныстыќ мџшеніњ, ђрыќ кљпіршіктерініњ, бђлшыќеттер мен ќањќаныњ жѕне жђтќыншаќтыњ љсуіне ыќпал етеді.	Енніњ, ќуыќасты бездіњ, май бездерініњ љсуін, ерлерге тѕн жџн шыѓуын ќадаѓалайды.
Жыныстыќ жетілген кезењде	Сперматогенезді ќамтамасыз етеді.	Ќуыќасты без сђйыѓы бљлінуін ќамтамасыз етеді.

Фоллитропин лютропин сияќты α-жѕне β-пептидтік тізбектерден тђратын липопротеиндерге жатады. Нысана-жасушалардыњ арнайы рецепторларымен байланысуы β-тізбектіњ ќатысуымен болады. Ересек ер адамдарда фоллитропин Сертоли жасушаларыныњ белсенділігін арнайы тџрде реттейді, тестостеронмен бірге аталыќ жасушалар љндірілуіне жѕне сперматозодтар жетілуіне ыќпал етеді.. Ал, Сертоли жасушаларыныњ ќызметін бейспецификалыќ реттеуде кљптеген аѓзалар мен тіндердіњ жасушаларында љндірілетін инсулин тѕрізді љсу факторыныњ (ИТЉФ) мањызы зор. Сертоли жасушаларында бђл факторды ќабылдайтын рецепторлар кљп болады жѕне оныњ ѕсерінен фоллитропинніњ арнайы ѕсері ќатты кљтеріледі. Фоллитропин Лейдиг жасушаларыныњ лютропинге сезімтадыѓын кљте-реді. Сертоли жасушалары ђрыќ љзекшелерініњ ќђрамына еніп оларда шѕућет љндірілу ќарќынын айќындайды. Ђрыќ љзекшелерініњ эпителий жасушалары екі тџрлі жасушалар тобынан тђрады. Біріншісі ќатты поляризацияланѓан фолликулалыќ (Сертоли) жасушалары, екіншісі сперматозоид љндіретін жасушалар. Сертоли жасушалары гемато-тестикулалыќ тосќауыл ќалыптастырады. Сондыќтан ќан сђйыѓыныњ бљлшектері ђрыќ љзекшелерініњ сањылауына Сертоли жасушалары арќылы ѓана аздап љтеді. Бђл жасушалар атабездерге љтіп кеткен жѕне тіршілігін жоѓалтќан микробтар мен бљтен текті заттарды фагоциттейді. Сертоли жасушаларында фоллитропинге, инсулин тѕрізді љсу факторына жѕне басќа биологиялыќ белсенді заттарѓа арнайыланѓан рецепторлар болады. Бђл жасушалардыњ ќылтамырлар ќуысына ќараѓан џстіњгі беті сперматозоидтардыњ дамуы мен наќтылануына ќолайлы жаѓдай туындатуѓа ќатысады. Сертоли жасушаларыныњ оњтайлы ќызмет атќару тѕртібі фоллитропинніњ мљлшеріне байланысты болады. Бђл гормон Сертоли жасушасыныњ мембранасындаѓы арнайы репепторлар арќылы аденилатциклаза ферментін ѕсерлендіріп, цАМФ тџзілуін арттырады. Содан матрицалыќ РНЌ тџзілуі кџшейіп тестостеронмен кешен ќђратын андрогендерді байланыстыратын нѕруыз тџзіледі. Фоллитропинніњ келтірілген ѕсері инсулин тѕрізді љсу факторыныњ ыќпалынан сергиді. Лейдиг жасушалары љз алдына атабездіњ аралыќ тініне, Сертоли жасушалары мен ђрыќ љзекшелері кешенінде ќалыпты сперматогенез болуына ќажетті мљлшерде, тестостерон бљліп шыѓарады. Сертоли жасушалары «тестостерон-адрогендерді байланыстыратын нѕруыз кешенін» жасуша сыртылыќ сђйыќќа шыѓарады. Осыдан атабез ќосалќыларыныњ аралыќ тініне андрогендердіњ тасымалдануы жењілдейді. Ђрыќ љзешелерінде «тестостерон-андрогендерді байланыстыратын нѕруыз кешені» сперматозоид љндіретін (герминалдыќ) жасушалардыњ ядросына ауысады да сперматогенезді сергітеді (-сызбанђсќа).

Сперматогенез ђрыќ љзекшелерініњ эпителий жасушаларыныњ цитоплазмасында «тестостерон-андрогендерді байланыстыратын нѕруыз кешені» белгілі мљлшерде болѓанда ѓана дђрыс дамиды. Оныњ ќажетті мљлшері фоллитропин љндіріліп шыѓарылуыныњ ќатањ реттелуімен ќамтамасыз етіледі. Ингибин, тестостерон, эстрадиол жѕне гонадолиберин љндірілуі фоллитропинніњ оњтайлы дењгейде љндірілуін реттейді. Фоллитропин жыныстыќ кѕмелетке толмаѓан ђл балалар мен ересек еркектердіњ атабездеріне ѕртџрлі ѕсер етеді. Балаларда ол аздаѓан Сертоли жасушаларымен байланысады. Содан бђл жасушаларда цАМФ тџзілуі артады, цАМФ-тѕуелді протеинкиназа белсенділігі кљтерілуінен ДНЌ мен РНЌ тџзілуі кљбейеді, жасушалардыњ љсіп-љнуі артады. Осыдан жыныстыќ жетілу кезінде атабезде Сертоли жасушаларыныњ саны кљбейеді.

Ересек еркектерде фоллитропин Сертоли жасушаларыныњ ќђрылымы мен сљлденістік ќызметі сперматогенезді, нѕрленуді жѕне шѕућет љндіретін эпителийдіњ дђрыс болуын ќадаѓалайды. Лейдиг жасушаларында тестостерон љндіріледі. Сайып келгенде, осы екі гормон аталыќ жасушалардыњ љндірілуін арттырады. Сертоли жасушасыныњ ішіне тек бос тестостерон енеді. ОЖЖ жасушаларында тестостерон эстрадиолѓа, ал андростендиол – эстронѓа айналады.

Еркектерде эстрогендердіњ ќђрылуы андрогендер тџзілуін реттеуде мањызды орын алады. Дені сау еркектердіњ ќанында аз мљлшерде эстрогендердіњ болуы андрогендердіњ тџзілуі мен бљлініп шыѓарылуын жаќсы сергітеді жѕне олардыњ 90%-дан астамы атабезден ќанѓа тџседі.

- сызбанђсќа

Ќанда эстрогендер тым кљп болса гипоталамуста гонадолиберин љндірілуін тежеп еркектердіњ жыныстыќ бездерініњ ќызметін ќатты бђзады.

Еркектердіњ ќанында андрогендер мен эстрогендер мљлшерініњ љзгеруі дене бітіміне џлкен ѕсер етеді. Май тінінде андрогендердіњ жиналуы липолизді кџшейтеді, шелмайда май жасушаларыныњ ќайта бљлінуін туындатады, бљкседе жѕне бђтта май жиналуын азайтады. Эстрогендердіњ тым артыќ тџзілуінен жѕне олардыњ май тінінде жиналуынан иыќтарда май жасушалары азайып, олар бљксе мен бђт аумаѓында ђлѓаяды. Осыдан еркектерде семірудіњ ѕйелдерге тѕн (гиноидтыќ) тџрі байќалады.

Сонымен, дені сау ересек еркектерде гонадолиберинніњ, лютропинніњ, фоллитропинніњ, тестостеронныњ нысана-жасушаларда ќажетті дењгейде болуы жыныстыќ нѕпсіні жѕне спермаогенезді ќамтамасыз етеді. Пролактин (ѕйелдерде љндірілетін мљлшерініњ 2/3 бљлігіндей мљлшерінде) љндірілуі ђрыќ кљпіршіктері мен ќуыќасты бездіњ љсуін ќамтамасыз етеді.

Ђрыќ шыѓаратын љзекшелерде тегіс салалы ет талшыќтарыныњ жиырылулары нѕтижесінде жетілген сперматозоидтар тасымалданып, ќуыќасты безге жаќын орналасќан ђрыќ кљпіршіктеріне жиналады. Олардыњ ішіне тџскен аталыќ жасушалар эпителий жасушаларыныњ сљлімен араласып, жыныстыќ ќђшырланыс кезінде шѕућетпен шыѓарылады. Ќалыпты жаѓдайда шѕућетте 160 миллион шамасында сперматозоидтар болады. Атабез ќосалќылары ќоршаѓан ортаныњ оњтайлы ќђрамында сперматозоидтардыњ жетілуін, белгілі мерзімде жетілген аталыќ жасушалардыњ саќталуын жѕне жыныс мџшесі арќылы олардыњ шыѓарылуын реттейді. Атабез ќосалќыларыныныњ љзекшелері арќылы сперматозоидтар ќозѓалѓанда олар эпителиоциттер љндіретін сљлдіњ ѕсеріне ђшырайды. Љзекшелердіњ эпителиоциттері Na⁺- K⁺-АТФазаныњ ќатысуымен натрий мен суды кері ќанѓа сіњіреді. Бђл эпителий жасушалары айналымдаѓы ќаннан нѕруыздарды, липидтерді, иондар мен басќа љнімдерді ќабылдап алып, оларды, атабез ќосалќыларыныњ љзекшелері арќылы љту кезінде аталыќ жасушаларыныњ мембранасымен байланысатын, арнайы нѕруыздарѓа айналдырады. Бђл нѕруыздар сперматозоидтардыњ жетілуіне, олардыњ ќимыл-ќозѓалысына ыќпал етеді. Сонымен атабез ќосалќылары сперматозоидтарды ќоректендіреді, жинаќтайды жѕне тасымалдайды.

Олардыњ бђл ќызметтері бђзылѓанда ђрыќтандыру ќабілетінен айырылѓан аталыќ жасушалар ќђрылады. Атабез ќосалќыларыныњ ќоректендіру ќызметініњ бђзылуы эпителий жасушаларыныњ сљлденістік немесе кері сіњірімдік (реабсорбциялыќ) ќабілеті љзгерістерінен болады. Эпителий жасушаларыныњ мембраналары арќылы натрий, хлор, гидрокарбонат иондарыныњ секрециясы бђзылыстарынан ђрыќ љзекшелерініњ сањылауындаѓы сљл сђйылып кетеді, оныњ тђтќырлыѓы азаяды. Осыдан толыќ жетілмеген жѕне ђрыќтандыру ќабілетінен айырылѓан сперматозоидтар шѕућетке тџседі.

Ђрыќ љзекшелерініњ ќабырѓаларындаѓы тегіс салалы ет талшыќтарыныњ ќимылдыќ ѕрекеттері артып кетуінен де ќалыптыдан ауытќыѓан аталыќ жасушалар ќалыптасады. Олардыњ перистѕлтикасын альфа-адренорецепторларѓа ѕсер ететін норадреналин жѕне пуринергиялыќ рецепторлармен байланысатын пуриндік ќосындылар кџшейтеді. Осыдан ђрыќ љзекшелері сђйыѓыныњ тасымалдану жылдамдыѓы артып, шѕућетте ќалыптыдан ауытќыѓан кљп аталыќ жасушалар пайда болады. Атабездерде љндірілген аталыќ жасушалардыњ аќауларынан аналыќ жасушаныњ ђрыќтануы болмайды. Љйткені: сперматозоидтар атабездер ќосалќыларыныњ ђрыќ жолы љзекшелері арќылы љткен кезде ќимылдыќ ќозѓалу ќабілетін ќабылдап ќана аналыќ жасушаны ђрыќтандыра алады.

Сперматогенез бауыр ќызметініњ жеткіліксіздігі кезінде де бђзылады. Љйткені: бђл кезде эстрогендердіњ ыдыратылуы тежеледі. Содан эстрогендердіњ ќанда кљбеюі кері байланыс бойынша фоллитропинніњ љндірілуін тежейді, атабездердіњ семуіне ѕкеледі.

Дата добавления: 2015-10-28