Гипертиреоздыњ клиникалыќ кљріністері

Гипертиреоз кезінде:

● тері жђќарып, тер бљлінуі ђлѓаяды, адамныњ жасына байланысты болатын терініњ љзгерістері кеш пайда болады; тырнаќтар жђќарады, шаш талшыќтары жіњішкеріп жђмсайды.

● кљз бен бетте џстіњгі ќабаќтар жиырылады, кљз сањылаулары кењейеді, кљз алмаларыныњ айналасы ісініп жалтырайды, кірпік ќаѓу сирейді, ќабаќтардыњ пигментациясы џлкейеді. Базед ауруы кезінде кљз шарасынан шыѓып тђрады (экзофтальм);

● жџрек-ќанайналым жџйесі бђзылыстарынан артериалыќ ќысым кљтерілуі, тахикардия, тахиаритмия, минуттыќ ќан кљлемі ђлѓаюымен кљрінетін жџрек ќызметініњ жеткіліксіздігі байќалады. Натийурездік атриопептин љндірілуі артады;

● тыныс алу жџйесі бђзылыстарынан ентік пайда болады, љкпеніњ тіршіліктік кљлемі азаяды;

● ас ќорыту жџйесі ќызметініњ бђзылыстарынан тѕбет кџшейеді, перистальтика кџшейіп іш љтулері болады;

● орталыќ жџйке жџйесі ќызметтерініњ бђзылыстарынан гиперкинезия, жан-дџниелік ќђбылмалылыќ, ђйќы ќашу, парасаттылыќтыњ жѕне жџйкелік ќозымдылыќтыњ кџшеюі, сљйлеудіњ жылдамдауы, џрейлі сезім байќалады;

● тірек-ќимылдыќ мџшелердіњ бђзылыстарынан тез шаршаѓыштыќ, діріл, гиперрефлексия дамиды, остеопороз, гипокалиемиялыќ шаласалдану дамиды;

● бџйректе несеп сџзілуі жѕне несептіњ сыртќа шыѓарылуы кљбейеді;

● ќан жѕне ќан љндірілуінде эритропоез жѕне гемолиздіњ артуы, лейкоцитоз, гиперпротеинемия;

● ђрпаќ љрбіту жџйесі бђзылыстарынан етеккір келуі азаяды, жыныстыќ нѕпсі тљмендейді, потенция бђзылады; ѕйелдер мен еркектерде андрогендердіњ эстрогендерге ауысуы ђлѓаяды, еркектерде гинекомастия дамиды;

● зат алмасу џрдісінде негізгі алмасу кљтеріледі, ыстыќќа тљзімділік азаяды, гипергликемия дамуы мџмкін. Гипохолестеринемия, гипоџшглицеридемия дамиды, азоттыќ теріс баланс байќалады, дене салмаѓы азаяды; витаминдер мен темірге организмніњ мђќтаждыѓы џлкейеді.

Гипертиреоз туындататын аурулардыњ ішінде фон Базед ауруы бірінші орында тђрады. Аѓылшын тілдегі ѕдебиеттерде ол Грейвс ауруы немесе Парри ауруы делінеді.

Базед ауруы уытты жайылмалы зоб (гипертиреоз бен ќалќаншабездіњ кљлемі ђлѓаюы) тџрінде кљрінетін кљп аѓзалардыњ жџйелік аутоиммундыќ бџліністерінен дамиды. Бђл кезде ќалќаншабездіњ љзгерістерімен ќатар, кљздіњ бџліністері мен кардиомиопатия байќалады. Базед ауруыныњ кљптеген ѕйгіленімдерініњ, солардыњ ішінде гипертиреоз бен зобтыњ, дамуында аутоиммундыќ ќђбылыстардыњ мањызы зор. Бђл дертпен ѕйелдер, еркектерге ќараѓанда, жиі ауырады. Тіндік џйлесімділіктіњ џлкен кешенінде еуропа нѕсілдерінде DR B₈ антигендері, монѓђл тектестерде Bw₄₆ B₅ антигендері бар адамдар Базед ауруына жиі ђшырайды.

Дерттіњ этиологиясы ѕлі толыќ аныќталѓан жоќ. Жорамал бойынша дерт дамуына тектік бейімділігі бар адамдарда ќалќаншабез жасушалырыныњ тиреотропинді ќабылдайтын рецепторларыныњ ќђрамбљлшектеріне ќарсы аутоиммундыќ џрдіс пайда болады. Ќалќаншабез жасушаларында аутоантиген пайда болуы жђќпалардыњ ѕсерінен дамуы ыќтимал. Л. Харрисон (1984) базед ауруымен сырќаттанѓан адамдарда молекуласы ТТГ-ге ђќсас Yersinia enterocolitica антигендері болатынын кљрсетті. Ф. Надир жѕне ѕріптестері тиреотропинді ќабылдайтын рецепторларѓа тиреоциттердіњ гормонљндіретін ќызметін арттыратын, идиотип-антиидиотип тетіктері бойынша, аутоантиденелер мен иммундыќ глобулиндер љндірілетінін дѕлелдеді. Дерт дамуына тђќым ќуалаушылыќќа бейімділігі бар адамдарда бђл рецепторларѓа аутоиммундыќ ќђбылыстар сырттан енген жђќпалардыњ жѕне жђќпалы емес ыќпалдардыњ ѕсерлерінен дамуы мџмкін. Кейбір науќастарда ќалќаншасерік бездерініњ, Лангерганс аралшыѓыныњ, жыныстыќ бездердіњ, бџйрек џсті бездері сыртќы ќабатыныњ, асќазанныњ аутоиммундыќ бџліністерімен ќабаттасады. Бђндай жаѓдайларда экзогендік ыќпалдардыњ мањызы азайып, Т-супрессорлардыњ кемуі бірінші орынѓа шыѓады. Бђрынѓы ѓылыми тџсінік бойынша Базед ауруы дамуын жан-дџниелік кџйзелістермен байланыстыратын. Бџгінгі тањда ол дерттіњ ѕлі айќындалмаѓан тџрін ѓана ѕйгілейді деп ќарастырылады, аутоиммундыќ ќђбылыс болмай эмоциялыќ стресс базед ауруын туындатпайды.

Патогенезі. Базед ауруы ќалќаншабездіњ жѕне басќа аѓзалар мен тіндердіњ антигендеріне ќарсы аутоиммундыќ серпілістерден дамиды. Организмде љндірілген аутоантиденелер ќалќаншабез жасушаларыныњ ќызметтерін арттырады. Бђл аутоантиденелер IgG тобындаѓы иммундыќ глобулиндерге жатады жѕне ТТГ ќабылдайтын рецепторларѓа ѕсер етеді. Олар ќалќаншабез жасушаларыныњ ќабыќтарында цАМФ-тѕуелді фосфатидил-инозитол ќатысатын тетіктерді ѕсерлендіріп, ТТГ сияќты ыќпал етеді. Аутоантиденелердіњ ѕсерінен тиреоциттердіњ йодты ќамтуы, оны тиреоглобулинніњ байланыстыруы, тиреодтыќ гормондардыњ ќанѓа шыѓарылуы кџшейеді.

Базед ауруы кезінде ќанда бђл тиреоциттердіњ ќызметін кљтеретін бђл аутоантиденелерден басќа ќалќаншабез тінініњ љсіп-љнуін ќамтамасыз ететін аутоантиденелер болатыны аныќталды. Егер біріншілері ТТГ-ды ќабылдайтын рецепторлардыњ ганглиозидтік ќђрамбљлшегіне ѕсер ететін болса, онда екіншілері олардыњ нѕруыздыќ бљлігіне ѕсер етеді – деп жорамалданады. Ќалќаншабез тінініњ љсіп-љнуін ќамтамасыз ететін аутоантиденелер тиреоциттердіњ ќалыпты ќызметімен кљрінетін зоб кезінде де жѕне аз мљлшерде дені сау адамдарда да аныќталады. Бђл келтірілген аутоантиденелердіњ бір тџрі ѓана кљбейген науќастарда тек гипертиреоз немесе зоб байќалуы ыќтимал.

Базед ауруы кезінде антитиреоидтыќ аутоантиденелер кљрсетілген иммундыќ глобулиндердіњ екі тобымен ѓана шектеліп ќоймайды. Науќастарда, ѕсіресе радийбелсенді йодпен емделгендерде, ТТГ-њ рецепторларына ќарсы гормон љндірілуін бљгейтін аутоантиденелер љндірілетіні аныќталды. Жорамал бойынша, олар ТТГ-њ рецепторларына байланысып, тиреотропинніњ ѕсерін болдырмайды. Бђндай иммундыќ глобулиндер базед ауруы дамуыныњ гипотиреоидтыќ кезењіне ауысуын туындатуы мџмкін. Бђл дерт кезінде тиреорецепторларѓа ѓана ќарсы емес, тиреоглобулинге, ядролыќ антигендерге ќарсы аутоантиденелер пайда болуы жиі тіркеледі. Дегенмен, базед ауруыныњ патогенезінде ТТГ-њ рецепторларына ќарсы аутоантиденелердіњ мањызы зор. Бђл кезде айналымдаѓы аутоантиденелердіњ ѕсерінен жедел дамитын аутоиммундыќ серпіліс дамиды. Базед ауруы кезінде ќалќаншабездіњ ќызметі кљтерілуі мен гиперплазиясы ѓана болып, оныњ ќабынулыќ белгілері байќалмайды. Аутоиммундыќ тиреоидиттер кезінде без тініне ќарсы баяу дамитын иммундыќ серпілістер байќалады. Без тініне лимфоциттердіњ сіњбеленуі т.б. ќабынудыњ белгілері болады. Бђл кездерде аутоантиденелер, ТТГ-њ рецепторларына ќарсы емес, тиреопероксидазаѓа, тиреоглобулинге, коллоидтыќ жѕне цитоплазмалыќ антигендерге ќарсы љндіріледі. Содан бездіњ ќызметін жѕне кљлемін ђлѓайтатын иммундыќ серпілістер болмай, без тінін бџлдіретін жѕне артынан гипотиреоз дамуына ѕкелетін џрдістер дамиды. Біраќ базед ауруы тиреоидитпен ќабаттасуы ыќтимал.

Зоб, экзофтальм жѕне кардимиопатия базед ауруына тѕн кљріністерге жатады.

Бђл ауру кезінде кардиомиоциттерге кальций иондары кљптеп енуінен, альфа-адренорецепторлар азайып, бета-рецепторлар кљбейіп кетуінен тахикардия, жыпылыќ аритмия дамуымен кљрінетін жџрек ќызметініњ бђзылыстары байќалады. Артынан жџрек ђлѓайып, оныњ ќызметініњ жеткіліксіздігі дамиды.

Базед ауруы кезінде кљздіњ шарасынан шыѓып тђруы (экзофтальм) (-сурет), кљз сањылауыныњ ќатты ашылып тђруы, кірпіктердіњ сирек жыпылыќтауы, кљздіњ жалтырап тђруы, ќабаќтыњ ќоњыр ќошќылдануы т.б. сияќты кљз бџліністері байќалады. Бђлардыњ даму жолдарында кљз артындаѓыторшаныњ жѕне кљз айналасындаѓы тіндердіњ (ќабаќтыњ жѕне бђлшыќеттердіњ) ісінуі мен гликозамингликандардыњ жиналып ќалуы мањызды орын алады. Џстіњгі ќабаќты кљтеретін бђлшыќеттердіњ ќызметі басында артады, ал бџліністердіњ ауыр тџрлерінде ет талшыќтарында дистрофия, фиброз дамуынан кљз жђмылуы бђзылады, кљру бђзылуы ыќтимал. Біраќ дерттіњ барлыќ кљріністерін тек гипертиреозбен байланыстыруѓа болмайды. Кљздіњ бџліну дѕрежесі мен гипертиреоздыњ ауырлыѓы арасында тікелей байланыстыќ байќалмайды. Экзофтальм гипотиреоз кезінде жѕне аутоиммундыќ тиреоидит кезінде де кездесуі мџмкін.

- сурет. Тиреотоксикоз кезіндегі экзофтальм

Бџгінгі кџні базед ауруыныњ ќалќаншабезден тыс кљріністері де ѕртџрлі тіндерге арнайланѓан аутоантиденелердіњ болуымен тџсіндіріледі. Кардиомиопатия ерекше аутоантиденелердіњ ѕсерінен кардимиоциттерге Са²⁺ енуі артуынан болады. Офтальмопатия мен сираќтардыњ алдыњѓы жаѓыныњ ісінуі тиреоциттердіњ, фибробластардыњ, май жѕне бђлшыќет тіндерініњ ортаќ антигендеріне ќарсы цитотоксиндік аутоантиденелер мен лимфоциттердіњ љндірілуінен дамиды. Кљз алмалары артындаѓы липоциттерге, фибробластарѓа жѕне бђлшыќет антигендеріне аутоанти-денелер мен сезімтал Т-лимфоциттерініњ ѕсерінен кљз айналасындаѓы тіндерде љзгерістер (ќабаќтыњ ісінуі, липоциттердіњ љсіп-љнуі, бђлшыќет талшыќтарыныњ гипертрофиясы т.б.) байќалады. Сонымен бірге антитиреодтыќ аутоантиденелер жѕне аутоантиген-аутоантидене кешендері басќа аѓзалар мен тіндерге ѕсер ету мџмкіндігінде жоќќа шыѓаруѓа болмайды. Мѕселен, тиреоглобулин мен аутоантидене кешені кљз тіндеріне ќонып, ќабынулыќ серпілістер дамуына ѕкелетіні аныќталѓан.

Сонымен ќорыта келгенде, Базед ауруы жџйелік кљп аѓзалыќ аутоиммундыќ дерт ретінде ќарастырылуы ќажет. Гипериреозды емдеу џшін ќолданылатын тиреостатиктер (мерказолил) иммунодепрессиялыќ ѕсер етеді.

Бђл дерттіњ ењ ќауіпті асќынуы болып тиреотоксиндік ушыѓу (криз) есептеледі. Жђќпалардыњ, жараќаттыњ, хирургиялыќ ѕрекеттердіњ, антитиреоидтыќ дѕрілер ќабылдауды тоќтату, радийбелсенді йодпен емдеу т.б. базед ауруын асќындырып, тиреоидтыќ гормондар мен катехоламиндердіњ уытты ѕсерлерін арттырып жіберуі мџмкін. Содан ќатты ќызба, тахикардия жѕне жыпылыќ аритмия, мазасыздыќ, психоз, сананыњ ќарауытуы, жџрек айну, ќђсу, іш љту, полиурия, дененіњ сусыздануы, гипонатриемия,, бђлшыќеттердіњ ѕлсіздігі, тері тамырларыныњ ќатты кењеюі, гипертензия, тері сарѓыштануы дамиды. Осылардыњ нѕтижесінде кома, коллапс, жџрек ќызметініњ жеткіліксіздігі дамуынан науќас жан тапсырады.

Тиреотоксикозды емдеу негіздері. Гипертиреозды емдеу џшін антитиреоидтыќ дѕрілер, бета-адреноблокаторлар, кљњіл-кџйді басатын дѕрілер, транквилизаторлар пайдаланылады.

Дерт аутоиммундыќ негізде дамыѓан жаѓдайда глюкокортикоидтыќ гормондар (преднизолон, дексаметазон) ќолданылады.

Ќалќаншабездіњ уытты аденомасында, уытты жайылѓан зоб кездерінде радийбелсенді йодпен (¹³¹J) емдеу нѕтижелі болады. Бђл емшаралар нѕтижесіз болѓанда хирургиялыќ операция жасалынады.

Тиреоидит. Ќалќаншабездіњ ќабынуы тиреотоксикозѓа ѕкелуі мџмкін. Оныњ пайда болу себебі вирустыќ жђќпалардан деп жорамалданады. Бђл кезде ќабынуѓа тѕн ќан тамырларыныњ љзгерістері, лейкоциттердіњ сіњбеленуі, ауырусыну, тиреоидтыќ гормондардыњ тым артыќ љндірілуі байќалады. Уытты тиреоидиттіњ даму жолдарында симпатикалыќ жџйке жџйесініњ межеќуаты артуы мањызды орын алады. Содан гиперкатехола-минемия тироксинніњ џшйодтиронинге ауысуын, миокардта бета-адрено-рецепторларды ќоздырып тахикардия, аритмия даму мџмкіндігін арттырады

Сол себепті тиреотоксиндік ушыѓуды емдеу маќсатында ќолданылатын бета-адреноблокаторлар жџрек аритмияларынан саќтандырады жѕне тиреотоксикозды кемітеді. Кальций каналдарыныњ тежегіштері кардимиоциттердіњ ішіне Са²⁺ енуін азайтып, олардыњ ќозымдылыѓын тежейді.

Тиреотоксикозбен сырќаттанѓан науќастарды йоды бар дѕрілермен емдеуден ќанда тироксинніњ дењгейі тљмендейді, безден тиреоидтыќ гормондардыњ айналымдаѓы ќанѓа тџсуі азаяды.

Дата добавления: 2015-10-28