Тақырыбы: Өсу мен дамудың заңдылықтары.

Мақсаты: 1. Антропометриялық көрсеткіштерді анықтау әдісін меңгеру.

2. Оқушының физикалық дамуына баға беруді үйрену.

Құралдар: медициналық таразы, бой өлшегіш, динамометр (қол және бұлшықеттерінің күшін өлшейтін), сантиметрлік таспа, сызғыш.

Физикалық даму - әрбір жас кезеңдегі анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктерді көрсететін биологиялық процесс. Бала организмінде үнемі морфологиялық және функционалдық терең өзгерістер жүріп отырады және мүшелер мен жүйелердің өсу және жетілу қарқыны бірдей болмайды.

Өсілу және жетілу процестерінің бір қалыпты жүрмеу және функционалдық дамудың толық аяқталмауы организмнің сыртқы орта өзгерістеріне қорғанышын төмендетеді. Әсіресе бала тәрбиесінің гигиеналық талаптарға сәйкес келмеуі әр түрлі аурулар және жағымсыз өзгерістер туғызуы мүмкін. Балалар организмінің дұрыс өсіп жетілуін қамтамасыз ету, денсаулығын сақтап нығайту – оқу және тәрбие жұмысын дұрыс жолға қоюдың негізгі кепілі.

Жұмыстың барысы:

Антропометриялық өлшемдерді жүргізу.

Р-дене салмағы. Дене салмағын медициналық таразымен өлшейді.

L – бойдың ұзындығы. Дененің ұзындығыын бой өлшегішпен анықтайды. Бойды тұрған күйде аяқ киімсіз өлшейді.

Бала бой өлшегіштің платформасында қолдарын түсіріп, денесінің үш нүктесімен: өкшемен, бөксемен, жауырын аралығымен планкаға жанасып тік тұрады. Баланың басы көз шарасының жоғарғы шеті мен құлақ қалқанының жоғары шетін қосатын көлденең сызықтың деңгейінде болу қажет. Бой өлшегіштің планметкасы баланың төбесімен жанастырып төмен түсіріп, ақ шкала бойымен оның төменгі деңгейін анықтаймыз.

Т – қалыпты жағдайдағы кеуде қуысының шеңбері.

Т1 – дем алған кездегі кеуде қуысының шеңбері.

Т2 - дем шығарған кездегі кеуде қуысының шеңбері.

Кеуде қуысының шеңберін өлшегенде сантиметрлік таспа дененің артында жауырынның төменгі бұрышының деңгейінде, ал алдыңғы жақта 4-ші жұп қабырғаның төстікке бекитін деңгейінде орналасуы қажет. Кеуде қуысының шеңбері қалыпты жағдайда дем алу және дем шығару кезінде өлшенеді. Дем алу мен дем шығару арасындағы айырмашылық кеуде қуысының экскурсиясы деп аталады. Ол ер балаларда 6-8 см, қыз балаларда 36 см болады.

Спирометрия. Бұл әдістің көмегімен өкпенің тіршілік сиымдылығын (Ө.Т.С.) анықтауға болады. Оны арнаулы спирометр арқылы өлшейді. Спирометрдің екі түрі бар: құрғақ және су құйылатын. Су құйылатын спирометр металдан жасалған спирометр іші қуыс бір-біріне салынған екі цилиндрден тұрады. Өкпенің тіршілік сиымдылығын терең дем алғанда ауаны арнаулы резина түтік арқылы дем шығарып спирометрді ішкі цилиндрінің көтерілу мөлшері бойынша анықтайды.

Спирометрия – тыныс алу жүйесінің функционалдық жағдайын анықтайтын ең қолайлы әдіс.

Өкпенің тіршілік сиымдылығының орта көрсеткіштері: ер балаларда – 3500-5000 см ³, қыз балаларда – 2500-3000 см³.

Динамометрия – қол басы бұлшықеттерінің және арқаны жазатын бұлшықеттердің күшін анықтайтын әдіс.

d – қол басының күші. Қолды тік деңгейде жазып ұстап, динамометрді саусақтарымен қатты қысу керек. Өлшеу 3 рет қайталанады да, ең жоғары көрсеткіші есепке алынады.

Қол күшінің орта көрсеткіші ер балалар үшін 40-45 кг, қыздар үшін – 30-35 кг.

S - орта бұлшықеттерінің күші. Динамометрдің платформасын екі аяқпен басып, тізені бүкпей, екі қолды тізенің деңгейінде ұстап құралдың тұтқасын жоғары тартып, арқаны біртіндеп жазу керек.

Арқа бұлшықетінің күші ер балаларда 130-150 кг, қыз балаларда 100-120 кг болады.

Адамның жынысына, бойына және кеуде қуысының шеңберіне қарай қалыпты салмағының көрсеткіштері (профессор А.А. Покровский бойынша)

Бой	Ерлердің қалыпты салмағы (кг)	Бой	Әйелдердің қалыпты салмағы
	Қысың қы көкірек клеткасы	Қалып ты көкірек клетка сы	Кең көкірек клетка сы		Қысыңқы көкірек клеткасы	Қалып ты көкірек клетка сы	Кең көкірек клетка сы
156,0	49,3	56,0	62,2	152,5	47,8	54,0	52,0
157,5	51,7	58,0	34,0	155,5	49,2	55,2	61,6
160,0	53,5	60,0	66,0	157,5	50,8	57,0	63,1
162,5	55,3	61,7	68,0	160,0	5,1	58,5	64,8
165,0	57,1	63,5	69,5	162,5	53,8	60,1	66,3
167,5	59,3	65,8	71,8	165,0	55,3	61,8	67,8
170,0	60,5	67,8	73,8	167,5	56,6	63,0	69,0
172,5	63,3	69,7	76,8	170,9	57,8	64,0	70,0
175,0	65,3	71,7	77,8	172,5	59,0	65,2	71,2
177,5	67,3	73,8	79,8	175,0	60,3	66,5	72,5
180,0	68,9	75,2	81,2	177,5	61,5	67,7	73,7
182,5	70,9	77,2	83,6	180,0	62,7	62,9	74,9
185,0	72,8	79,2	85,2

Адам жынысына бойына сәйкес қалыпты дене салмағының формуласы:

Бой (см) · 4

Ерлер үшін =│————— - 128│. 0,453

2,54

Бой (см) ·3,5

Әйелдер үшін =│————— - 128│. 0,453

2,54

Қорытынды: Антропометриялық, физиометриялық көрсеткіштер бойынша жеке физикалық дамудың индексіне қорытынды жасаңыз.

Бақылау сұрақтары:

1. Физикалық даму туралы түсінік

2. Физикалық дамудың көрсеткіштері.

3. Физикалық дамуға әсер ететін факторлар.

4. Өсу және даму заңдылықтары

№ 3 Практикалық сабақ

Тақырыбы: Орталық нерв жүйесінің жеке бөлімдерінің функционалдық маңызы

Мақсаты: Балалардың орталық нерв жүйесінің дамуындағы сандық және сапалық өзгерістермен танысу.

Құралдар: Кестелер, схемалар, альбом, карандаштар.

Тапсырмалар:

1. Мидың құрылысына, оның дамуына жасына қарай баға беру, суретін салу.

2. Жұлынның құрылысы, оның дамуы және қызметі. Жұлын мөлшері мен салмағының адамның жасына байланыстылығын қарастыру.

3. Вегетативтік нерв жүйесінің маңызы мен құрылысын зерттеу.

Нерв жүйесі организмінде көптеген қызмет атқарады. Орталық нерв жүйесі ми мен жұлыннан, ал шеткі нерв жүйесі- соматикалық (бас сүйек пен жұлыннан тарайтын) және вегетативтік (симпатикалық және парасимпатикалық) нервтерден тұрады.

Нерв жүйесінің қызметінің арқасында организмінің қоршаған ортамен қызметі жүзеге асады. Сырттан әсер еткен кез – келген тітіркендіруге организм рефлекторлық реакция арқылы жауап қайтарады. Сонымен қатар нерв жүйесі организімдегі барлық мүшелер мен мүшелер жүйелерінің қызметін реттейді.

Нерв ұлпасы нейрондардан түзілген.

Жұмыстың барысы:

1. Мидың құрылысын, оның қызметін зерттеп төменгі кестені толтырыңыз:

Мидың бөлімдері	Құрылысы	Атқаратын қызметі
Сопақша ми және көпір
Мишық
Ортаңғы ми
Аралық ми
Үлкен ми сыңарлары

Бала миының дамуы ол дүниеге келген кезде де аяқталмайды. Бірақ мидың құрамындағы нейрондар саны жас нәрестеде де, ересек адамда да бірдей болады. Жаңа туған балада мидың салмағы 300-400г, 1 жаста 800г., 3 жаста 1170г., 7 жаста 1250 г., 18 жаста ересектерде 1250-1550г. Әрбір адамның жеке басының ерекшеліктеріне сәйкес ересектер адамдар да ми салмағының ауытқуы өте зор – 960 грамнан 2000 грамға дейін болады. Баланың он екі айында оның миының құрылысы ересектер миының құрылысына ұқсайды. Демек сандық өзгерістермен қатар сапалық өзгерістерде жүреді: ми қыртысындағы сұр заттар ұлағаяды және оның ақ заттан бөлінуі мен жіктелуі де күрделенеді (жаңа туған балалар да олардың пішіні ұршық тәрізді және өсінділерінің саны аз). Осы күрделенудің нәтижесінде әртүрлі нерв жасушаларынан 7 қабаттан тұратын ми қыртысы түзіледі.

2. Жұлынның ұзындығы және оның салмағы адамның жасы мен жынысына байланысты

Жас кезеңдері	Ұзындығы (см)	Салмағы (г)
Нәресте	14-16
Бастауыш мектеп жасындағы оқушы	30-32
Ересек адам	43-45

Омыртқа жотасына сәйкес жұлынның мойын, арқа, бел, сегізкөз бөлімдерін ажыратады. Жұлын түбірлері омыртқа жотасының каналынан шығар тұста жұптасып бірігіп, 31 жұп аралас жұлын нервтерін құрайды.

Рефлекс нерв системасы қызметінің негізі болып табылады. Рефлекс дегеніміз сыртқы ортаның тітіркендіргіштеріне организмнің жауапты реакциясы.

Рефлекторлық доға дегеніміз рефлекс кезінде қозудың жүріп өткен жолы.

Рефлекторлық доға бес бөлімнен тұрады:

Рецептор→афферентті нейрон→орталық нерв жүйесінің белгілі бір бөлімі→эфферентті нейрон→жұмыс істейтін мүше.

1. Вегетативті нерв жүйесі қызметі жағынан бір-біріне қарама-қарсы екі жүйенің – симпатикалық және парасимпатикалық нерв жүйелерінің бірлігі екенін айқындау керек.

2. Вегетативтік нерв системасының әсері

Иннервацияланатын мүше	Симпатикалық нервтің әсері	Парасимпатикалық нервтің әсері
Жүрек	Жүрек жиырылуының жиілеуі және күшеюі	Жүрек жиырылуының баяулауы және әлсіреуі
Артериялар	Тамырлардың тарылуы және қан қысымының көтерілуі	Тамырлардың кеңеюі және қан қысымының төмендеуі
Қуық	Қуықтың босануы	Қуықтың жиырылуы
Көздің нұрлы қабағының бұлшықет талшықтары	Көз қарашығының кеңеюі	Көз қарашығының кішіреюі
Ас қорыту жолы	Толқын тәрізді жиырылудың баяулауы, активтілігінің әлсіреуі	Толқынды қозғалыстардың күшеюі, активтілігінің артуы
Шапшты тік тұрғызатын бұлшық еттер	Шаштың тітіркеюі	Шаштың жатуы
Тер бездері	Секрецияның артуы	Секрецияның бәсеңсуі

Вегетативтік бөлімнің екі бөлігінің өзара әсері кері байланыс принципімен жүзеге асады.

Дата добавления: 2015-08-05