Тақырып № 3. Су факторымен байланысты аурулардың алдын алу. – 2 сағат.

СӨЖ бойынша тапсырма:

· Ұсынылған әдебиет бойынша материалдарды талқылау.

· Жаңа ақпараттарды іздеу, тақырып сұрақтары бойынша комментарии құрастыру.

· Рефератты құрастыру

Орындау формасы – Сулы фактормен байланысты аурулардың алдын алу шаралары тақырыбына реферат дайындау.

Орындау критерийлері:

1. Реферат «Бақылау» бөлімінде ұсынылатын сұрақтар бойынша тақырыптардың негізгі аспектілерін қамтуы керек.

2. Рефераттың көлемі 7-8 баспа беттен аспауы керек.

3. Рефераттың құрамында титулдық бет, мазмұны, кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды және әдебиеттер тізімі болуы керек.

4. Кіріспеде рефераттың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері қарастырылады, негізгі бөлімінде тақырыптың мазмұны ашылады, қорытындыда – айтылған мәліметтер қорытындыланып, ұсыныстармен тұжырым беріледі.

5. Ең жаңа әдебиет көздеріне ерекше мән беріліп, бір емес, бірнеше әдебиет көзі пайдаланылған болуы керек.

6. Реферат кестелермен, графиктермен, суреттермен және т.б. көркемделуі керек.

Тапсыру мерзімі: күнтізбелі-тақырыптық жоспарға сәйкес.

Бағалау критерийлері:

Сапа критерийлері	Үздік	Жақсы	Қанағаттанарлық	Қанағаттанарлықсыз
Реферат мазмұнының тақырыпқа және қойылған міндеттерге сәйкестігі	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге толығымен сәйкес келеді	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге толығымен сәйкес келеді	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге негізінен сәйкес келеді	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге сәйкестігі толық емес
Тақырыпты ашуы мен қолданылған әдебиет көздерінің толықтығы	Тақырып толық ашылған, қазіргі әдебиет көздері жеткілікті мөлшерде қолданылған	Тақырып ашылған, дегенмен кейбір жағдайлар анықтауды қажет етеді, негізгі әдебиет көздері қолданылған	Тақырып жеткілікті ашылмаған, негізгі әдебиет көздерінің барлығы қолданылмаған	Тақырып жеткілікті ашылмаған, қоданылған әдебиет көздері аз
Материалды қорытындылау және қысқаша тұжырымдар жасай білуі	Материал қорытындылан-ған, анық және түсінікті тұжырым жасалған	Материал қорытындыланған, анық тұжырым жасалған	Материал қорытындыланған, бірақ тұжырым тым үлкен, анық емес	Материал қорытындыланбаған, тұжырым жоқ
Көркемделуі, олардың ақпараттылығы	Ақпараттылық сапасы жоғары	Ақпараттылығы бар, сапасы жақсы	Ақпараттылығы жеткіліксіз	Ақпараттылығы жоқ
Рефераттың рәсімделуінің қойылған талаптарға сәйкестігі	Рефераттың рәсімделуі қойылған талаптарға толық сәйкес келеді	Рефераттың рәсімделуі қойылған талаптарға толық сәйкес келеді	Рефератты рәсімдеуге қойылған негізгі талаптар сақталған	Рефератты рәсімдеуге қойылған негізгі талаптар сақталмаған

Ұсынылатын әдебиеттер:

Негізгі:

1. Гигиена / Под ред. акад. РАМН Г.И.Румянцева.- М.:ГЭОТАР:Медицина,2000.- С.111-175.

2. Пивоваров Ю.П., Королик В.В., Зиневич Л.С. Гигиена и основы экологии человека. – М.: Издательский центр «Академия»,.2004.- С.45-61, 265-286.

3. Пивоваров Ю.П. Руководство к лабораторным занятиям по гигиене и основам экологии человека. – М.:ГОУ ВУНМЦ МЗ РФ, 2001. – С.27-51.

Қосымша:

1. Большаков А.М., Новикова И.М. Общая гигиена. - М.: Медицина. 2002.- С.55-107

2. Красовский Г.Н., Надеенко В.Г., Кенесариев У.И. "Токсичность металлов в питьевой воде", 1992, 126с.

3. Новиков Ю.В., Плитман С.И. Современные проблемы водоснабжения и санитарной охраны водоемов. Гигиена и санитария. 1993.-. №2. –С.6-8.

4. Правила охраны поверхностных вод (типовые положения). - М., 19915. СанПиН 3.01.067.97 РК – Питьевая вода. Гигиенические требования к качеству воды централизованных систем питьевого водоснабжения.СанПиН 03.01.1997г. Республики Казахстан «Питьевая вода».

6. Сидоренко Г.И. и др. Гигиена сельского водоснабжения: Справочное пособие. – Алма-Ата: Кайнар,1989. –С.304.

Бақылау (сұрақтар):

1. Су факторымен байланысты аурулардың алдын-алу шараларының негізгі бағыттары.

2. Су объектілерін күзету. Су көздеріндегі судың химиялық заттарын гигиеналық нормалау мағынасы және су көздерін ластаудың алдын-алу үшін ағынды суларды тастандыларды регламенттеу.

3. Өнеркәсіптік кәсіпорындардағы су объектілерінің экологиялық және гигиеналық қауіпсіздігін шешетін жағдай ретінде – қалдықсыз технологияны енгізу, қайтымды сумен қамтамасыз ету, тұйық циклдер, технологиялар, токсикалық қосылыстары жоқ технологиялық шаралар жүргізу керек.

4. Су көздерінің ластануын алдын-алу мақсатында техникалық шаралардың ролі. (ағынды суларды химиялық және биологиялық тазарту, фильтрация, зарарсыздандыру) Су көздерін ауылшаруашылық жұмыстар, мал жаю, қоқыстар ұйымдастыру, су көздерін рекреациялық мақсатта пайдалану барысында мелиорацияның алдын-алу.

5. Шаруашылық-ауыз сумен қамтамасыз ету үшін су көздерін таңдау. Ауыл-шаруашылық сумен қамтамасыз еті жүйесі: орталықтандырылған және орталықтандырылмаған. Орталықтандырылған шаруашылықтық-ауыз сумен қамтамасыз ету үшін көздерін таңдауда қойылатын негізгі ұстанымдар (ГОСТ 2761-84). Су көздерінің эпидемиологиялық қауіпсіздігін анықтайтын көрсеткіштер.

6. Орталықтандырылмаған сумен қамтамасыз ету. Требования к устройству и содержанию шахтных и трубчатых колодцев и каптажей родников (СанПиН 3.01.038-97). Құдықтарды тазарту және дезинфекциялау.

7. Ауыз судың сапасын нормалау.

8. Су көздерін санитарлық қорғау. Жер беті және жер асты су көздерін алу кезіндегі санитарлық-қорғаныс аймақтары. Су көздеінің санитарлық-қорғаныс жолақтары.

9. Су сапасын жоғарлату.

Тақырып. Елді мекендерді жоспарлауға, салуға қойылатын гигиеналық талаптар, тұрғын үй гигиенасы. – 2-сағат

Мақсаты: Елді мекендерді жоспарлауға және салудың ұстанымдарымен танысу. Тұрғын үйлердің ішкі ортасын ұйымдастыруға орналастыруға және жоспарлауға қойылатын гигиеналық талаптармен танысу.

СӨЖ бойынша тапсырма:

· Ұсынылған әдебиет бойынша материалдарды талқылау, ақпараттарды іздеу.

· Тұрғын үй орындарын жоспарлауға және салуға қойылатын гигиеналық негіздер бойынша ситуациялық есептер құрастыру.

· Меншікті тұрғын үйдің гигиеналық талаптарға сәйкес келуін бағалау, қорытынды жазу, оптимизациялау бойынша ұсыныстар беру.

Орындау формасы: ситуациялық есептер, оқу-зерттеулік тапсырма.

Орындау критерийі:

· Ситуациялық тапсырмаларды құрастыру

1. 5-тапсырма құрастырылу керек, әр қайсысында тұрғын орынды жоспарлау және салудың ұстанымдары ашылу керек.

2. Тапсырма шарттары мынандай болу керек:

- тұрғын үйді жоспарлаудың мағынасын білдіретін көрсеткіштер ұсынылу керек.

- тұрғын үйді салуға арналған жер учаскесін, қызметтік аймақтар, құрылыс жүцелерін таңдауға қойылатын шарттар көрсетілу керек.

3. Тақырып сұрақтары тұрғын орындарын жоспарлаудың және салудың гигиеналық приоритетін айқындау керек.

4. Әр тапсырманы шешу эталоны ұсынылу керек.

· Тұрғын үйді бағалау

1. Санитарлық сипаттау былай жүргізілу керек:

- Тұрғын үйдің түрі айтылу керек және оған гигиеналық сипаттама берілу керек

- Тұрғын үйді орналастыруға, жоспарлауға және алаңдарға көрсеткіштер ұсынылу керек.

- ауа ортасының сапасын, жасанды және табиғи жарықтандырылу, микроклиматтық жағдайлар, ауа алмасу, инсоляция көрсеткіштерін ұсыну.

2. Кафедра аспаптарының көмегімен ауа қозғалыс жылдамдығын, ауаның ылғалдылығын, температурасын өлшеу, жарықтандыруды – есептеу арқылы

3. Жоғарыда аталған параметрлер бойынша қорытындылау, бағалау және оларды оптимизациялау бойынша ұсыныстар берілу керек.

Тапсыру мерзімдері: бөлім бойынша аралық бақылауға дейін

Бағалау критерийлері:

· Ситуациялық есептерді құрастыру

Сапа критерийі	үздік	жақсы	қанағаттанарлық	қанағаттанар-лықсыз
Құрастырылған есептер саны
Есеп шарттары және олар бойынша сұрақ	Тақырыптың мазмұны толық ашылса	Тақырыптың негізгі аспектілері ашылса	Тақырыптың жеке аспектілері ашылса	1-2аспектілер ашылса
Есептердегі ақпарат	Есептеу немесе аналитикалық жолмен алынса немесе дайын	Дайын	Дайын	Дайын
Ситуациялық есептерді шешу барысында әдебиет көщздерін қолдану	Оқулықтар, монографиялар, Интернет көздері, нормалау құжаттары	Жалпы гигиена бойынша және басқа да гигиеналық пәндер бойынша оқулықтар, периодтылығы,Интернеттен ақпараттар,нормалау құжаттары	Жалпы гигиена и басқа гигиеналық пәндерге арналған оқулықтар	Жалпы гигиена бойынша оқулықтар
Ситуациялық есептерді құрастыру барысындағы қателер	Жіберілмеген	Студент өзі жөндеген принципиалды емес дәлкел-меушіліктері немесе принци-пиалды қателер	Студент оқыту-шының көмегімен жөндеген принци-пиалды емес дәлкелмеушіліктер немесе принци-пиалды қателер	Дөрекі қателер жіберілген
Есептерді шешу эталондары	Ұсынылған сұрақтар толығымен астарланса	Есептегі сұрақтардың 75% астарланса	Есептегі сұрақтардың 50 % астарланса	Ұсынылмаса
Есепті құрастыру деңгейі	творчестволық	репродуктивті	репродуктивті	репродуктивті

· Тұрғын үйді бағалау

Сапа критерийі	Бағалау
Үздік	Жақсы	Қанағаттанарлық	Қанағаттанарлық-сыз
Дұрыс жүргізіген зерттеулер саны	90- 100%	75-89%	50-74%	0-49%
Тапсырманы орындау барысында жіберілген қателер	Студент өзі жөндеген принципиальды емес дәлкелмеушіліктері	Студент өзі жөндеген принципиалды емес дәлкел-меушіліктері немесе принци-пиалды қателер	Студент оқыту-шының көмегімен жөндеген принци-пиалды емес дәлкелмеушіліктер немесе принци-пиалды қателер	Өрескел қателер
Қолданылған әдебиет көздері	Оқулықтар, монографияларИнтернеттен әдеби көздер	Жалпы гигиена бойынша және басқа да гигиеналық пәндер бойынша оқулықтар, кезеңділігі, Интернеттен ақпараттар,нормалау құжаттары	Жалпы гигиена бойынша және басқа да гигиеналық пәндер бойынша оқытушымен ұсынылған оқулықтар	Жалпы гигиена бойынша оқытушымен ұсынылған оқулық
Қорытындыны және ұсыныстарды құрастыру	Толық өз бетімен барлық көрсеткіштер құрастырылған, анық аргументтелген.	Қорытынды барлық көрсеткіштер бойынша оқытушы көмегімен құрастырылған жеке сұрақтар түсініктеуді қажет етеді	Жүйелеуде қиналды, оқытушы көмегіне жүгінді.	Материалды оқытушы көмегінсіз жүйелей алмады.

Әдебиет:

Негізгі:

1. Гигиена / Под ред акад. РАМН Г.И.Румянцева. – М.:ГЭОТАР Медицина.2000. – С.299-309.

2. ПивоваровЮ.П., Королик В.В., Зиневич Л.С. Гигиена и основы экологии человека.- М.:Изд. центр «Академия», 2004. С.241-306.

Қосымша:

1. Неменко Б.А., Кенесариев У.И.Коммунальная гигиена.- Алматы: НИЦ «Ғылым», 2003.- С. 405-445.

Бақылау:

Сұрақтар:

· Тұрғын орындарды жоспарлаудың гигиеналық мағынасы.

· Тұрғын орындарды жоспарлаудағы және салудағы ұстанымдар

· Тұрғын пункттегі орынды таңдау

· Қаладағы тұрғын пункттердің функционалды аймағы және оларды тиімді орналастыру.

· Тұрғын аймақтарды салу жүйесі және олардың гигиеналық мағынасы

· Ықшам аудандарды жоспарлау. Салу пайызы, ғимараттар арасындағы аралық..

· Көшелердің гигиеналық мағынасы, әр-түрлі климаттық жағдайларға бағытталуы.

· Қалалардаың көгалдандырылуы

· Көше шуларының деңгейін және жағымсыз электромагниттік алаңдардың қолайсыз әсерлерін төмендету бойынша жоспарлық және техникалық шаралар.

· Ауыл тұрғындарының орнын салу және жоспарлау ерекшеліктері.

· Тұрғылықты құрылыс учаскесін таңдау

· Тұрғын ғимараттардың түрлері және олардың гигиеналық мағынасы.

· Тұрғын үйлерді орналастыру және жоспарлау ұстанымдары.

Ауа ортасының сапасына, жасанды және табиғи жарықтандырылуға, микроклиматтық жағдайларға, ауа алмасуға, инсоляцияға қойылатын гигиеналық талаптар.

· Жылытуды, желдетуді, жарықтандырылуды ұйымдастыру.

Тақырып. Тұрғындардың ұжымдық және жекелей тамақтануының құндылығына және ұйымдастырылуына медициналық бақылау жүргізу.- 2 сағат

Мақсаты: Жеке және ұйымдастырылған топтардың толыққұндылығына бақылау ерекшеліктерімен танысу.

СӨЖ бойынша тапсырма:

· Ақпараттарды іздеу, ұсынылған әдебиет бойынша материалдарды талқылау.

· Әр-түрлі топтардың тамақтануын ұйымдастырылуына ситуациялық есептер құрастыру.

Орындау формасы сиуациялық есептер мен тесттер құрастыру

Орындау критерийлері:

Тесттерді құрастыру:

1. Бақылау сұрақтары бойынша 15-тесттік тапсырмалар құрастырылу керек.

2. Тестте 1-3 дұрыс жауап болу мүмкін

3. Дұрыс емес жауаптар шындыққа үйлесу керек және дұрыс жауапты астарлау қажет.

· Жағдайлық есептерді құрастыру:

1. Тұрғындардың кез-келген тобының тамақтануына 1-есеп құрастырылуы керек. (өз таңдауымен).

2. Есеп шарттары мынандай болу керек:

- Берілген көрсеткіштер бойынша жататын тобын анықтау керек және оның тамақтануын талқылау керек. (жынысы, жасы, кәсібі, тұратын жері және т.б.).

- Берілген адамның тамақтану ерекшеліктері, алиментарлық себептермен байланысты аурулар айқындалу керек (мысалы: ӨХЗ-н ластанған аймақтарда тұратын тұрғындарда т.с.с)

3. Тапсырмаға сұрақтар жеке топтарға рационалды тамақтану ерекшеліктерін, алиментарлық патологияның, жүрек-қан тамыр ауруларының онкопатологиялардың, тамақ өнімдерінің ластануының т.с.с алдын-алу шараларының мазмұнын және ролін айқындау керек.

4. Әр есепті шешуге эшалондар ұсынылу керек.

Тапсыру мерзімдері: күнтізбелік-тақырыптық жоспарға сәйкес

Бағалау критерийлері:

Тесттерді құрастыру:

Сапа критерийлері	Үздік	Жақсы	Қанағаттанарлық	Қанағаттанарлық-сыз
Құрастырылған тесттер саны		10-14	5-9	0-4
Тесттегі дұрысжауаптар саны
Тесттердіңдұрыс құрастырылуы	Дұрыс құрастырылған	Дұрыс құрастырылған	Сұрақтарға жауаптар кейбір тесттерде 2 мағыналы, шындыққа үйлеспейді	Сұрақтарға жауаптар көптеген тесттерде 2 мағыналы, шындыққа үйлеспейді
Оқытушының көмегінің қажеттігі	Тесттер өз-бетімен құрастырылған	Тесттер өз-бетімен құрастырылған	Жеке сұрақтар бойынша оқытушының көмегіне жүгінген	Көптеген тесттерді құрастырғанда оқытушының көмегінсіз құрастыра алмаса

Жағдайлық есептерді құрастыру

Сапа критерийі	Үздік	Жақсы	Қанағаттанарлық	Қанағаттанар-лықсыз
Есеп шарты және оған сұрақтар	Тақырып толығымен ашылса	Тақырыптың негізгі аспектілері ашылса	Тақырыптың кейбір аспектілері ашылса	Тақырыптың 1-2 аспектілері ашылса
Есепті құрастырған кездегі қателіктер мен кемшіліктер	Қате кетпесе	Студент өзі жөндеген принципиалды емес дәлкел-меушіліктері немесе принци-пиалды қателер	Студент оқыту-шының көмегімен жөндеген принци-пиалды емес дәлкелмеушіліктер немесе принци-пиалды қателер	Өрескел қателіктер кетсе
Есептерді шешуге арналған эталондар	Есептегі сұрақтардың барлығы астарланса	Есептегі сұрақтардың 75% астарланса	Есептегі сұрақтардың 50 % астарланса	Ұсынылған жоқ

Сынылатын әдебиеттер

Негізгі:

1. Гигиена/ Под ред. Акад. РАМН Г.И.Румянцева.- М.:ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 2000.- С. 221-266.

2. Кенесариев У.И., Балмахаева Р.М., Жоламанов М.Е., Алимова Н.Е. Гигиена питания: Учебное пособие по общей гигиене для студентов медицинских вузов. – Алматы,2005. – Ч.1. – С.42-137.

3. Пивоваров Ю.П., Королик В.В., Зиневич Л.С. Гигиена и основы экологии человека. – Ростов н/Д: «Феникс», 2002. – 148-207.

4. Гурова А.И., Горлова О.Е.. Практикум по общей гигиене. - М. Изд-во Университета Дружбы народов, 1991.- С. 69-74.

5. Пивоваров Ю.П. Руководство к лабораторным занятиям по гигиене и основам экологии человека, 3-е изд. – М.: ГОУ ВУНМЦ МЗ РФ,2001.- С.72- 96.

Қосымша:

1. Ванханен В.Д., Лебедева Е.А., - Руководство к практическим занятиям по гигиене питания. М. Медицина, 1987.- С. 26-41.

2. Королев А.А., Богданов М.В., Ал.А.Королев и др. Медицинская экология. М.:Изд.центр «Академия», 2003. – С.123-139.

3. Шарманов Т.Ш., Плешкова С.М. Метаболические аспекты питания с курсом общей биохимии.- Алматы, 1998.

4. Шелстон Х. Правильное сочетание пищевых продуктов/ Пер. с англ.- С. Петербург: ЭКАМ, 1991.- 57 с.

Бақылау

(сұрақтар):

1. Тамақтың толық құндылығына дәрігерлік бақылау. Жеке және ұжымдық тамақтанудың адекваттылығын бағалау әдістері: сұрау, сұрау-өлшеу, есептеу, тамақтану статусы және аурушаңдық бойынша, лабораторлық – олардың ақпараттылығы және қолдану шарттары.

2. Тамақтану статусы тамақтанудың адекваттылығын, денсаулық жағдайын анықтайды. Тамақтану статусының түрлері. Тамақтық статусты бағалаудың әдістемесі. Тамақтану адеквттылығының критерилері: клиникалық симптомдар, антропометриялық және биохимиялық көрсеткіштер, жеке органдар мен жүйелердің функционалдық жағдайы, физикалық және ақыл-ойдың жұмысқа қабілеттілігі, аурушаңдық.

3. Емдік-профилактикалық тамақтану. ЕП тамақтанудың тағайындалу және құрастырылу ұстанымдары. ЕП тамақтанудың негізгі рациондарының сипаттамасы.

4. Емдік тамақтану. Емдік тамақтанудың маңызы. Құрастырудың негізгі ұстанымдары. Емдік диеталардың қысқаша сипаттамасы және тағайындалуы. Емдік тамақтануды ұйымдастыру.

5. Балалар мен жасөспірімдердің тамақтануы.

· балалар мен жасөспірімдердің заталмасу процестеріндегі ерекшеліктер және тағамдық заттектерге энергиялық қажеттілігі.

· балалардың тамақтануындағы негізгі тамақтық заттектердің маңызы, әр-жас кезеңдеріндегі тамақтанудың балансталғандығының көрсеткіштері.

· Тамақтану режимі, жас балалардың, мектепке дейінгі және мектептегі балалардың, тамақтануы.

6. Қарт адамдардың және ұзақ өмір сүретін адамдардың тамақтануы.

· Қарттық шақтағы алмасу процестері, энергетикалық дисбаланс және олардың аяғы.

· Қарт және қариялық кезеңдердегі рационалды тамақтану ұстанымдары. Энергия қажеттіліктің нормалары. Рационнан қант пен жануар текті майларды шектеу арқылы энергетикалық қажеттеліктерді шектеу.

· Белоктарға қажеттілік, жануартекті және өсімдік текті белоктардың ара-қатынасы. Қарттық және қариялық кезеңдегі жануар текті белоктардың негізгі көздері болып сүт тағамдары болып табылады.

· Майларға қажеттілік, майлар бойынша баланталғандығы, КҚМҚ\май қышқылының арасындағы ара-қатынас.

· Көмірсуларға қажеттілік. Қарапайым қанттар бөлігін шектеу. Организмді қарапайым қантпен қамтамасыз етуде көкөністер мен жеміс-жидектердің маңызы. Қарт адамдарддағы және ұзақ өмір сүретін адамдардың тамақ рационындағы негізгі заттектердің ара-қатынасы.

· Рационның антисклеротикалық және антиоксиданттық бағытпен қамтамасыз ету. Тағам - антисклеротикалық веществ и антиоксиданттардың негізгі көздері. Қарттық және қариялық кезеңдегі адамдардың тамақтануында қышқыл тағамдардың және тамақтық талшықтардың маңызы. Тамақтану тәртібі.

7. Ақыл-ой еңбегімен жұмыс істейтін жұмысшылардың тамақтануы.

· Ақыл-ой еңбегінің физиологиялық ерекшеліктері және тағамдық заттектердің қажеттілігі.

· Ақыл-ой еңбегімен жұыс істейтін жұмысшыларды биологиялық толыққұнды, антисклеротикалық және липотропты бағытталған тамақтанумен қамтамасыз ету.

тамақтану рационында С, В, А витаминдерінің болуы ақыл –ой еңбегімен жұмыс істейтіндер үшін рационалды тамақтану көрсеткіші болып табылады.

8. Физикалық еңбек түрінде тамақтану.

· Физикалық еңбек түрінің ерекшеліктері және энергия және тағамдық заттектерге қажеттілік.

· өнеркәсіптегіжәне ауылшаруашылығындағы физикалық еңбек түрімен жұмыс істейтін адамдар үшін тамақ рационын құрастырудағы негізгі ұстанымдар.

· Физикалық еңбек түрінде тағам рационының және режиінің балансталғандығы.

9. Ыстық және суық климат жағдайларында тамақтану.

· Экстремальді климаттық жағдайда тұратын және ыстық климат жағдайында тұратын адамдардағы терморегуляция және зат алмасу, сонымен қатар тағамдық заттектерге жәнеэнергия қажеттілігі.

· Рационалды тамақтануды ұйымдастырудың, тамақтану режимін негізгі ұстанымдары

10. Радиация деңгейі жоғары аймақтардағы тұрғындардың тамақтануы.

· Тамақ рационын құрастыруда негізгіұстанымдар: организмнің толық тамақтық заттектерге және энергияға қажеттіліктерін толық қанағаттандыру, липидтердің тотығуын және биологиялық мембраналардың өткізгіштігінің, стабильділігінің алдын - алу, радионуклеидтердің сорбциясы, және организмнен тезірек шығарлуы, қалқанша безін қорғау.

· Рацион құрамына кіретін тағамдық заттектердің және энергия және тағамды пайдалану нормасы.

Өзге химиялық заттармен ластанған орындарда тұратын тұрғындардың тамақтануы

Адам организміне химиялық жүктеме түсірген кездегі тағамның доминантты ролі.

· Эколого-қорғаныстық тамақтанудың негізгі ұстанымдары, сандық, сапалық толыққұнды балансталған рационның және тамақтану режимімен өзге химиялық заттарға төзімділігін арттыру мақсатында қамтамасыз ету.

· БАЗ ролі, арнайы емес сорбенттер- тағам талшықтары, қорғаныс қасиеттері бар заттар, ӨХЗ токсикалық әсерін әлсіретуде күкіртті аминқышқылдардың.

Тақырып. Негізгі тағамдардың тамақтық және биологиялық құндылығы. Эпидемиологиялық маңызы-2сағат

Мақсаты: Негізгі тағамның биологиялық құндылығы мен және алынғанбілім бойынша тағам рационына түзету жүргізу.

СӨЖ бойынша тапсырма:

- Ұсынылған материал бойынша материалдыталқылау.

– есептерде меню-раскладка бойынша тамақтану рационын түзетуге ұсыныстар беру.

- Берілгентақырыптар бойынша реферат жазу: «Сүт және сүт өнімдерінің эпидемиологиялық маңызы», «Еттің эпидемиологиялық маңызы», «Көкөніс және жеміс-жидектердіңэпидемиологиялық маңызы» «Кондитерлік өнімдердің эпидемиологиялық маңызы»

Орындау формасы – Ситуациялық есептерді шешу, реферат жазу.

Орындау критерийлері:

Ситуациялық есептерді шығару критерийлері:

1. Машықтану сабағында меню бойынша тамақтанудың құндылығын бағалауға негізделу керек.

2. Тамақтану рационын түзетуде белгілібір тағам түрі көрсетілу керек.

3. Қорытындыны жазбаша түрде ұсыну керек.

4. Негізгі және қосымша әдебиет көздерін қолдану керек.

Рефераттың жазылуы:

1. Реферат «Бақылау» бөлімінде ұсынылатын сұрақтар бойынша тақырыптардың негізгі аспектілерін қамтуы керек.

2. Рефераттың көлемі 7-8 баспа беттен аспауы керек.

3. Рефераттың құрамында титулдық бет, мазмұны, кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды және әдебиеттер тізімі болуы керек.

4. Кіріспеде рефераттың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері қарастырылады, негізгі бөлімінде тақырыптың мазмұны ашылады, қорытындыда – айтылған мәліметтер қорытындыланып, ұсыныстармен тұжырым беріледі.

5. Ең жаңа әдебиет көздеріне ерекше мән беріліп, бір емес, бірнеше әдебиет көзі пайдаланылған болуы керек.

6. Реферат кестелермен, графиктермен, суреттермен және т.б. көркемделуі керек.

Тпасыру мерзімдері: күнтізбелік-тақырыптық жоспарға сәйкес.

Бағалау критерийлері:

Жағдайлық есептерді шешу

Сапа критерийлері	Бағалар
Үздік	Жақсы	Қанағаттанарлық	Қанағаттанарлық-сыз
Дұрыс жауаптар саны	90-100%	75-89%	50-74%	0-49%
Есептерді шешу кезінде жіберілген қателер мен дәлкелмеушіліктердің сипаты	Студент өзі жөндеген принципиальды емес дәл келмеушіліктері	Студент өзі жөндеген принципиалды емес дәлкел-меушіліктері немесе принци-пиалды қателер	Студент оқыту-шының көмегімен жөндеген принци-пиалды емес дәлкелмеушіліктер немесе принци-пиалды қателер	Өрескел қателіктер
Жағдайылық есептерді шешу кезінде қолданылған әдебиет көздері	Оқулықтар, жетекшіліктер, монографиялар, Интернет көздері, нормативтік құжаттар	Жалпы гигиена және басқа гигиеналық пәндер бойы-нша оқулықтар, кезеңдік баспа-лар, Интернет көздері, норма-тивтік құжаттар	Жалпы гигиена және басқа гигиеналық пәндер бойынша оқытушы ұсынған оқулықтар	Жалпы гигиена бойынша оқытушы ұсынған оқулықтар
Қорытынды құрастыру	Қорытынды барлық мәліметтерді қолдана отырып өз бетімен жасалған, жақсы негізделген	Қорытынды барлық мәлі-меттерді қолдана отырып оқытушының көмегімен жасалған, жеке-леген сұрақ-тары негіздеуді қажет етеді	Материалды жүйелендіруде қиналды, оқытушының көмегін қажет етті	Оқытушының көмегінсіз материалды жүйелендіре алмады

Рефераттың жазылуы:

Сапа критерийлері	Үздік	Жақсы	Қанағаттанар-лық	Қанағаттанарлық-сыз
Реферат мазмұнының тақырыпқа және қойылған міндеттерге сәйкестігі	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге толығымен сәйкес келеді	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге толығымен сәйкес келеді	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге негізінен сәйкес келеді	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге сәйкестігі толық емес
Тақырыпты ашуы мен қолданылған әдебиет көздерінің толықтығы	Тақырып толық ашылған, қазіргі әдебиет көздері жеткілікті мөлшерде қолданылған	Тақырып ашылған, дегенмен кейбір жағдайлар анықтауды қажет етеді, негізгі әдебиет көздері қолданылған	Тақырып жеткілікті ашылмаған, негізгі әдебиет көздерінің барлығы қолданылмаған	Тақырып жеткілікті ашылмаған, қоданылған әдебиет көздері аз
Материалды қорытындылау және қысқаша тұжырымдар жасай білуі	Материал қорытындылан-ған, анық және түсінікті тұжырым жасалған	Материал қорытындыланған, анық тұжырым жасалған	Материал қорытындыланға бірақ тұжырым тым үлкен, анық емес	Материал қорытындыланбаған, тұжырым жоқ
Көркемделуі, олардың ақпараттылығы	Ақпараттылық сапасы жоғары	Ақпараттылығы бар, сапасы жақсы	Ақпараттылығы жеткіліксіз	Ақпараттылығы жоқ
Рефераттың рәсімделуінің қойылған талаптарға сәйкестігі	Рефераттың рәсімделуі қойылған талаптарға толық сәйкес келеді	Рефераттың рәсімделуі қойылған талаптарға толық сәйкес келеді	Рефератты рәсімдеуге қойылған негізгі талаптар сақталған	Рефератты рәсімдеуге қойылған негізгі талаптар сақталмаған

Ұсынылатын әдебиеттер:

Негізгі:

1. Гигиена/ Под ред. Акад. РАМН Г.И.Румянцева.- М.:ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 2000.- С. 221-266.

2. Кенесариев У.И., Балмахаева Р.М., Жоламанов М.Е., Алимова Н.Е. Гигиена питания: Учебное пособие по общей гигиене для студентов медицинских вузов. – Алматы,2005. – Ч.1. – С.42-137.

3. Пивоваров Ю.П., Королик В.В., Зиневич Л.С. Гигиена и основы экологии человека. – Ростов н/Д: «Феникс», 2002. – 148-207.

4. Гурова А.И., Горлова О.Е.. Практикум по общей гигиене. - М. Изд-во Университета Дружбы народов, 1991.- С. 69-74.

5. Пивоваров Ю.П. Руководство к лабораторным занятиям по гигиене и основам экологии человека, 3-е изд. – М.: ГОУ ВУНМЦ МЗ РФ,2001.- С.72- 96.

Қосымша:

1. Румянцев Г.И., Вишневская Е.П., Козлова Т.А.- Общая гигиена. - М.: Медицина, 1985- С.81-105.

2. Петровский К.С., Ванханен В.Д. – Гигиена питания.- М.: Медицина, 1982-

С.284-320.

3. Королев А.А. Гигиена питания. – М.:Издательский центр «Академия». 2006. – С.157-227.

Бақылау

Сұрақтар:

1. Адам қоректенуіне қажетті негізгі тамақтық өнімдер.

2. Тамақтанудағы сүттің рөлі. Омырау, сиыр, түйе, сүттерінің биологиялық құндылығы және сіңімділігі. Сүт өндірісінен шығарылатын түрлі сиыр сүттерінің тағамдық және биологиялыққұндылығы. Тамақтануда сүтқышқылды тамақтардың маңызы: айран, ацидофильді өнімдер, қымыз, шұбат. Олардың емдік мақсатта қолданылуы жоғарғы сападаекендігін көрсетеді. Қаймақтың, кілегейдің, ірімшіктің, сырдың тағамдық және биологиялық құндылығы. Аралас рационының құрамындағы балансталған аминқышқылды және минералды пайда болдырған кезде сүт және сүт өнімдерінің маңызы. Сүт және сүт өнімдерінің эпидемиологиялық маңызы.

3. Ет және ет өнімдерінің тамақтанудағы олардың тамақтық және биологиялық құндылығы. Балық және балық өнімдерінің тамақтанудағы тамақтық және биологиялық құндылығы. Жұмыртқа және жұмыртқа өнімдерінің тамақтанудағы маңызы. Жұмыртқа белогындағы аминқышқылының балансталғандығы, оптимальді липидті кешен, майда еритін витамндердің көп болуы және жеңіл сіңірілуі жұмыртқаның тамақтық және биологиялық құндылығы жоғары екенін көрсетеді. Ет ет өнімдерінің және жұмыртқалардың эпидемиологиялық маңызы.

4. Бидай өнімді тағамдар өсімдік текті белоктардың, көмірсулардың, В-тобының витаминдердің фосфордың, темірдің негізгі көзі. Тамақтануда нанның ролі. Түрлі сорттардан жасалған нандардың биологиялық құндылығы. Бидай тағамдарының биологиялық құндылығы.

5. Майлардың тағамдық және биологиялық құндылығы: сары май, маргарин, аспаздық, сұйық майлар. Түрлі майлардың сіңімділігі. Рафинадтау кезінде сұйық майлардың биологиялық құндылығыныңтөмендеуі. Тотығудың биологиялық маңызы. Тағамдықмайлардың эпидемиологиялық маңызы.

6. Көкөністер, картоп, бақша өнімдері, жеміс-жидектер минералды заттардың, С,Р,бетта- каротиннің, көмірсулардың, органикалық қышқылдардық негізгікөзі болып табылады. Жеке көкөністер мен өнімдердің тамақтық биологиялыққұндылығы. Олардың заталмасуды нормалауға, ас-қорыту үрдістерін жақсартуға, организмнің төзімділігін арттыруда, атеросклероздың, қантты диабеттің, теміртапшылықты анемияның және т.б. алдын-алу мақсатындағы маңызы. Өңделген өнімдер мен көкөністердің биологиялық құндылығы. Саңырауқұлақтар, және олардың тамақтануда маңызы. Көкөністердің, жеміс-жидектердің эпидемиологиялықмаңызы.

7. Қант, кондитерлік өнімдер, олардың тамақтық жәнебиологиялық құндылығы, тамақтанудағы маңызы. Тамақтануда шоколадтың дәне бал арасының қолданылуы. Кондитерлік өнімдердің эпидемиологиялық маңызы.

8. Алкогольді емес сусындардың тағамдық құндылығы. Ішек аурулардың таралуында сусындардың ролі. ӨХЗ сусындарды болуы және химиялық зиянсыздық..

9.Концентраттардың және консервіленген тағамдардың тағамдық және биологиялыққұндылығы. Тағамдық үстемелер, олардың тамақтануда қолданылуы. Тағамдық үстемелер мен БАЗ-дардан айырмашылығы. Тағамдық үстемелердің негізгі топтары және олардың гигиеналықмаңызы. Консервілердің эпидемиологиялық маңызы.

Ситуациялық есептер: Тамақтану гигиенасы. - Учебное пособие по общей гигиене для студентов медицинских вузов / Кенесариев У.И., Балмахаева Р.М., Жоламанов М.Е., Алимова Н.Е.– Алматы,2005. – Ч.1. – С.42-137.

Тақырып Тағамдық азықтардың қауіпсіздігін және тамақтық, биологиялық құндылығын қамтамасыз ету жөніндегі шаралар.-2сағат.

Мақсаты: Балықтың, ұнның, нанның және концентраттардың санитарлық сараптама жүргізу және тағамдық және биологиялық құндылықтарын сақтау әдістемесімен танысу.

СӨЖ бойынша тапсырма:

- ұсынылған әдебиеттербойынша материалдарды талқылау, тағамның жақсылығын бағалауда ситуациялық есептерді шешу.

– «тағам өнідерінің тамақтық және биологиялық құндылығын сақтау» тақырыбына реферат дайындау.

Орындау формасы

- Ситуациялық есептерді тексеру, реферат жазу, бөлім бойынша аралық бақылау жүргізу.

Сапа критерийлері	Бағалар
Үздік	Жақсы	Қанағаттанарлық	Қанағаттанарлық-сыз
Дұрыс жауаптар саны	90-100%	75-89%	50-74%	0-49%
Есептерді шешу кезінде жіберілген қателер мен дәлкелмеушіліктердің сипаты	Студент өзі жөндеген принципиальды емес дәлкелмеушілік-тер	Студент өзі жөндеген принципиалды емес дәлкел-меушіліктері немесе принци-пиалды қателер	Студент оқыту-шының көмегімен жөндеген принци-пиалды емес дәлкелмеушіліктер немесе принци-пиалды қателер	Өрескел қателіктер
Жағдайылық есептерді шешу кезінде қолданылған әдебиет көздері	Оқулықтар, жетекшіліктер, монографиялар, Интернет көздері, нормативтік құжаттар	Жалпы гигиена және басқа гигиеналық пәндер бойынша оқулықтар, кезеңдік баспа-лар, Интернет көздері, норма-тивтік құжаттар	Жалпы гигиена және басқа гигиеналық пәндер бойынша оқытушы ұсынған оқулықтар	Жалпы гигиена бойынша оқытушы ұсынған оқулықтар
Қорытынды құрастыру	Қорытынды барлық мәліметтерді қолдана отырып өз бетімен жасалған, жақсы негізделген	Қорытынды барлық мәлі-меттерді қолдана отырып оқытушының көмегімен жасалған, жеке-леген сұрақтары негіздеуді қажет етеді	Материалды жүйелендіруде қиналды, оқытушының көмегін қажет етті	Оқытушының көмегінсіз материалды жүйелендіре алмады

Орындау критерийлері:

· Рефератты құрастыру:

1. Реферат «Бақылау» бөлімінде ұсынылатын сұрақтар бойынша тақырыптардың негізгі аспектілерін қамтуы керек.

2. Рефераттың көлемі 7-8 баспа беттен аспауы керек.

3. Рефераттың құрамында титулдық бет, мазмұны, кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды және әдебиеттер тізімі болуы керек.

4. Кіріспеде рефераттың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері қарастырылады, негізгі бөлімінде тақырыптың мазмұны ашылады, қорытындыда – айтылған мәліметтер қорытындыланып, ұсыныстармен тұжырым беріледі.

5. Ең жаңа әдебиет көздеріне ерекше мән беріліп, бір емес, бірнеше әдебиет көзі пайдаланылған болуы керек.

6. Реферат кестелермен, графиктермен, суреттермен және т.б. көркемделуі керек.

· Ситуациялық есептерді шығару

1. Әр сұраққа жауап қысқа, әрі нұсқа болу керек және гигиеналық талаптарға, нормативтерге аргументтелген болу керек.

2. Қорытындыны жазбаша түрде ұсыну керек.

3. Негізгі және қосымша әдебиет көздерін қолдану керек.

Тапсыру мерзімдері: күнтізбелік-тақырыптық жоспарға сәйкес

Бағалау критерийлері:

Ұсынылатын әдебиеттер:

Негізгі:

1. Гигиена /Под ред. Акад. РАМН Г.И.Румянцева. - М.:ГЭОТАР Медицина,2000. – С.272-283.

2. Пивоваров Ю.П., Королик В.В., Зиневич Л.С. Гигиена и основы экологии человека.- Ростов н/Д: «Феникс»,2002. –243-279.

3. Гурова А.И., Горлова О.Е. Практикум по общей гигиене. М.: Изд. Университета дружбы народов, 1991,- С. 84-101.

Қосымша:

1. Румянцев Г.И. и др. Общая гигиена, М.: Медицина, 1985,- С. 53-70.

2. Пивоваров Ю.П. и др. Руководство к лабораторным занятиям по гигиене. М.: Медицина, 1983.- С. 21-35.

3. Принципы оценки безопасности пищевых добавок и контаминатов в продуктах питания: Совместное издательство. Программа ООН по окружающей среде, Международной организации труда, ВОЗ. (Пер. с англ.- М.: Медицина, 1991.- С. 159.

4. Санитарно-гигиенические методы исследования пищевых продуктов и воды: (справочное пособие). /под ред. Г.С. Яцулы- Киев: Здоровье, 1991. - 286 с.

5. СанПиН 4.01.071.03 РК «Гигиенические требования к безопасности и пищевой ценности пищевых продуктов».

6. Справочник ПДК вредных веществ в пищевых продуктах и среде обитания. – М., 1993.- 139 с.

7. СанПиН № 4.01.060.02 РК «Санитарно-гигиенические требования к условиям хранения и срокам реализации скоропортящихся пищевых продуктов».

8. СанПиН № 4.01.069.03 «Санитарно-гигиенические требования к объектам общественного питания».

Бақылау (сұрақтары):

1. Балықты тамақ көзі ретінде пайдалану барысында берілетін инфекциялық және паразитардлық аурулар.

2. Бидай өнімдерінің микотоксикоздардың пайдаболуында эпидемиологиялық маңызы. Нан ауруы және оның алдын-алуы.

3. Ұнды санитарлық-сараптау: органолептикалық, физико-химиялық зертеулер, амбарлы зиянкестерді анықтау, нан-тоқаш өнімдерінің сапасын бағалау

4. Балықты санитарлық сараптау. Органолептикалық зерттеу әдістеріжәне концентраттар.

5. Шикі тағам өнімдерін олардың дайындалуы, аспаздық өңделуі және тағамдық және биологиялық құндылықтарды сақтауда дайын өнімдердің сақталу мақсатында сақтаудың негізгі ережелері.

Дата добавления: 2015-10-23