Нэг шөнө алга болсноо маргааш өглөө нь хүрээд ирсэн гэв.

Хоёулаа нийлж зовлон жаргалаа ярьж хааныд иржээ. Хаан хүүгийнхээ эхнэрийг эрж сандарч байсан юмсанжээ. Тэднийг очиход наян жилийн найр хийж жаран жилийн жаргал хийж амар сайхан жаргав.

АЙЛЫН ГУРВАН ХҮҮ

(ТРИ СЫНА В СЕМЬЕ)

Эрт урьд цагт (в давнее, прежнее время) нэгэн айл (одной семья; айл — юрта, дом; селение; семья; хозяйство) гурван хүүтэй (с тремя сыновьями), таван ам бүл амьдарч байжээ (впятером жила; ам — рот; едок; бүл — семья, семейство; амьдрах — жить). Гэтэл гурван хүү нь том болж (вот трое сыновей, став большими) эрийн цээнд хүрэв гэнэ (достигли возмужалости; эр — мужчина; эрийн цээ — возмужалость, мужественность; гэнэ — пересказывательная частица). Эцэг эх нь (отец с матерью) гурван хүүгээ ямар хувь заяатай хүмүүс болохыг өөрсдөөр нь шийдүүлнэ гэлцээд (сказав, чтобы сыновья сами решили, людьми с какой судьбой они станут: «три сына с какой судьбой людьми стать самими дадим решить сказав»; хувь — судьба, доля; заяа — судьба, рок; болох — становиться; шийдэх — решать, решаться; шийдүүлэх — позволить/заставить решить) адил тэгш хэмжээний (одинакового размера; адил — одинаковый; тэгш — равный; хэмжээ — мера, размер) нэлээд их мөнгө (весьма много серебра; нэлээд — весьма, очень, значительно) хуваан өгөөд (разделив и дав):

— Энэ мөнгөө аваад (взяв это свое серебро) гурван жилийн хугацаагаар явж (ходя трехлетним сроком; хугацаа — срок) хүнтэй танилцаж (знакомясь с людьми: «с человеком») газар үзээд (увидев места) дуртай юмсаа (свои понравившиеся вещи = то, что понравится) аваад ир (принесите: «взяв, придите»). Та гурвыг ямар аз тавилантай улс болохыг чинь үзнэ (увидим, насколько удачливыми людьми окажетесь вы трое: «вас троих с какой удачей людьми становление твое увидим»; аз — счастье, удача; тавилан — судьба, участь; улс — государство, держава; народ, люди) гэжээ (сказали).

Эрт урьд цагт нэгэн айл гурван хүүтэй, таван ам бүл амьдарч байжээ. Гэтэл гурван хүү нь том болж эрийн цээнд хүрэв гэнэ. Эцэг эх нь гурван хүүгээ ямар хувь заяатай хүмүүс болохыг өөрсдөөр нь шийдүүлнэ гэлцээд адил тэгш хэмжээний нэлээд их мөнгө хуваан өгөөд:

Энэ мөнгөө аваад гурван жилийн хугацаагаар явж хүнтэй танилцаж газар үзээд дуртай юмсаа аваад ир. Та гурвыг ямар аз тавилантай улс болохыг чинь үзнэ гэжээ.

Ингээд гурван хүү нь (таким образом три сына; ингээд — так, таким образом) явсаар гурван жилийн дараа энэ газраа цуглаад харина (совершив путешествия: «ходя», через три года на этом месте собравшись, возвратимся домой; газар — место; земля; цуглах — собираться; харих — возвращаться домой, на родину) гэж (сказав) овоо босгоод (воздвигнув обон; овоо — обон, священная груда камней, где путники совершают жертвоприношения) гурван зүгт тарах болов (разошлись на три стороны; зүг — сторона; тарах — расходиться). Хоёр дүү нь (два младших брата) ахаасаа нууж (тайно от своего старшего брата; нуух — скрывать, таить) манай муу тэнэг ах ч (наш дурной глупый старший брат тоже) аавын баахан мөнгө үрээд (растратив маленько отцовского серебра; аав — отец; үрэх — истратить, израсходовать, растранжирить) юу ч олж ирж чадахгүй (не сможет прийти, найдя что-нибудь) гэж шоолж байв (говоря, зубоскалили). Хоёр дүү нь хаана яаж явсан нь (два младших брата куда и как пошли) бүү мэд (неизвестно).

Ах нь явсаар (старший брат, путешествуя) хүн амьтан нааш цааш гарч чадамгүй том голтой тааралджээ (повстречался с большой рекой, через которую люди и животные не могли переправиться: «выйти» ни туда, ни сюда; гол — река). Тэр голоор хүн амьтан гаргадаг болгоё (сделаю-ка, чтобы через эту реку люди и животные переправлялись) гэж шийдээд (решив) гүүр тавьж эхэлжээ (начал ставить мост; тавих — ставить; эхлэх — начинать). Голд гүүр тавиад дуусч гэнэ (закончил ставить мост на реке; дуусах — кончаться). Хүн амьтан нааш цааш гардаг болж гэнэ (люди и животные стали переходить туда-сюда). Мөнгөө яг дуусч гурван жилийн хугацаа ч дуусч гэнэ (серебро как раз заканчивалось, и трехлетний срок кончался; яг — точь-в-точь, впору, как раз).

Ингээд гурван хүү нь явсаар гурван жилийн дараа энэ газраа цуглаад харина гэж овоо босгоод гурван зүгт тарах болов. Хоёр дүү нь ахаасаа нууж манай муу тэнэг ах ч аавын баахан мөнгө үрээд юу ч олж ирж чадахгүй гэж шоолж байв. Хоёр дүү нь хаана яаж явсан нь бүү мэд.

Ах нь явсаар хүн амьтан нааш цааш гарч чадамгүй том голтой тааралджээ. Тэр голоор хүн амьтан гаргадаг болгоё гэж шийдээд гүүр тавьж эхэлжээ. Голд гүүр тавиад дуусч гэнэ. Хүн амьтан нааш цааш гардаг болж гэнэ. Мөнгөө яг дуусч гурван жилийн хугацаа ч дуусч гэнэ.

Тэгээд гүүрний дэргэд эцсийнхээ шөнө хонохоор шийдэж (тогда, около моста последнюю ночь ночевать решив) шөнө зүүдэлжээ (ночью увидел сон; зүүдэн — сон, сновидение; зүүдлэх — видеть сон). Зүүдэнд нь нэг томоо хар хүн ирээд (в его сне один степенный черный человек, придя):

— Май, энэ мөнгөний сав, эрдэнийн сав юм шүү (возьми, эта серебряная сумка — драгоценная сумка). Тонгойлгох бүр (каждый раз, как заставишь ее наклониться; тонгойх — наклоняться; наклонять голову; бүр — каждый) алтан зоос гарна (выйдут золотые монеты; зоос — монета). Май, энэ бяцхан домбо (возьми, этот маленький кувшин). Энэ эрдэнийн домбыг тонгойлгох бүр (каждый раз, как наклонишь этот драгоценный кувшин) дарс гоождог (потечет вино; гоожих — течь, вытекать). Май (возьми), энэ шүүрээр хүнийг нэг удаа нуруун дунд нь цохиход (этой метелкой человека один раз по середине спины когда ударишь; нуруу — спина; дунд — посередине; средний; цохих — бить, ударять) тэр хүний бие (тело того человека) насныхаа тал хувьд байсан шиг (его возраста в половинную долю как было; нас — возраст; тал — сторона; половина; хувь — часть, доля) залуу болно (молодым становится). Гэхдээ нэг хүнийг гурваас илүү цохиж болохгүй шүү (однако одного человека больше трех [раз] ударять нельзя ведь) гэж хэлээд (сказав) өгч байгаагаар зүүдэлжээ (дающим: «давая бывающим» во сне увидел).

Тэгээд гүүрний дэргэд эцсийнхээ шөнө хонохоор шийдэж шөнө зүүдэлжээ. Зүүдэнд нь нэг томоо хар хүн ирээд:

Май, энэ мөнгөний сав, эрдэнийн сав юм шүү. Тонгойлгох бүр алтан зоос гарна. Май, энэ бяцхан домбо. Энэ эрдэнийн домбыг тонгойлгох бүр дарс гоождог. Май, энэ шүүрээр хүнийг нэг удаа нуруун дунд нь цохиход тэр хүний бие насныхаа тал хувьд байсан шиг залуу болно. Гэхдээ нэг хүнийг гурваас илүү цохиж болохгүй шүү гэж хэлээд өгч байгаагаар зүүдэлжээ.

Өглөө сэрэхэд (когда проснулся утром; сэрэх — просыпаться) дэргэд нь (около него) мөнгөний цүнх (серебряная сумка), бяцхан домбо (маленький кувшин), бургасан шүүр (ивовая метелка) гурав байв (три /все три вещи/ были). Мөнгөний савыг тонгойлгосон чинь (как наклонишь серебряную сумку) алтан зоос гарч гэнэ (золотые монеты выходят). Бяцхан домбыг тонгойлгосон чинь (как наклонишь маленький кувшин) хачин сайхан дарс гоожиж байна гэнэ (редкое прекрасное вино течет). Тэгээд л цүнх, домбо хоёроо өвөрлөөд (тогда, положив за пазуху сумку и кувшин; өвөрлөх, өвөртлөх — класть за пазуху) шүүрээ үүрээд (взяв свою метелку; үүрэх — нести /на плечах, спине/; взять, положить, нагрузить) гэр рүүгээ буцжээ (пошел обратно к дому; буцах — возвращаться, идти домой, идти обратно).

Хоёр дүүтэйгээ болзсон газраа ирсэн чинь (когда пришел к месту, о котором условился с двумя младшими братьями; болзох — условиться, уговориться о сроке, назначить срок) хоёр дүү нь хэд хэдэн үхэр тэрэг ачаатай ирсэн байна гэнэ (оказывается, два его младших брата пришли с несколькими нагруженными воловьими упряжками; үхэр — крупный рогатый скот; тэрэг — телега; ачаа — груз, вьюк, поклажа). Амар мэндээ мэдэлцээд (узнав друг у друга о здоровье и благополучии; амар — благополучие, спокойствие; мэнд — жив, здоров; мэдэх — знать; мэдэлцэх — узнавать друг у друга) хоёр дүү нь (два его младших брата):

— Манай тэнэг ах тэгнээ тэр (наш глупый старший брат таков: «так делает» он; тэгэх — так делать; тэр — тот; он), баахан мөнгө үрээд (маленько серебра истратив) нэг муу хогийн шүүр үүрээд (неся одну плохую метелку для мусора; хог — мусор, сор) ирж дээ (приходит ведь) гэж хоорондоо аяархан ярилцав (говоря, между собой тихо беседовали; аяархан — осторожно, тихо; легонько; медленно).

Глөө сэрэхэд дэргэд нь мөнгөний цүнх, бяцхан домбо, бургасан шүүр гурав байв. Мөнгөний савыг тонгойлгосон чинь алтан зоос гарч гэнэ. Бяцхан домбыг тонгойлгосон чинь хачин сайхан дарс гоожиж байна гэнэ. Тэгээд л цүнх, домбо хоёроо өвөрлөөд шүүрээ үүрээд гэр рүүгээ буцжээ.

Хоёр дүүтэйгээ болзсон газраа ирсэн чинь хоёр дүү нь хэд хэдэн үхэр тэрэг ачаатай ирсэн байна гэнэ. Амар мэндээ мэдэлцээд хоёр дүү нь:

Дата добавления: 2015-07-16