Бел. Нац. Рух.

Нацыя – гіст. супольнасць людзей, якая характ-цца ўстойлів. эк. і тэр. сувязямі, агульнасцю мовы, культуры, хар-ру, побыту, традьіцый, звычаяў, самасвядомасці. Нацыі ўзнікаюць на базе феад. народнасцей у перыяд станаўлення капіталіст. спосабу вытворчасці. Вырашальн. ролю ў пераўтварэнні народнасцей у нацыі адыгрываюць капіталіст. эк. сувязі, фарміраванне ўнутран. рынку. Рэформа 1861 г., вызваліўшы сялян ад прыгон. залежнасці, стварыла ўмовы для капіталіст. перабудовы памешч. і сялянск. гаспадарак. У працэсе станаўлення капіт. рын. эк-кі адбыв-ся разлажэнне саслоўяў феад. грамадства дваран, сялян, рамеснікаў, гандляроў, купцоў і фармір-не асноўных класаў капіт. грамадства пралетарыяту і буржуазіі. Сац. базай для фармір-ня пралетарыяту з'яўлялася сял. бедната. Ен характар-ся шматнацыянальнасцю і адносна невысок. канцэнтрацыяй. Буржуазія Бел. была таксама шматнацыянальнай, прычым больш. яе частку складалі прадстаўнікі небел. насельніцтва (яўрэйскія, польск, руск. прамыслоўцы). Яна амаль цалкам складалася з заможных сялян і выхадцаў з дробнай шляхты,была нешматлікай. Адмоўнае ўздзеянне у нац.культурн. адраджэннi аказвала і тое, што ў жыцці бел. горада ў XIX ст. не выкарыст-ся бел. мова. У канцы XIX ст. паступова стабілізавалася этнічная тэр-я беларусаў. Яна уваходзіла ў межы 5 заходніх губерняў Рас. імперыі. Галоўн. арэалам кансалідацыі бел. нацыі былі цэнтральн. і паўночназах. часткі Бел., найбольш развітыя ў эк., сац., паліт. і культ. адносінах. Тут пражывала амаль палова пісьменных беларусаў, адсюль выйшла большасць дзеячаў бел. ац.вызваленчага руху і культуры таго перыяду. Сярэднебел. гаворкі склалі аснову бел. літаратурн. мовы. Асаблівасцю беларусаў як этнасу быў падзел паводле канфесійнай прыналежнасці на праваслаўных і католікаў. Прав. царква і катал. касцёл не прызнавалі існавання бел. этнасу, зыходзячы з таго, што праваслаўныя беларусы ёсць рускія, а беларусы католікі - палякі. У 1897 г. праваслаўныя сярод беларусаў сталі значнай большасцю 81,2 %. У 2-ой палове XIX- пач. XX ст. працягваўся працэс фармір-ня мовы бел. нацыі. Значн. змены адбыліся ў гутарков. мове. Ішло паступовае змешванне мясцовых дыялектаў, з'яўляліся новыя словы і тэрміны, паланізмы замяняліся русізмамі. На аснове жывой гутарков. народн. мовы фармір-ся нов. бел. літаратурн. мова. Яна не магла развівацца на базе старабел. мовы. Таму ў новых гіст. абставінах крыніцай развіцця бел. літар. мовы з'явілася вусная Народная творчасць. Беларускія пісьменнікі і паэты ў сваіх Літаратурных творах шырока выкарыстоўвалі народныя песні, казкі, прыказкі, прымаўкі, загадкі. Бел. літаратурная мова развівалася галоўным чынам як мова мастацкай літаратуры.

29) Сталыпінская рэформа.

У пач. XX ст. капіталізм у Бел. пранік як у памешчыцк., так і сялянск. гаспадарку, у той жа час захоўваліся прыгонніц. перажыткі, пакінутыя рэформай 1861 г. малазямелле і беззямелле сялян. Капіталізм у сельск. гаспадарцы развіваўся па прускаму шляху - марудна з захаваннем буйнога па-мешчыцкага землеўладання. Рост сял. руху прымусіў урад правесці аграрн. рэф-му. Праект рэформы распрацаваў Пётр Аркадзьевіч Сталыпін. Па рэформе прадугледжвалася разбурыць сялянск. абшчыну і стварыць у вёсцы апору самадзяржаўя - клас залежн. сялян. Указ Мікалая II ад 9 лістапада 1906 г. паклаў пачатак рэф-ме. Сялянам дазвал-ся выйсці з абшчыны і атрымаць свой надзел у прыватную ўласнасць. Усе раздроблен. адрэзкі зямлі селянін аб'ядн-ваў у адно поле-адруб (яго можна было перадаць па нашчадству). Тут жа будавалася сядзіба селяніна-атрымлів-ся хутар. Сялянам аказвалася дапамога ў куплі зямлі праз Сялянскі банк. Дазвал-ся перасяляцца на ўскраіны, дзе многа свабодных зямель (у Сібір, Урал). Практычна гэта быў пераход ад пруск. шляху да амерыканск. Бедн. сяляне маглі прадаць свой надзел і перабрацца ў горад. Рэформа садзейнічала росту с/гасп. вытворчасці. Былі створаны мясцовыя органы кіравання - земствы. Яны дапа-магалі ўмацоўваць хутарскую гаспадарку. Рэформа была не завершана - у 1914 г. пачалася I сусветная вайна.

30) Геапалітычнае становішча і сацыяльна – эканамічная сітуацыя Беларусі ва умовах Першай сусветнай вайны.

Абвастрэнне супярэчнасцей памiж блокамi капiталiст. дзяржау - Tраiстым саюзам i Антантай прывяло да пачатку 1-ай сусв. вайны 1 жнiуня 1914 года. У першыя днi вайны на Бел. прайшлi манiфестацыi у падтрымку вайны, збор сродкау на «абарону айчыны». Мiкалаю II пры наведаннi у кастрычнiку 1914 г. Мiнская дэлегацыя дваранскай i грамадскай думы перадала 30 тыс. рублёу на «патрэбы вайны». БСГ i «Наша нiва» асудзiлi вайну. Bаен. дзеяннi на Беларусi пачалiся у жнiунi 1915 г. Па яе тэр-ыi прайшоу Зах. фронт. Стаука Вярхоунага Галоунакамандуючага знаходзiлася у Баранавичах. Калi нямецк. войскi прарвалi фронт у раене Свянцян, яна была пераведзена у Магілёу. Руская армія спьнiла наступленне немцау у кастрычнiку 1915 г. па лiнii Дзвiнск-Паставы-Баранавiчы-Пiнск. Спроба рускай армii у сакавiку 1916 г. прарваць фронт у р-не воз. Нарач скончылася безвынiкова. Немцы акупiравалi 1/4 частку Беларусi. Тут дзейнiчала жорсткая сiстэма падаткау, штрафау, прымусовых работ. Абсталяванне прадпрыемствау, с/гаспадарчыя прадукты, жывёлу вывозiлi у Германiю. Назiралася скарачэнне с/гасп. i прамыслов. вытворчасцi. Разруха транспарта. На неакупiр. тэр-рыi Бел. знаходзiлiся тысячы бежанцау. Шмат iх гiнула ад голаду, эпiдэмiй. Жыхары прыфрантавых паветау выконвалi цяжкiя павiннасцi: рамантавалi i будавалi дарогi, маеты, капалi акопы. Усе гэта, а таксама мабiлiзацыя у Рускую армiю працаздольн. мужчын, прывяло да глыбокага заняпаду эканомiкi Бел. Скарацiлiся пасяуныя плошчы, пагалоуе жывёлы, прмысловая вытворчасць. Такiм чынам, першая сусветная вайна намнога пагоршыла эканамiчнае становiшча Беларусi i прынесла людскiя страты.

31)Лютаўская рэвалюцыя 1917г.

Галоўн. прычынай былі цяжкасці, вызваныя 1-ай сусв. вайной. Цэны з 1913 па 1917 гг. на харчовыя прадукты ўзраслі ў 5-8 разоў. Паражэнне рускай арміі, цяжкія ўмовы франтавога жыцця сад-зейнічалі росту антываенных і антыўрадавых настрояў -сярод сал-дат. Працоўныя патрабавалі міру, хлеба, зямлі. Лютаўская рэва-люцыя адбылася 23 лютага-2 сакавіка 1917 г. У выніку было звергнута самадзяржаўе у Расіі. 2 сакавіка Мікалай II адрокся ад прэстола. У краіне ўстанавілася двоеўладдзе - буржуазны Часовы ўрад і Саветы рабочых і салдацкіх дэпутатаў. За два месяцы пасля рэвалюцыі ў Беларусі было створана 37 Саветаў, у якіх пераважалі меншавікі, бундаўцы, эсэры, хаця ар-ганізатарамі Саветаў у болыпасці выпадкаў з'яўляліся балыпавікі (М.В. Фрунзе, І.Е. Любімаў і інш.). Органы Часовага ўрада на Бе-ларусі прадстаўлялі губернскія і павятовыя камісары, прызнача-ныя з прадстаўнікоў буржуазіі і памешчыкаў. Галоўным вынікам лютаўскай рэвалюцыі на Беларусі стала выразнае акрэсліванне трох галоўных груповак сіл, якія ўпарта пачалі барацьбу за ўладуі ўплыў на народныя масы:
1)Часовы_ўрад_і_яго прыхільнікі;
2)балынавікі-РСДРП(б) і яе арганізацыі;
3) нацыянальна-дэмакратычныя партыі і арганізацыі, і перш за ўсё БСГ.

Уплыў Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917г. на самаывызначэнне народаў Расійскай імперыі.

25 кастрычнiка 1917 г. у Петраградзе адбылася рэвалюцыя. Рабочыя i салдаты пад кiраунiцтвам бальшавiкоу скiнулi Часовы урад. Прычынамi рэвалюцыi сталi цяжкасцi, вызваныя 1-ай сусв. вайной,незадаволенасцьпалiтыкай.Часов.урада,якi_невырашау_пытаннi_аб_мiры_i_зямлi.
Паведамленне аб перамозе узброеннага паустання у Петраградзе прыйшло у Мiнск 25 кастрычнiка. Мiнскi Савет, у якiм пераважалi бальшавiкi, узялi на сябе кiраунiцтва рэвалюцыяй у Мiнску. Ён абвясцiу сябе уладай i на важнейш. аб'екты горада паслау сваiх камiсарау. 3 салдат, вызваленых з турм на вул. Валадарскага, якiя раней былi арыштаваны за палiт. выступленнi, быу арганізаваны Першы рэвалюцыйны iмя Мiнскага Савета полк. Процiдзеянне бальшавiкам у Мiнску аказау Камiтэт выратавання рэвалюцыi на чале з меньшавiком Калатухiным. Яго падтрымалi усе астатнiя партыi. Перавага сiл была на баку Камiтэта. I толькi, калi Мiнск. Caветy прыйшоу на дапамогу браняпоезд з па-бальшавiцку настроечномi салдатамi з Зах. фронту, Камiтэт выратавання здауся. 2 лiстапада была абвешчана перамога сав. улады у Miнску. К гэт. часу рэвалюцыя ужо перамагла у Вiцебску, Гомелi i iнш. гарадах. Непасрэднае кiраунiцтва пераходам улады да Саветау ажыццяуляу ВРК (ваенна-pэвалюцыйны камiтэт) Зах. вобласцi i фронту на чале з K.I. Ландэрам.
Пазней за ycix гарадоу сав. улада устанавiлася у Магiлёве. Тут знах-ся Стаука Вярхоун. галоунакамандуючага генерала М.М. Духонiна. Бальшавiкi накiравалiі сюды узброен. сiлы. 27 лiст. Стаука была лiквiдавана. Улада перайшла у pyki ВРК. Т. чын., з 25 кастр. па 27 лiст. рэвалюцыя перамагла на усей Бел. Была установлена улада Саветау. Вышэйш. органамi сав. улады сталi Аблвыкамзах i CHK на чале з K.I. Ландэрам. На месцах улада пераходзiла да Савeтау.

32) Першы Усебеларускі з’езд. Абвяшчэнне БНР.

Пасля Лют. рэвалюцыi ажывiлася грамадска-палiт. жыццё краiны. Паустала пытанне аб бел.дзяржаунасцi. Лозунг БНР упершыню прагучаў у 1917 г. на Усебеларускім з'ездзе ў Менску. З'езд прыняу прапанову аб аутаномii Бел. у складзе Расii. У вынiку Кастр. рэвалюцыi адбыуся выбар далейш. шляху развiцця краiны - заставацца Бел. у складзе Расi, цi стаць самаст. дзяржавай. Першым бел. дзяржауным утварэннем стала БНР (Бел. Народная Рэспублiка). Яна была абвешчана 2-ой Устауной граматай 9 сакавiка 1918 г. i з'явiлася вынiкам бел. нац. руху. Заканадаучым органам БНР стала Рада БНР, якая 25 сакавiка 1918 г. у 3-яй Устауной: грамаце абвясцiла незалежнасць БНР. Але цi была гэта незалежнасць на самой справе? Абвяшчэнне БНР адбылося ва умовах ням. акупацыi. Ням. ваен. адмiнiстрацыя не перашкаджала Радзе БНР займацца культурна-асветнiцкай i эк. дзейнасцю, але палiт. падтрымку яе лiдэрам (Я. Серада, Я. Лесiк) не аказала. Германiя афiцыйна не прызнала БНР. БНР была афiцыйна прызнана 8 дзяржавамi. У снежнi 1918 г. Чырвоная армiя вызвалiла Мiнск. Закончылася ням. акупацыя. Разам з немцамi пакiнуу Мiнск i урад БНР. Такiм чынам, БНР праiснавала меней года. Iдэя бел. нац.-дэмакрат. дзяржаунасцi засталася няздейсненай.

33). Стварэнне бела. савецкай дзяржаўнасці.

У снежнi 1918 г. Чырвоная армiя вызвалiла Мiнск. Закончылася ням. акупацыя. Разам з немцамi пакiнуу Мiнск i урад БНР. Такiм чынам, БНР праiснавала меней года. Iдэя бел. нац.-дэмакратычнай дзяржаунасцi засталася няздейсненай. Другiм бел.м дзяржауным утварэннем стала БССР (Беларуская Савецкая Сацыялютычная Рэспублша). БССР была абвешчана 1 студзеня 1919 года на VI Пауночна-Зах. абласн. канферэнцыi РКП(б) у Смаленску. На канферэнцыi былi прадстаулены усе бел. камунiст. арганiзацыi. Старшынёй 1-ага Часов. рабоча-сялянск. урада БССР стау З.Ф. Жылуновiч (Цiшка Гартны). 5 студзеня 1919 г. сталiцай БССР стау Мiнск. Але у гэты час у Расii iшла грамадзянская вайна. Пачалося наступление бeлапалякау i, каб адмежавацца ад буржуазнай Польшчы, была створана ЛiтБел ССР (Лiтоуска-Беларуская Савецкая Сацыялiстычная Рэспублiка). Гэта было аб'яднанне Беларусi i Лiтгвы. яна праiснавала усяго паугода. Пасля заканчэння польскай акупацыi у Беларусi зноу была абвешчана БССР. Гэта падзея адбылася 31 лiпеня 1920 г. i увайшла у гiсторыю як другое абвяшчэнне БССР.

34)?????????????????????????????????????????????????????????????????????

35)

Пачатак палітычных рэпрэсій у б. магчыма звязана з поспехамі і дасягненнямі палітыкі беларусізацыі як найбольш значнай з’явы ў працэсе развіцця нац. свядомасці ва ўмовах савецкай улады. Ужо ў др. палове 20-х гг. спрэчкі паміж прадстаўнікамі розных падыходаў да нац. палітыкі суправаджаліся абвінавачваннямі ў нац-ме нярэдка нават тады, калі гэта былі нармальныя патрыятычныя клопаты аб развіцці роднай мовы, захаванні нац. традыцый і культуры. Бел. дзеячаў навукі і культуры, актыўных правадыроў беларусізацыі усё часцей сталі абвінавачваць у т.зв. нацыянал-дэмакратызме. Спачытку ён вызначаўся як “тэндэнцыя ставіць нац. інтарэсы вышэйза класавыя”. Аднак ужо з 1930г. ацэнкі нац.-дэм-му зрабіліся больш жорсткімі. Пад гэта паняцце падводзілася варожая савецкай уладзе ідэалогія і практыка контррэвалюцыйнай плыні. Калі раней нац.-дэм-м разглядаўся як з’ява, якая можа ўзнікнуць у любой нацыі, то цяпер ён атрымліваў адназначную ацэнку як бел. нацыяналізм. Больш таго, у рэзалюцыі XIII з’езда КП(б)Б у маі 1930г. адзначалася, што галоўнай небяспекай для нац. палітыкі на Б. з’яўляецца менавіта нац.-дэм-м. Пры гэтым рэзка змяніліся ўсе ацэнкі мінулага: увесь бел. нац.-вызваленчы рух аднолькава пачаў абвяшчацца рэакцыйным. З восені 1929г. на Б. у партыйнай палітыцы, у сродках масавай інф-і, у грамадскай свядомасці ўжо замацаваўся негатыўны вобраз нацдэмаўшчыны. Рэзка памянялася ў бок бязлітаснасці і класавай непрымірымасці ў ацэнках пазіцыя кіраўніцтва КП(б)Б. Арышты па справе “Саюз вызвалення Б.” пачаліся ў лютым 1930г. і дасягнулі найбольшага ўздыму ў ліпені, а працягваліся да канца года. Хваля арыштаў прайшла па галоўных цэнтрах і асяродках бел. навукі, асветы і мастацтва. Усе арыштаваныя абвінавачваліся ў тым, што ажыццяўлялі арганізаваныя шкодніцтвы на культурным, ідэалагічным і інш. участках сацыяліст. Будаўніцтва; праводзілі антысавецкую нацыяналістычную агітацыю, накіраванную на запавольванне тэмпаў развіцця Б. на сацыяліст. шляху. Актыўная кампанія выкрыцця “ворагаў народа” мела, акрамя фізічнага знішчэння, яшчэ адзін, не менш жудасны вынік. Атмасфера падазронасці, ідэалагічнага ўціску, маральнага прымусу ламала людзей як асоб, прымушала адракацца ад сваіх поглядаў і прынцыпаў, гаварыць няпраўду, хлусіць, каб захаваць жыццё сваё і сваіх родных. Вынікі – неставала работнікаў навучальных устаноў, органаў кіравання, устаноў культуры. Аднак пошук “ворагаў народа” працягваўся. Следчымі органамі арыштаваныя былі падзелены на наступныя групы: нацыянал-фашысцкае падполле, антысавецкае эсэраўскае падполле, антысавецкае бундаўска-сіяніцкае падполле, царкоўна-сектанцкае падполле. Новы ўздым хвалі рэпрэсій назіраўся з восені 1939г., пасля ўваходжання Зах.Б. у склад БССР.

Грамадска-палiтычнае жыццё у БССР у 30-ыя гады.

У канцы 20-х пачатку 30-х гадоу усталявалася дырэктыуная сiстэма кiравання. Гэта прывяло да знiшчэння вытворчай дэмакратыi. Пытаннi развiцця вытворчасцi рашаюцца не працоунымi, а кiраунiкамi прадпрыемствау. Сходы праводзiлiся рэдка i на iх каралi "шкоднiкау", крытыкавалi вiнаватых, цi гаварылi аб чарговай "перамозе" сацыялiзму. У калгасах рашаючую ролю адыгрывала прауленне, але кiравау сам старшыня, якi назначауся "зверху". Такое кiраунiцтва адмауляла працоунаму калектыву у яго праве удзельнiчаць у кiраваннi вытворчасцю, праяуляць iнiцыятыву, укараняць перадавы вопыт, адказваць за вынiкi працы. Палiтычны рэжым з рысамi дэмакратычнага цэнтралiзму у 20-ыя гады ператварауся у рэжым аутарытарнага цэнтралiзму - бяспрэчнага падначалення цэнтральнай уладзе. Гэта было звязана з тым, што дзяржаунае рэгуляванне рынкам супярэчыла палiтыцы НЭПа, разыходзiлiся iнтарэсы памiж прамысловасцю i сельскай гаспадаркай. Мог узнiкнуць палiтычны крызiс, якi можна было прадухiлiць дальнейшай цэнтралiзацыяй улады. У гэты час расце колькасць членау партыi, Саветау, iншых арганiзацый за кошт (перш за усё) выхадцау з вёскi, якiя паддавалiся уплыву камандных метадау кiравання. На тэрыторыi БССР доля рабочых (учарашнiх сялян) склала у 1935г. 22%.У рэспублiканскай партыйнай арганiзацыi яны складалi пастаянна 60%, Iмення яны у першую чаргу запрашалiся для удзелу у чыстцы дзяржаунага аппарату у 1929-30г.г. Пад канец I пяцiгодкi у кiруючыя органы БССР улiлiся рабочыя i сяляне,якiя вылучылiся у правядзеннi iндустрыялiзацыi,калектывiзацыi, кiравання. Iх культурны узровень быу яуна недастатковы: 3/4 мелi пачатковую адукацыю, а то былi i без адукацыi.У вынiку з'явiуся "кiраунiк",гатовы гатовы выканаць любыя распараджэннi "зверху", падтрымаць любыя дзеяннi. Стварыуся бюракратычны апарат, якi знаходзiу сваiх выканауцау, спекулявау на веры у Савецкую уладу i сацыялiзм. У сярэдзiне 30-х гадоу адбываецца зрошчванне партыйнага апарату з дзяржауным. У яго руках знаходзiцца заканадаучая i судовая улада. Грамадскiя арганiзацыi працоуных фактычна не дзейнiчаюць.Саветы ствараюць толькi бачнасць улады. Кiраунiкi Саветау назначалiся на аснове дырэктыуных указанняу. Да канца 20-х гадоу адбылося згортванне i такiх элементау дэмакратыi як, напрыклад,калектыунасць у абмеркаваннi рашэнняу. У 1936г. у СССР была прынята Канстытуцыя,а у 1937г. па яе узору i падабенству. Канстытуцыя БССР. Усе грамадзяне атрымалi палiтычныя правы, у тым лiку выбiраць i быць выбранымi. Уводзiлася прамое, роунае i тайнае галасаванне.Але увядзенне падобных канстытуцыйных норм мела намiнальны характар, бо выбары ад пачатку i да канца аднадушна адабралi палiтычную лiнiю, намечаную "вярхамi" i зацверджаных iмi адзiных кандыдатур у органы улады. Дыктатура,якая была усталявана у краiне, патрабавала свайго прыкрыцця у выглядзе такой Канстытуцыi.Аб тым, што гэта так,сведчыць хваля рэпрэсiй,якiя пракацiлiся да i пасля яе прыняцця. Пад прыкрыццём сталiнскай формулы аб абвастрэннi класавай барацьбы па меры руху да сацыялiзму груба парушалiся правы чалавека. Вялiкая хваля рэпрэсiй пракацiлася па рэспублiцы у 1933-36г.г. у час чысткi партыi i абмену партбiлетау. Колькасць членау КП(б)Б скарацiлася з 65 тыс. да 32 тыс. чалавек. У 1937г. запушчана версiя аб iснаваннi на Беларусi антысавецкага падполля, нацыянал-фашысцкай арганiзацыi на чале з М.Ф.Гiкала (сакратар ЦК КП(б)Б), А.Ф.Чарвяковым (старшыня ЦВК БССР), М.М.Галадзедам (старшыня СНК БССР).Састау партыйнай арганiзацыi рэспублiкi зменшыуся яшчэ на 2,2 тыс. чалавек.У 1937-38 гадах былi рэпрэсiраваны старшынi ЦВК i СНК БССР Я.А.Адамовiч, З.Ф.Жылуновiч, сакратары ЦК КП(б)Б Я.Б.Гамарнiк, А.I.Крынiцкi i iнш. Таксама былi падвергнуты рэпрэсiям амаль усе наркомы, дзеячы прафсаюзау i камсамола, кiраунiкi народнай гаспадаркi.Большасць з iх было расстраляна. Актыуны удзел у правядзеннi рэпрэсiй прымалi наркомы НКУС БССР Г.Малчанау, Б.Берман, А.Наседкiн, Л.Цанава. Аутарытарная улада ператварылася у таталiтарны палiтычны рэжым.

36) Асаблівасці НЭПа у Беларусі.

У пачатку 20-х гг. гаспадарка Б. была разбурана ў ходзе I сусв. вайны і грамадзянскай. На сав. тэр-і Б. былі нацыяналізаваны ўсе прамысл. прадпрыемствы, але палавіна з іх не працавала. Рабочыя пакідалі горад і імкнуліся ў вёску. Сяляне страдалі ад харчразвёрсткі. Пераход да НЭПу быў спробай з боку бальшавікоў сумясціць сацыялістычныя прынцыпы кіравання адзяржаўленнай эк-кай з таварна-грашовымі адносінамі, выкарыстоўваючы прыватны капітал у інтарэсах сацыялістычнага грамадства. НЭП была распрацавана Леніным і прынята ў сакавіку 1921г на XX з’ездзе РКПБ.

Асн. Палажэнні НЭПа: 1) замена харчразвёрсткі харчпадаткам, які з 1924г браўся толькі чырвонцамі ў памеры 5% ад прыбытку. 2) селянін атрымліваў свабоду формы арганізацыі апрацоўкі зямлі і гарантыю землеўладання. 3) дазвалялася сялянам здаваць зямлю ў арэнду і выкарыстоўваць наёмную працу пры ўмове, што наймальнік сам працаваў з наёмнымі рабочымі. 4) ажыццяўляліся 3 віды гандлю: прыватны, кааператыўны і дзяржаўны. 5) у перыяд з 1922-24гг у краіне праводзілася грашовая рэформа з мэтай стабілізацыі рубля. Уводзіўся чырвонец, які абменьваўся на золата. 6) у прамысловасці дзяржава падтрымлівала дробныя і сярэднія прыватныя прадпрыемствы. На прадпрыемствах уводзіўся гаспадарчы разлік. 7) дазвалялася арэнда прамысл. прадпрыемстваў шншаземнымі фірмамі ў форме канцэсій. 8) рэформа кіравання заключалася ў ліквідацыі галіновых наркаматаў і ўвядзенні каардынуючага органа СНГ(савет нар. гаспадаркі).

Асаблівасці НЭПа ў Б.: 1) пераход да НЭПа ажыццяўляўся ва ўмовах абмежаванасці тэр-рый. У Мінскім павеце была створана СЭЗ. 2) былі спынены эк. адносіны з Польшчай і Прыбалтыкай, але з тэр-рый гэтых краін у БССР паступала кантрабанда. 3) дзейнічалі замежныя валюты. 4) нэпманамі ў БССР былі людзі яўрэйскай нацыянальнаці.

У другой палове 20-х гг. НЭП была звергнута Сталіным і яго ўрадам.

37. Індустрыалізацыя ў савецкай Б.

У выніку ажыццяўлення НЭПа за кароткі перыяд была адноўлена эк-ка, дзякуючы ўвядзенню шматукладнай эк-кі. Аднак у другой палове 20-х гг. становішча стала мяняцца. На першы план выйшлі не эканам., а адміністратыўныя метады кіравання.

Асаблівасці індустр-цыі ў БССР: 1) асн. Акцэнт быў зроблены не на развіццё цяжкай прамысловасці, а на развіццё галін па вытворчасці прадметаў спажывання першай неабходнасці. 2) за гады першай 5-годкі 1928/29-1932/33 было пабудаванна 78 буйных і 480 дробных прадпрыемстваў. 3) інд-цыя суправаджалася беспрацоў’ем. Тэмпы развіцця ў БССР увогуле былі ніжэйшыя,чым у СССР. 4) інд-цыя ажыццяўлялася ў асноўным за кошт унутранных рэсурсаў і магчымасцей (нізкія з/платы, займы, “ножніцы цэн”).

Станоўчыя вынікі інд-цыі: 1) стварэнне новай матэр.-тэхнічнай базы: а) было пабудавана > за 1000 прадпрыемтваў. б) змянілася структура прамысловасці (з’явілася станкабудаванне, энергетыка, зачаткі машынабудавання).

Адным з метадаў прыцягнення рабочых да ўдзелу ў правядзенні інд-цыі было сацыялістычнае спаборніцтва. Яно развівалася ў такіх формах, як ударныя брыгады, стаханаўскі рух за перавыкананне планавых паказчыкаў, а ў канцы 30-х гг. – шматстаночнае абслугоўванне, сумяшчэнне прафесій.

38. Калектывізацыя с/г у савецкай Б.

Інд-ця пацягнула за сабой ажыццяўленне палітыкі кал-цыі, т.к. яе ажыццяўленню патрэбны былі грошы, а ўзяць іх было больш проста з калект. Гаспадаркі. Уступленне ў каўгас павінна было ажыццяўляцца на добраахвотнай аснове, але на справе яно было прымусовае. Партыйна-дзярж. кіраўніцтва БССР узяло абавязак зрабіць Б. “зонай суцэдьнай ка-цыі” і да вясны 1930г. абагульніць да 80%. Высокія тэмпы прымусовай кал-цыі, з абавязковым абагульненнем хатняй жывёлы прывялі да яе масавага забою або продажу. Кал-цыя суправаджалася ліквідацыяй найбольш вопытных заможных сялян, на якіх трамалася гаспадарка было раскулачана 10-15%.

Вынікі кал-цыі (у 1930г. было абагульнена 90% с/г): 1) кал-цыя не паказала сваёй перавагі над індывідуальным вядзеннем гасп-кі: сяляне былі адлучаны ад зямлі і яны не мелі права самастойна гасп-ць. 2) фактычна не стала заможнага і большай часткі сяр. слоя сялянства. Такім чынам у выніку ажыццяўлення палітыкі інд-цыі і кал-цыі ў СССР і БССР у пач. 30-х гг. XX ст. усталявалася камандна-адміністацыйная сістэма, якая праіснавала да канца 80-х гг. XX ст.

39. Экстэнсіўныя і інтэнсіўныя фактары развіцця эканомікі БССР у складзе адзінага гаспадарчага комплексу СССР.

Развіццё прамысловасці характарызавалася пераважна колькасным ростам, г.зн. праходзіла экстэнсіўным шляхам. Ён звязаны перш за ўсё з павелічэннем колькасці выпускаемай прадукцыі за кошт колькасці працуючых, колькасці грошай на развіццё прамысловасці, колькасці прадпрыемстваў. Пераход на інтэнсіўны шлях, звязаны з ростам вытворчасці на аснове паляпшэння якасных паказчыкаў, перш за ўсё за кошт укаранення ў вытворчасці дасягненняў навукі і тэхнікі і павелічэння прадукцыйнасці працы, аказаўся задачай цяжкай і невырашальнай. Гэта было сведчаннем няўдачы эканамічнай рэформы 1965г., якая праводзілася ў жыццё па-ранейшаму каманднымі метадамі.

Вынікі эканамічных рэформаў др. паловы 50-х-60-х гг. XXст. для Б.

Главным смыслом общественно-политич жизни 1950-1960гг была либерализации – процесс, который допускает некоторые демократич свободы:

1) Прекращение репрессий; 2) Расширение прав республик; 3) Активизация деятельности советов, профсоюзов, комсомола; 4) Обновление принципа коллективности партийного руководства; 5) Улучшение условий жизни и труда людей.

После смерти Сталина начался процесс соц переориентации экономики (капиталовложения в с/х и легк пром). Но с/х по прежнему развивалась на экстенсивной основе. В середине 50гг поставлена задача перехода с/х на интенсивный путь(внедрение достижений науки, повышение произв труда.). Но центрированная плановая экономика мешала этому. Был проведен ряд экон реформ:

В 1957 переход от центр системы к территориальной через совнархозы

В 1962 создание научн-технич комитетов с целью проведения единой технич политики.

В 1965 началась экономич реформа (интенсификация производства путем усиления товаро-денежных механизмов)

Расширялась самостоятельность предприятий на основе хоз. расчет.

Был выделен курс с/х на мелиорацию, механизацию и химизацию Но механизация не дала прироста (цены на с/х технику росли в 2 раза быстрее чем на с/х продукцию).

Курс на интенсификацию не был выполнен.

40) Асноуныя тэндэнцыі індустр. Развіцця БССР ва умовах разгортвання..

У гэты перыяд галоўнай задачай развіцця эканомікі заставалася інтэнсіфікацыя вытворчасці. Галоўнымі сродкамі прызнаны:

1) распрацоўка комплексных і міжгаліновых праграм, якія прадугледжвалі рашэнне найважных навукова-технич праблем.

2) рост канцэнтрацыі, развіццё спецыялізацыі і кааперацыі

вытворчасці. Але эканоміка як і раней заставалася на экстэнсіўнай аснове. Раслі колькасцяў паказчыкі развіцця вытворчасці. Але тэндэнцыя зніжэння прадуктыўнасці працы і тэмпаў прыросту нацыянальнага прыбытку.

Прычыны паступовага запаволення тэмпаў эканамічнага росту і ўзнікнення цяжкасцей у сацыяльнай сферы.

Галоўныя чыннікі:

1) Захаванне кім-адмін сістэмы кіравання з усеагульным госуд манапалізмам. Гэта сістэма вяла да ўсталявання планавання ад дасягнутага. Вела да росту бюрократич апарата.

2) Опережальные тэмпы росту вытворчасці сродкаў вытворчасці пры недастатковай увазе да прадуктаў спажывання вялі да хранічнага дэфіцыту тавараў і паслуг.

3) Утоеная інфляцыя

4)Павелічэнне экспарту нафты і газу. Развіццё за кошт нафтадаляраў.

41)Прычыны паступовага запаволення…

- гаспадарчы механiзм стау архаiчным i ператварыуся у тормаз

- крызiс у вытворчастi - адчужэнне працоуных рабочых ад сродкау вытворчастi

- нежаданне кiраунiцтва праводзiць рэформу у гаспадарцы

- адсутнасць палiтычных свабод i прыватнай уластнасцi

- сацыяльная абыякавасць

- не хапала прадуктау, увядзенне картак

42) Савецка польская вайна….

Польшча атрымала незалежнасць у лістападзе 1918г. РП імкнулася вярнуць сябе землі ў межах 1772г. Польскае камандванне спяшалася адарваць ад сав. Расіі найперш Б., таму што праз бел. землі Чыр.Арiя найбліжэй падыходзіла да Варшавы. Б. неабходна была сав. Расіі як крыніца сыравіны і харчавання, як заходні калідор для экспарту сацыялістычнай рэвалюцыі на захад. 14 лютага 1919г. – адбывалася I польска-сав. сутычка каля Бярозы-Картузскай. 19 красавіка 1919г. – польскія войскі захапілі Вільню, урад Літвы пераехаў і Мінск. 28 красавіка 1919г. – захапілі Гродна, ліквідавалі БНР.

Польскае войска прадвінулася да р. Бярэзіны, лінія Любань-Барысаў-Полацк-Дзвінск. ЛітБелССР перастала існаваць. У жніўні 1919г. выйшаў загад аб вяртанні адчужанай бальшавікамі маёмасці былым уласнікам. Прадукты харчавання маглі атрымліваць тыя, хто ўступаў у польскія кааператывы, а ў капітальных лістах запісваўся палякам. Бел. школы закрываліся, працавалі толькі ў мінскай акрузе. Барацьбу супраць полскага рэжыму ўзначалілі левыя эсэры і бальшавікі (РСДРП(б)). Партызанскай барацьбой кіраваў Бел. Паўстанчы камітэт. Ленінскі ўрад разгарнуў падпольны рух, імкнуўся падпарадкаваць сябе Бел. нац. рух. Левыя эсэры імкнуліся атрымаць уладу ў створанай пасля выгнання палякаў сав. уладзе.

14 мая 1920г. – Чыр.А пеарйшла ў наступленне, аднак яно хутка захліпнулася. 11 ліпеня 1920г. – ЧА ўвайшла ў Мінск. 16 жніўня 1920г. – ЧА падышла да Варшавы і сустрэла жорсткае супраціўленне. Грамадзянская вайна пераканала Леніна ў тым, што без падтрымкі нац. сіл бальшавіцкую расію не ўтрымаць. 31 ліпеня 1920г. – апублікавана дэкларацыя аб абвяшчэнні незалежнасці ССРБ. 12 кастрычніка 1920г. – у Рызе сав. Расія і Україна з аднаго боку і Польшча з другога заключылі перамір’е і папярэднія ўмовы міру. Дагавор аб перамір’і прызнаваў незалежнасці сав. Украіны і Б. Мяжа падзлу бел. зямель праходзіла адразу ж на захад з Дрысы, Мінска і Турава на поўдні. Пасля падпісання перамір’я за тэр-рыей ССРБ захавалася 6 паветаў Мінскай губерні. 18 сакавіка 1921г. – у Рызе падпісаны мірны дагавор паміж Расіяй, Украінай і Польшчай. Бакі прызнавалі незалежнасць Украіны і Б. і вызначалі паміж сабой мяжу. Бакі абавязваліся не ствараць і не падтрымліваць арг-цыі, якія мелі сваёй мэтай узброеную барацьбу з другім бокам, або імкнуліся нарушыць яго тэр-ную цэласнасць.

43)Брэсцкая і Рыжская дамовы ў гістарычным лёсе бел. народа.

Брэстскі мір – 3 сакавіка 1918 г. паміж Расіяй, Германіяй, А-В, Турцыяй

Перагаворы пачаліся 20 ккастрычніка 1917 г. у Берасце, дзе знаходзілася нямецкае камандаванне Усходнега фронту. На пачатак перамоў лінія фронту праходзіла па літіі Дзвінск-Баранавічы-Пінск

2 снежня 1917 г. – падпісана пагадненне аб перамір’і, 9 снежня пачаліся перамовы у будынку інжынернага упраўлення Брэскай крэпасці.

Савецкі бок выставіў у якасці асновы прынцып мір без анэксій і кантрыбуцый. Кюльман ад імя аустра-германскага блоку падтрымаў пры умове, што далучацца ўсе краіны.

Умовы Бр.Міра 3 сакавіка 1918:

Расія страціла Курляндыю, Літву, Ліфляндыю, Эстляндыю

Мяжа Беларусі – па лініі Дзвінск-Cвянцяны-Ліда-Пружаны-Берасце

Немцы арыентавалісь на стварэнне “Малой Літвы” з Віленшчынай і Гарадзеншчынай

Рыжскі Мірны дагавор 18 сакавіка 1921 г.

Устанаўленне мяжы Польшчы і БССР, да Польшчы адышла Заходняя Беларусь (113 тыс км2);

Прызнаецца суверэнітэт дзяржаў, неўмяшанне ва ўнутраныя справы;

Польша прадастаўляе ўся правы нац.меньшасцям ЗБ;

Эканамічныя абавязкі: адсетнасць выплаты страт у час І СВ, Расія вяртае Польшчы каштоўнасць, вывезеныя з 1772 г., далгі Польшчы скасаваны, Расія выплачвае 30 млн р. золатам за ўклад у эканоміку Расіі

44) Становішча Заходняй Беларусі у складзе…

Улада Польшчы свядома насаджала капіталізм. Праваслаўныя не мелі права быць на дзярж. службе, таму многія пераходзілі ў капіталізм. Зах. Б. з’яўлялася аграрна-сыравіным прыдаткам Польшчы. У параўнанні з БССР тут выпрацоўвалася прамышленай прадукцыі ў 9 разоў менш. Добра была развіта толькі дрэваапрацоўка. Буйныя заводы: Гродна, Пінск, Беласток. З/плата была ў 2,5 разы меншая, чым у Польшчы. У 1921г. 85% насельніцтва Зах.Б. жыло ў вёсцы, з іх 79% было занята ў с/г. У 1925г. Польскі сейм прыняў закон аб зямельнай рэформе. Згодна з ім праводзілася парцыляцыя – продаж зямлі дробнымі часткамі. Закон прадугледжваў камасацыю – хутарызацыя сялянскіх гаспадарак. У 1938г. 13% сялян жылі ў вёсках. Закон уводзіў асадніцтва. Грамадска-паліт. Рух на тэр-і Зах.Б. меў 2 накірункі: 1) нац.-дэмакратычны; 2) рэвалюц.-вызваленчы;

На чале рэвалюц.-вызваленчага руху стаяла камуністычная партыя Зах. Б. (КПЗБ), якая была ўтворана ў 1923г. КПЗБ змагалася за сацыяліст. Рэвалюцыю, ліквідацыю польскага памешчыцкага землеўладання і перадачу зямлі сялянам, уз’яднанне з БССР. У 1921-1923гг. значны ўплыў на насельніцтва мела БПСР(бел. партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў). Яна выступала за падзел без выкупу памешчыцкай зямлі паміж сялянамі, дэмакратычныя правы і свабоды, утварэнне незалежнай бел. дэмакратычнай рэспублікі, злучанай з Літвой. У 1922г. левае крыло бел. партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў (БПСР) утварыла БРА (бел. рэвалюцыйная арг-цыя). Выступала за канфіскацыю памешчыцкіх зямель і перадачу сялянам, стварэнне рабоча-сялянскага ўраду, дэмакратычныя правы і свабоды.

БСДП выступала за: захаванне дробных сялянскіх гаспадарак; 8-гадзінны рабочы дзень; дэмакратычныя правы і свабоды; стварэнне незалежнай бел. дэмакратычнай рэспублікі.

БХДП выступала за: эвалюцыйны шлях развіцця; дэмакратычныя правы і свабоды; зямельную рэформу; нац. правы.

У 20-фя гг. на тэр-рыі Зах.Б. вялікай падтрымкай карысталася Бел. сялянска-рабочая грамада (БСРГ), якая ўзнікла ў 1926г. Яна налічвала каля 120 000 чалавек. БСРГ выступала за: канфіскацыю памешчыцкіх зямель; надзяленне сялян зямлёй; дэмакратычныя правы і свабоды; стварэнне незалежнай бел. рэспублікі.

45) Уз’яднанне Зах.Б. з БССР, гістарычнае значэнне гэтай падзеі.

Яно адбывалася ў складаных знешнепалітычных умовах. 23 хніўня 1939г. паміж СССР і Германіяй быў падпісаны пакт аб ненападзенні, які атрымаў назву пакт Рыбентропа-Молатава. Пакт быў дапоўнены сакрэтнымі пратаколамі, паводле якіх тэр-я Польшчы падзялялася на сферы ўплыву СССР і Германіі. Гэта парушала правы польскага народа на самавызначэнне. Гітлераўская Германія 1 верасня 1939г. напала на Польшчу, тым самым развязаўшы другую сусветную вайну. Германскія войскі акупіравалі амаль усю тэр-рыю Польшчы і падступілі да межаў Зах. Б. У гэтых умовах з мэтай абароны інтарэсаў бел. насельніцтва 17 верасня 1939г. ЧА перайшла сав.- польскую мяжу. Да 25 верасня сав. войскі поўнасцю занялі Зах. Б. Яе жыхары віталі чырвонаармейцаў як сваіх вызваліцелей. Граніца паміж ЧА і германскімі войскамі была замацавана Дагаворам аб дружбе і граніцы ад 28 верасня 1939г. паміж СССР і Германіяй, а ў Брэсце адбыўся сумесны сав.-герм. парад. 28-30 верасня 1939г. у Беластоку адбыўся Народны сход, які прыняў Дэкларацыю аб устанаўленні ў Зах. Б. савецкай уладыі ўваходжанні Зах.Б. ў склад БССР. Дэпутаты Народнага сходу звярнуліся ў Вярхоўны Савет СССР з просьбай аб рпыняцці Зах. Б. у склад Сав. Саюза і ўз’яднанні яе з БССР. 2 лістапада 1939г. гэтая просьба была задаволена. У выніку ўз’яднання з Зах.Б. значна павялічылася тэрыторыя БССР, а яе насельніцтва вырасла прыкладна ў 2 разы і к канцу 1940г. склала больш за 10 млн. чал. У кастрычніку 1940г. па ініцыятыве Сталіна было прынята рашэнне аб перадачы Вільні і Віленскага краю Літве. У зах. Абласцях Б. у час устанаўлення савецкай улады разгарнуліся сац-эк. пераўтварэнні. Яны былі звязаны з развіццём прамысловасці і суцэльнай калектывізацыяй хутарскіх гаспадарак, якая суправаджалася тымі ж адмоўнымі з’явамі, што і ш час яе правядзення ў БССР. Значна павялічыўся яб’ём прадукцыі мясцовай прамысловасці. Было ліквідавана беспрацоўе. Уз’яднанне бел. народа ў складзе адной дзяржавы – БССР – пакончыла з несправядлівым падзелам яе на 2 часткі, садзейнічала ўсталяванню адзінства і ўзмацненню Б.

Дата добавления: 2015-07-11