Вайна 1812 г. на тэрыторыі Беларусі

12 (24) чэрвеня 1812 г. 600-тысячнае войска імператара Францыі Напалеона I, у якой налічвалася 120 тыс. палякаў, перайшла р. Нёман і ўварвалася на тэрыторыю Беларусі. Каб дамагчыся падтрымкі ў польскіх і мясцовых беларускіх землеўладальнікаў, Напалеон напярэдадні войны паабяцаў адрадзіць Рэч паспалітую ў межах 1772 г. Таму значная частка мясцовай шляхты не падтрымлівала абарончых мерапрыемстваў царскай адміністрацыі і, у прыватнасці, захавала харчовыя склады да прыходу напалеонаўскіх войскаў.

Адступ 1-й і 2-й расійскіх войскаў пад пачаткам генералаў М. Барклая дэ Толли і П. Баграціёна па беларускіх землях суправаджалася баямі з напалеонаўскімі войскамі. Яны адбыліся пад Вішнёва, Івянцом, Барысавам, Свіслаччу, Ігуменам, Старым Быхавам. Найболей значныя бітвы адбыліся ў раёне м. Свет і пад Кобрынам. У баях пад Магілёвам у вёсак Салтанаўка, Дашкаўка і Навасёлкі расійскія ваяры выявілі ўзоры мужнасці і гераічнасці. У складзе расійскіх войскаў ваяваў значны лік беларусаў. У ліпені 1812 г. вялікая частка Беларусі (акрамя паўднёвых паветаў) была занята войскамі Напалеона.

Насельніцтва Беларусі падзялілася ў сваіх сімпатыях: меліся як прыхільнікі Расіі, так і прыхільнікі Напалеона. Большасць шляхты сімпатызавала Напалеону і бачыла ў ім уваскрэсніка Рэчы паспалітай. Вельмі негатыўна паставілася да Напалеона праваслаўная царква.

Маса беларускага сялянства заставалася індыферэнтнай і была заклапочана толькі тым, як пазбегнуць жахаў вайны, захаваць сваю маёмасць. Напачатку частка сялянства чакала ад Напалеона скасавання прыгоннага права (як адбылося ў Польшчы, дзе сяляне ў 1807 г. атрымалі асабістую волю) і сталі нападаць на панскія сядзібы. Але Напалеон не апраўдаў іх надзей. Ён загадаў высылаць вайсковыя каманды для ўціхамірвання мяцежнікаў. Шматлікія сяляне, забраўшы скаціна і маёмасць, сыходзілі ў лясы, пачыналі партызанскую вайну. Напалеон змушаны быў пакінуць у Беларусі 100-тысячны атрад для барацьбы з партызанамі, аховы камунікацый, збору правіянта і фуражу.

На тэрыторыі Беларусі ствараліся ўзброеныя фармаванні, якія ваявалі на процілеглых баках. Напрыклад, для войска Напалеона былі створаны чатыры паліца кавалерыі, пяць палкоў пяхоты, гвардзейскі ўланскі полк і інш. З іншага боку - у шэрагах рускіх войскаў пад Барадзіно, паказваючы ўзоры мужнасці і адвагі, ваявала не меней 10 тыс. беларусаў, якія былі рэкрутаваны ў рускае войска. Сотні юнкераў, унтэрафіцэраў і радавых Літоўскага ўланскага палка за ўдзел у бітве пад Барадзіно атрымалі ваенныя ўзнагароды.

1 ліпеня 1812 г. у Вільню была створана Камісія часавага кіравання Вялікага княства Літоўскага (урад) з прадстаўнікоў мясцовай шляхты. Узначаліў камісію былы старшыня першага дэпартамента Менскага галоўнага суда Камінскій. Менскім губернатарам стаў польскі арыстакрат Бранікоўскі. У Віцебскай і Магілёўскай губернях былі заснаваны камісіі "польскага кіравання", апарат якіх камплектаваўся польскай шляхтай і падпарадкоўваўся французскаму камандаванню. Па хуткім часе губерні былі пераназваны ў дэпартаменты, якімі кіравалі французскія губернатары.

Асноўныя нягоды вайны ляглі на плечы сялянства, якое стала аб'ектам сістэматычных рэквізіцый і звычайнага рабавання ваюючых бакоў. Новая ўлада павялічвала паборы з насельніцтва, не забываючы нават спагнаць нядоімкі, якія ўтварыліся пры рускай уладзе. Гэта выклікала ўсю нарастальную незадаволенасць насельніцтва. У немалой ступені гэтаму спрыяла марадзёрства напалеонаўскіх салдатаў. Шматлікія сяляне станавіліся партызанамі, якія пры зручным выпадку нападалі на французскіх салдатаў. Гэты партызанскі рух даставіў мноства непрыемнасцяў акупантам, чым аб'ектыўна дапамагала рускім войскам.

Адступ французскага войска праходзіла праз тэрыторыю Беларусі. У сярэдзіне лістапада войска Напалеона падышла да Барысава і пачала перапраўляцца праз Бярэзіну ў раёне д. Стузденки. Тут французы страцілі больш 20 тыс. салдат і афіцэраў. 22 лістапада поруч Маладзечна быў пабіты апошні атрад французскага войска. Са Смаргоні Напалеон, пакінуўшы рэшткі сваіх войскаў, у адзежы польскага афіцэра бег у Парыж.

Вайна прынесла беларускаму народу велізарныя бедствы. Беларусь страціла мільён жыхароў, гэта значыць кожнага чацвёртага. Віцебск, Полацак, Гародня і іншыя населеныя пункты былі разрабаваны і спалены. У Менску ў 1811 г. налічвалася 11200 жыхароў, а ў канцы 1812 г. - толькі 3480.

12 снежня 1812 г. Аляксандр I падпісаў маніфест, які абвяшчаў "Забыццё мінулага, усеагульнае прабачэнне". Улады не сталі пераследваць ні ўдзельнікаў вайны супраць Расіі, ні тых, хто працаваў пры Напалеоне ў органах кіравання. Гэта выратавала ад спусташэння шматлікія маёнткі, прадухіліла эміграцыю. Дваранства Вільня ўладкавала баль у гонар імператара Расіі ў тым жа зале, дзе некалькі месяцаў назад быў такі ж баль у гонар Напалеона.

Дата добавления: 2015-10-16