Адміністрацыйна-дзяржаўныя пераўтварэнні

Пасля далучэння Беларусі да Расіі, імперскі ўрад пачаў праводзіць палітыку, накіраваную на нівеліроўку мясцовых асаблівасцяў, якая мела канчатковай мэтай збліжэнне і зліццё з уласна рускімі рэгіёнамі. На далучаныя землі было распаўсюджана адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне на губерні і паветы. У адпаведнасці з рэформай 1802 г. на тэрыторыі Беларусі стваралася пяць губерняў: Віцебская, Магілёўская, Менская, Віленская і Гарадзенская. У 1807 г. па ўмовах Тыльзіцкага свету да Расіі адышлі Беласточчына (з 1843 г. у складзе Гарадзенскай губерні). Самадзяржаўе, улічваючы памежнае размяшчэнне Беларусі, а таксама напружанае палітычнае і сацыяльнае становішча, стварыла тут генерал-губернатарствы: Беларускае (1772 - 1856 гг.), у якое ўвайшлі Віцебская і Магілёўская губерні, Літоўскае (Віленскае) (1794 - 1912 гг.), у якое ўваходзілі Менская, Гарадзенская і Віленская губерні. Губерні падзяляліся на паветы (прыкладна па 20-30 тыс. насельніцтвы ў кожным). Генерал - губернатары фактычна валодалі неабмежаванымі паўнамоцтвамі. Адзін з іх - граф Чернышев - сваё ўсеўладдзе падкрэсліваў нават адмысловым тронам. Улада генерал-губернатараў абапіралася на магутны адміністрацыйны, ваенна-палітычны апарат.

Насельніцтва беларускіх земляў на працягу месяца пасля апублікавання ўказу ўрада пра ўключэнне ў склад Расіі прыводзілася да прысягі. Тыя, хто адмаўляўся прысягнуцца, павінны былі ў трохмесяцовы тэрмін выехаць за мяжу, спрадаўшы нерухомая маёмасць. Асноўным дзейсным заканадаўчым дакументам у вобласці грамадзянскага права заставаўся Статут Вялікага княства Літоўскага 1588г., бо царскія ўлады не вырашаліся праігнараваць карэнныя адрозненні дзяржаўна-прававога становішча насельніцтва беларускіх земляў. Мясцовыя жыхары (шляхта) мелі магчымасць займаць розныя адміністрацыйныя пасады, але вядучую ролю ў кіраванні краем займалі стаўленікі імперскага цэнтра.

У стаўленні да розных сацыяльных груп грамадства новая ўлада праводзіла розную палітыку. Шляхце, якая прысягнулася царскаму ўраду, даваліся ўсе правы расійскага дваранства. Але ўрад ліквідаваў самастойнасць магнатаў, пазбавіла іх правы мець свае войскі, крэпасці, абмежавала самаўпраўнасць шляхты. У мэтах умацавання сваёй сацыяльнай базы ў далучаных да Расіі землях царызм праводзіў тут палітыку насаджэння рускага землеўладання. Царскі ўрад раздаваў маёнткі з сялянамі рускім абшарнікам, буйным ваенным чынам і службоўцам. Аддаваліся староствы і каралеўскія эканоміі, секвестріраванные маёнткі магнатаў і шляхты, якія выехалі за мяжу, і валодання некаторых ліквідаваных манастыроў. Найбуйнымі ўладальнікамі сталі князь Г.А. Пацёмкін, які атрымаў Крычаўскае стараства з 14274 прыгоннымі, граф П.А. Румянцаў-Задунайскі, які стаў уласнікам 11195 прыгонных у Гомельскім старастве, А.В. Сувораў атрымаў 7тыс. сялян у Кобрынскай воласці Брэсцкай эканоміі і інш. Усяго на тэрыторыі Беларусі Кацярына II і Павел I даравалі ў спадчыннае валоданне 200 тыс. рэвізскіх (мужчынскіх) душ, як прыгонных, так і былых дзяржаўных сялян.

На беларускія гарады было распаўсюджана становішча "Дараванай граматы гарадам" 1785 г. Дзеяннем магдэбургскага права было адменена. Для кіраўніцтва гаспадарчай дзейнасцю гарадоў з прадстаўнікоў гарадскіх саслоўяў абіралася дума. Купецтва атрымала права на гільдэйскую арганізацыю. Шматлікае габрэйскае насельніцтва ўказам 1794 г. патрапіла пад дзеянне закона пра чорта аселасці ў межах Беларускага генерал-губернатарствы і часці ўкраінскіх губерняў. З 1795 г. сельскіх габрэяў было загадана перасяліць у гарады. З 1827 г. замест грашовага падатку на габрэяў была распаўсюджана вайсковая павіннасць. 19 снежня 1844 г. выйшаў указ пра ліквідацыю органаў супольнай аўтаноміі кагалаў і падначаленні габрэяў агульным гарадскім і павятовым уладам. Пераступіць гэту рысу дазвалялася тым габрэям, якія мелі вышэйшую адукацыю, пераходзілі ў іншую веру, рамеснікам, купцам першай гільдыі.

Становішча сялян Беларусі амаль не змянілася. На іх была распаўсюджана расійская падатковая сістэма, якая змяняла падымный (гаспадарчы) на падушный падатак. Спачатку, улічваючы слабую плацежаздольнасць і неабходнасць прыстасавання сялян да новай падатковай сістэмы, яны атрымалі палёгкі па выплаце падушных падаткаў. З палітычных меркаванняў і гаспадарчай неабходнасці з 1797 г. на працягу 10 гадоў ва ўсіх губернях Беларусі падушный падатак з сялян збіраўся ў памеры напалову меншым, чым у рускіх губернях. У далейшым сялянства Беларусі было пастаўлена ў аднолькавыя ўмовы з сялянамі іншых губерняў Расіі.

У канфесійнай сферы ўлады прытрымваліся, галоўным чынам, абяцанняў, дадзеных падчас частак Рэчы паспалітай. Праўда, былі прыняты меры, якія перашкаджалі каталіцкаму і ўнітарнаму духавенству схіляць у сваю веру праваслаўных. Падчас барацьбы з паўстаннем на чале з Касцюшка Кацярына II палічыла неабходным умацаваць пазіцыі праваслаўя перакладам туды ўніятаў (указ 22 красавіка 1794 г.). У праваслаўе перайшло 1,5 млн. чалавек. Пры пераемніку Кацярыны II шматлікія з "уз'яднаных" перайшлі ва ўнію. Каталіцкая царква страціла сваё панавальнае становішча ў Беларусі, хоць у адпаведнасці з дароўнай граматай Кацярыны II 1774 г. засноўвалася Беларуская каталіцкая епархія. Зямельныя валадарствы касцёлаў і каталіцкіх манастыроў захоўваліся.

Далучэнне да Расіі стварыла ўмовы для ўключэння тэрыторыі Беларусі ў агульнарасійскую дзяржаўную сістэму, аказала ўздзеянне на ўсе галіны эканомікі, стала шмат у чым вызначальным для далейшай гаспадарчай спецыялізацыі. Ствараліся новыя мануфактуры (палатняныя, парусінавыя, лінныя, суконныя і інш.), у Крычаве была закладзена суднаверф, якая будавала судны для Чарнаморскага флота. У сельскай гаспадарцы адбывалася павелічэнне пасяўных пляцаў, у тым ліку пад тэхнічныя культуры. Збыт сельскагаспадарчых прадуктаў стымуляваўся адменай мыт на іх продаж, ліквідацыяй унутраных мытняў. Пашырэлі гандлёвыя сувязі з рускімі гарадамі. Актывізацыя гандлю спрыяла рэканструкцыі старых і будаўніцтву новых дарог. Уключэнне беларускіх земляў у Расійскую імперыю вяло да выкаранення на далучаных землях традыцый сярэднявечнай дзяржаўнасці, хоць пашырала і ўмацоўвала прыгоннае права. Было пакладзена пачатак пераарыентацыі эканамічнага, палітычнага і культурнага жыцця Беларусі на Ўсход.

Дата добавления: 2015-10-16