Дәрістің тақырыбы: Өрт сөндіру.

Жануы мүмкін болған жағдайда, өртті сөндіруге негізделген.

Өрт сөндірудің келесі әдістері бар:

Жану ошағын салқындату немесе жанғыш материалдарды анықталған температурасынан төмендету.

Өрт сөндіретін құралдар келесі белгілері бойынша топталынады:

1. Жануды тоқтату әдісі бойынша, келесілерге: а) салқындататын; б) қосатын; в) оқшаулайтын әсердегі; в) ингибирлейтін (химиялық жану реакцияларын төмендетеді).

Ең жақсы салқындататын тиімдісі су мен қатты көмір қышқылы. Басқа өрт сөндіретін құралдары (көмір қышқылды газ, галоидтелген көмір сутегі, құрғақ ұнтақтар) сол сияқты дүние жүзіне белгілі жану ошағын салқындатуға, бірақта олардың құрамы өрт сөндіру тиімділігінің бағасы анықталмаған.

Қосылатын әсерлер жану аймағында оттегінің проценттік құрамын төмендету, жануды азайту мүмкін болмаған кезде, оның құрамын шегінен дейін төмендетіп, ондағы оттегіні қосатын, инертті газ немесе сулы будың суын ұсақталып себеленуімен, көмір қышқылды газдың белгілі санын енгізу есебімен жүзеге асырылады..

Жану аймағын қоршаған атмоферадан, оған келіп оттегінің келіп түсуінен оқшаулау көбінде, ауалы- механикалы және химиялық көбікпен жүзеге асырылады. Жанғыш материалдарының өртін сөндіруге көбікті қолдануға рұқсат етілген жағдайда (мысалы, сілтілі металлдар) ауадағы оттегінен жанғыш бетті оқшаулайтын, арнайы құрғақ ұнтақты қолданады.

Жану аймағында жүретін химиялық реакцияны баяулату үшін әртүрлі галоидты құрамды көмір сутегін қолданады, олардың негізгі компоненттері, бромды этил, дибромтетрафторэтан және бромды метилен, құрамы 3,5, 4НД, 7, фреондар және тағы басқа.

2.Электр өткізгіштігі бойынша: а) электр өткізгіштігі (сулы, сулы бу және көбік); б) электр өткізгіш емес (газдар және ұнтақты құрам).

3. Улылығы бойынша: а) улы емес (су, көбік және ұнтақты құрам); б) аз улы (көмір қышқылы және азот); в) улы (фреондар,құрамы 3,5 және 7, бромэтил).

ЕжТҚ 183-185

Спинклерді және дренажды сулағыштар ҚР СНмЕ 2.02-05-2002 сәйкес «ҚР өрт қауіпсіздігі ережесі» («бір басы»)12 м² ауданды өртті сөндіруге есептелген.

Спринклерді және дренажды сулы өрт сөндіру құрамынан басқа, осы бастарымен көбікті өрт сөндіргіш автоматты қондырғылар бар.

Спинклерді және дренажды өрт сөндіргіш құралдарының мәні, қорғалған ғимараттағы температураны көтеру кезінде, белгілі шегіне дейін, арнайы құлыппен кераның қақапағын ұстайды, мұнда құлыптың пластинасы балқиды. Құлыптың пластинасын балқыту кезінде қысымы жоғары өрт ошағында екі бөлікке ыдырайды және судың немесе көбіктің өтуіне жол ашады.

Өрт сөндіру құралдары ретінде газдың және аэрозольды өрт сөндіру қондырғыларда азот (N₂), көміртекті газ (СО₂) және сирек жағдайда – Фреон 114В2 (тетрафтордибромэтан – C₂F₄Вr₂. Фреон 114В2 көмір қышқылдыдан 142 рет тиімдірек, ингибритор болады. Оның жетіспеушілігі, сол өте қымбат болады.

Бірақта тығыздығы көп болса (ауа бойынша 9) өрт сөндіру құралдарының металл сыйымдылығын азаяды.

Фреона 114В2 сандарының мәні:

бірінші саны- бірлікте азайтылған көміртегі атомдары санын білдіреді;

екінші –бірлікте арттырылған сутегі атомдары саны;

үшіншісі –молекуладығы фтор атомы саны;

В -әріпі бромның бар екендігін көрсетеді, 2 –брома молекуласындағы атомдар саны.

Булы өрт сөндіру құралдары бар, олардың мәні өрт сөндіру мүмкін болмаған жағдайда (оттегі концентрациясы 15 % және аз) ғимараттың көлемінде немесе аппаратта, осындай шектерге дейін оттегі концентрациясын азайтуға негізделген. Өртті сөндіру үшін қаныққан және қыздырылған бу қолданылады.

Осы әдіс, көлемі 500 м² тан көп емес герметизирленген, желдетілмеген ғимаратта өте тиімді болады. Екі талап орындалмаған кезде ғана өшіру тиімді болады: будың меншікті шығыны 0,002-0,005 кг/м³·с кем болмаған кезде; су беру уақыты 3 мин кем болмаған кезде. Буды қолдану мақсатқа сай екеніні ескереміз, мұнда бумен өшіруге болатын заттар бар және осыдан өртті бумен ыдыратып өшіру кезінде негізгі өндіріске ешқандай зиян келтірмейтінін ескеру қажет.

Ең бір өрт сөндірудің тиімді әдісі, ол мұнай өнімдерін, спиртті сілтілі металлдарды, металло органикалық қосылыстарды және басқа жанғыш материалдарды, сонымен бірге 1000 В-қа дейінгі кернеулі ұнтақты өрт сөндіргіш қондырғылармен өшіреді.

Автоматты өрт сөндіргіш құралдары(АӨҚ) қамтамасыз ету керек:

- өрттің дамуының алғашқы кезеңінен аз уақыт аралығында жұмыс істеу (өрттің еркін дамуының соңғы уақыты);

- уақыт аралығында өрттің жайылмауы үшін, оперативті күштерді және құралдардың әсеріне енгізу үшін қажетті;

- оны жою мақсатында өртті сөндіру;

- өрт сөндіретін заттардың концентрациялау және беріліс қарқындылығы;

- қажетті сенімділікті функционирлеу (жайылу немесе өшіру).

АӨҚ қондырғыларымен жабдықталуы керек:

- өрт туралы жарықтық және дыбыстық дабылдармен хабарлар беру;

- өрт сөндіретін заттары және өрт сөндіретін заттар массасын бақылауы бар, құбыр өткізгіштемен ыдыстарда толтырылған қысым деңгейін бақылау;

- жөндеу мен бақылау жіберу түйіндерінің жұмыс қабілеттілігі үшін өрт сөндіретін заттар бар таратқыш қондырғылармен сораптарды таратқыш тораптармен ыдыстардан өрт сөндіретін заттарды жібермеуінен (модульді АӨҚ-сыз);

- қозғалмалы өрт техникасынан (сулы және көбікті АӨҚ үшін) өрт сөндіру заттарын беру;

- сынақ жүргізу кезінде және құбыр өткізгішті шайқау үшін (үрлеу) сұйықтар мен газдарды беру;

- берілген биіктікте, оларды орналастыруға құбыр өткізгіштер мен суландырғыштардың қызмет етуі мен жөндеуі үшін.

Командалы импульсте құрамды көлемді өрт сөндіру кезінде АӨҚ –ны қамтамасыз ету керек:

- қозғалатын ғимаратта өрт сөндіретін заттарды шығаруға дейін аралас ғимараттар мен тесіктер қажет болған жағдайда, желдету мен қоршауларды автоматты өшіруге;

- есіктердің өздігінен жабылуына;

- адамдарды оқшаулау үшін қажет уақытқа, қорғалатын көлем, бірақ 30 с-дан кем емес, өрт сөндіретін заттардың берілуінің тоқтап қалуы.

Қозғалатын ғимараттың ішінде көлемді өрт сөндіру құралдары автоматты сөндіру жұмыс істеуі кезінде «Газдан сақтаныңыз» деген жарық жазу түріндегі кестелі дабыл берілуі керек және дыбыстық дабылмен хабарландыруы керек.

Қорғалатын ғимараттың кіре берісінде «Газ – кіруге болмайды» (көбік, ұнтақ) деген жарықтық дабыл қосылуы керек, кезекші қызметкерлері бар ғимараттағы - өрт сөндіретін заттардың берілісі туралы ақпаратпен дабыл сәйкес болуы керек.

Спинклерліден басқа АӨҚ қолмен түсіргішпен жабдықталуы керек:

- қорғалатын ғимараттың кіре берісінде орналасқан қондырғыдан қашықта (дистанциялы) және қажет болған жағдайда өрт шекарасынан;

- қорғалатын ғимараттың ішінде орналасқан, өрт сөндіру станцияларында және тығынды жібергіш түйінде орналастырылған қондырғыдан- жергілікті.

Қолмен түсіру қондырғысы кездейсоқ жағдайлардан, олардың әрекеті мен механикалық зақымдалудан қорғалуы керек және олар жану аймағының сыртында болуы керек.

Көбікті АӨҚ ауыз су және өндіріске қажетті су жетектері торабында (көбік түзгіш ерітіндіде) көбік түзгіштің түсіп кетуін қайтаруға, көбік түзгішті автоматты дозалауға немесе дайындауды, сонымен бірге құбыр өткізгіштен және таратқыш тораптан көбік түзгішті құюға арналған ыдыстардың қондырғыларымен қамтамасыз етілуі керек.

АӨҚ, сулыдан басқасы, өрт сөндіретін заттардың есептік қорына қатнасы бойынша 100%-тік қамтамасыз етілуі керек.

Көбікті және газды АӨҚ –да 100%- тік өрт сөндіретін заттардың қоры болуы керек.

Газдың АӨҚ-ны қорғалатын ғимаратта фазалы ауысымда, көлемін үлкейту бойынша ұқсас екі тотықты көміртегі мен құрамын, өрт сөндіргіш зат ретінде қолдану кезінде қысымда түсіруге арналған қондырғылар қарастырылуы керек.

Өрт туралы хабарлау үшін, әртүрлі құралдар қолданылады, оларды қалдық және автоматты деп бөлуге болады. Дабыл беру әдісі бойынша, өрт дабылы электрлік және автоматты болуы мүмкін. Электрлік өрт дабылы хабарлауды қосу схемасы бойынша сәулелік және шлейфті (сақиналы) болуы мүмкін.

Автоматты хабарлағыштар немесе датчиктер, жылулық, түтіндік, жарықтық және аралас болып бөлінеді.

Егер өрт дабылының қондырғысы автоматты өрт өндіргіш қондырғыларымен басқару, түтінді шығару және өрт туралы хабарлауға арналған болса, әрбір қорғалатын беттің нүктесін, екі автоматты өрт хабарлағыштармен бақылануы қажет.

Қайталағыш түтіндік және жылулық өрт хабарлағыштарының арасындағы максималды қашықтық, егер өрт дабылы қондырғысы өрт туралы хабарлау мен түтінді айдайтын өрт сөндіргіші құралдарымен автоматты басқаруға арналған болса, онда нормативтің жартысына тең болуы керек.

Түтіндік және жылулық өрт хабарлағыштарын ережеге сай төбеге орнату қажет.

Автоматты өрт хабарлағыштарын, ғимараттың әр бөлігіне, штабельмен түзілген материалдармен, стеллаждармен, қондырғылармен және құрылыстық конструкциялармен орналастырылуы керек, олардың үстіңгі жағы төбеден 0,6 м және одан азырақ шығып тұруы керек.

Бір шлейфті өрт дабылды автоматты өрт хабарлағыштарын жалпы, тұрғын және қосымша ғимараттарда онға дейін бақылауға рұқсат етіледі, ал автоматты өрт хабарлағыштармен қондырғылардағы шығаратын жарықтық дабылдар, бақыланатын ғимаратта, оның шыға берісіне - жиырмаға дейін аралас және оқшауланған ғимаратта, бір қабатта орналасқан немесе жалпы коридроға шығатын жерлері бар (ғимарат).

Бір шлейфте қосылған өрт дабылының, автоматты өрт хабарлағыштардың санын, өрт дабылы станцияларының техникалық сипаттамасымен анықтау керек.

Бір ғимаратта екіден кем емес автоматты өрт хабарлағыштарын орнату керек.

Құтқару жұмыстары (адамдарда құтқару), ол өрттің қауіпті факторларынң әсерінен немесе осы әсердің тікелей қатері кезіндегі, қауіпсіз аймаққа, адамдарды сыртқы алып шығу. Құтқару, өрт бөлімдері көмегімен және арнайы оқытылған қызметкерлер, сонымен бірге оқшаулау мен авариялық шығулар арқылы арнайы құралдары қолданумен жүзеге асырылады. Адамдарды оқшаулау мүмкін болмаған жағдайда 180 м дейінгі биіктіктегі кранмен «люлек» көтергішпен, арнайы өрт баспалдақтарын қолдану арқылы шығарады.

Өндірістік және ауылшаруашылық мекемелері сыртқы өртті сөндіруге кететін судың шығыны, бір өртке, ғимарат үшін ҚР СНмЕ 4.01-02-2001 20- кестеге сай, қажетті ең көп шығыны алыну керек.

20-кесте

Ғимараттың өрт тұрақтылық дәрежесі	Өрт қауіпсіздігі бойынша ғимараттың категориясы	Мың.м^3 көлемдегі, бір өртке кететін, л/с, ені 60 метрге дейінгі сыртқы өртке кететін судың шығыны
до 3	от 3 до 5	от 15 до 20	>20 до 50	>50 до 200	>200 до 400	>400 до 600
I и II I и II III III IV и V IV и V	Г, Д А, Б, В Г, Д В Г, Д В					- -	- - - -	- - - -

Өртке қарсы су өткізгіштері, ауылшаруашылық объектілерінде жергілікті пункттерде қарастырылуы керек және ережеге сай шаруашылық ауыз сумен немесе өндірістік су құбырымен біріктіріледі.

Ыдыстағы (резервуардағы, су арынды мұнарадағы бактағы, коктр резервуардығы) реттелінетін су көлемі W_p, м³, графиктердің түсуімен және суды таңдау негізінде анықталуы қажет, ал олар жоқ болған кезде формула бойынша алынады

W_p= Q_cyтmaх[1- К_н + (К_ч-1) (К_н/ К_ч)^{Кч/(Кч+1)}]. (33)

мұндағы Q_cyтmax –тәуліктегі максималды су тұтынудағы, судың шығыны, м /тәулік;

К_н–реттелінетін ыдыстағы, суды дайындау станциясындағы, сорапты станциядағы немесе су өткізгіш торабындағы реттелінетін ыдысымен, тәуліктегі максималды су тұтынудың орташа сағаттық шығынына су берудің максималды сағаттық қатнасы;

К_ч–реттегіш ыдыстағы немесе реттегіш ыдысымен су су өткізгіш торабынан, тәуліктегі максималды су тұтынудағы, орташа сағаттың тұтынауға максималды сағатты таңдау қатнасы сияқты анықталған, суды таңдау сағатының теңдей емес коэффициенті.

Реттегіш ыдысы жоқ, тұтынушыға тікелей қажетті суды максималды сағатта таңдауды, максималды сағаттық су тұтынуға тең деп қабылдау қажет.

Торапта реттегіш ыдыс бар болса, су өткізгіш торапқа, реттегіш ыдыстан сораппен беру үшін, максималды сағаттың таңдалуы, сораптық станциялық максималды сағаттың өнімділігі бойынша анықталынады.

Суды дайындау станцияларында ыдыста, сүзгіні шайқауға қосымша су көлемін қарастыру керек.

Әдебиеттер: нег.1 (79-80); қос.9 (361-399), қос. 17 (183-185)

Бақылау сұрақтары:

1.Өрт сөндірудің мәні неде?

2.Өрт сөндіргіш қандай қондырғылдар бар?

3.Автоматты қондырғылармен өрт сөндірудің мәні неде?.

4. Өрт туралы хабарлағыштардың қандай түрлері бар?

5.Өрт сөндіру үшін (типтері, көлемі) сумен жабдықтау принципі.

Дата добавления: 2015-07-08