Жартылай өткізгіштер және олардың түрлері мен техникада қолданылуы

Валенттік зонаның деңгейлерінде түгелдей электрондар орналасқан. Электрондарды бос зонаға өткізу үшін оның энергиясы тыйым салынған зонаның енінен кем болмауы керек. Егер ΔΕ үлкен болмаса, онда жылулық қозғалыстың энергиясы электрондардың бір бөлігін жоғарғы бос зонаға көшіруге жеткілікті болады. Сонымен қатар валенттік зона электрондарының оның бос қалған жоғары деңгейіне көшуіне мүмкіндік туады. Сондықтан осындай зат электрондық жартылай өткізгіш деп аталалды

Жартылай өткізгіштердің қатарына германий, кремний, селен, мыстың шала оксиді, күкіртті қорғасын және басқа да көптеген заттар жатады.

Жартылай өткізгіштің меншікті өткізгіштігі электрондар арқылы жүргізілсе, онда оны электрондық өткізгіш немесе n- типті өткізгіштік деп атайды.

Ал керісінше жартылай өткізгіштің меншікті өткізгіштігі кемтіктер арқылы жүргізілсе, онда оны кемтіктік өткізгіш немесе р- типті өткізгіштік деп атайды

Фотометриялық шамалармен өлшем бірліктерін атап жазыңыз

Жарық ағынымен оны өлшейтін шамалармен приборларды қарастыратын оптиканың бір бөлімі фотометрия деп аталады. Толқын ұзындықтары 380нм ден 760нм ге дейін эл.магниттік толқындарды жарық деп атайды.

Жарық толқындары энергия тасымалдайды және оны 2 тұрғыдан бағалауға болады.

Уақыт бірігі ішінде берілген ауданнан өтетін энергия мөлшері бойынша

Көру туйсігі бойынша

Көру туйсігін туғызатын бөлігі жарық ағыны деп аталады. Яғни уақыт бірлігі ішінде S аудан арқылы ағаып өтетін жарық энергиясының мөлшерін жарық ағыны деп атайды.

Ф

Барлық жаққа бірдей жарық шыгарып тұрған дененін өлшемдері әсер байқалатын арақашықтықпен салыстырғында әлде қайда кіші болса, онда оны нүктелік жарық көз деп атайды. Жарық ағынының денелік бұрышқа қатынасын жарық күші деп атайды.

I= S/r2 Денелік бұрыш (стерадиан(СР)) -

Жарық күші канделамен өлшенеді(кд). Жарық ағынын бірлігі люмен алынады(лм)

1лм=1кд*1ср.

51.өздік индукция-

55) Кристалдар (гр. krys-tallos – алғашқы мағынасы мұз) – атомдары мен молекулалары кристалдық тор түзетін қатты денелер. Кристалдар қатты денелердің тепе-теңдік күйі болып табылады. Белгілі бір термодинамикалық жағдайда (қысым, температура) кристалдық күйде болатын заттың нақты, тек өзіне тән кристалдық атомдық құрылымы болады. Бұл құрылым атомдардың орналасуына байланысты кристалдардың сыртқы симметриясын және олардың анизотропиялық қасиеттерін бейнелейді. Табиғатта және техникада кездесетін қатты материалдардың көпшілігі – поликристалдар. Олар ретсіз орналасқан ұсақ кристалдан (кристалиттер) құралады. Бұған көптеген минералдар, металдар мен қорытпалар жатады. Кристалдың жеке ірі түрі монокристалл деп аталады. Табиғатта салмағы жүздеген кг-ға жететін кварц, дала шпаты, флюорит кристалымен қатар мөлшері өте ұсақ алмас кристалы да кездеседі. Молекула-кинетикалық теориядағы термодинамикалық тепе-теңдік жағдайда өсірілген кристалдың пішіні белгілі бір симметриялы, дұрыс көпжақ түрінде болады. Олардың жақтары жазық болып келеді де, қырлары түзу сызық бойымен тұрақты бұрыш жасай қиылысады, яғни кристалдану кезінде кристалдың жақтары өзіне-өзі параллель жылжиды. Бұл заңдылық кристаллографияда бұрыштардың тұрақтылық заңы деп аталады.

56.Сутегіне ұқсас атомдар. Бор теориясының моделі бойынша сутек атомы мен сутек атомына ұқсас иондардың деңгейлерін есептеп табуға жәнеолардың спектрлерін талдап түсіндіруге болады. Осы теория бойынша спектрлік сызықтардың тек жиіліктерін ғана есептеп табуға болатындығын, бірақ олардың интенсивтіктерін анықтауға болмайтындығын айтқан болатынбыз. Сонымен қатар сутек атомынан басқа элементар атомының, мысалы сутектен кейінгі екінші орында тұрған гелий атомының құрылысында түсіндіруге болмайды, Осындай кемшіліктеріне қарамай Бор теориясының моделі атом құрылысы туралы ілімінің дамуында едәір табыс болып есептеледі.Сөйтіп, Бор теориясының моделінің ашылуы-жаңа кванттық механика теориясын түсінуді жеңілдетті. Олай болса, кванттық механика теориясының негізгі теңдеуі Шредингер теңдеуі болып табылады. Енді осы теңдеуді пайдаланып сутек атомының энергия деңгейлерін есептеп табайық.

Сутек атомы оң зарядты бір протон мен оны айналып жүрген теріс зарядтты электроннан құралған жүйе және олардың арасында электрлік тартылыс күші әсер етеді.Протонның массасы өте үлкен болғандықтан оны қозғалмайды деп аталады.

Сонда ядро өрісіндегі электронның потенциалдық энергиясы Кулон заңы бойынша мына формула арқылы өрнектеледі:

Мұндағы Z-ядродағы оң зарядтар саны(сутек үшін Z=1), r-электронның ядродан қашықтығы. Енді осы потенциалдық энергияның мәнін Шредингер теңдеуіндегі орнына қойсақ, онда теңдеу мына түрге келеді:

Бұл теңдеудің шешімі өте күрделі болғандықтан, шешімін көрсетпей-ақ оның тек физикалық мәнін ғана түсіндірейік.

Мұндағы 1,2,3,….-бүтін кванттық сандар болып есептеледі.

Екіншіден (2) теңдеу Бор теориясының моделі бойынша сутек атомының n санымен сипатталатынстационар күйіндегі энергиясының мәні дұрыс табылған болып отыр.Бұл жөніндегі кванттық механиканың артықшылығы сол, Шредингердің теңдеуін шығарғанда ешбір қосымша болжамдар пайдаланылмайды.

Сөйтіп атом энергиясының дискретті мәндері толқындық теңдеудің меншікті мәндері ретінде табылады.

Үшіншіден, Шредингер теңдеуінің шешімінен энергияның бірнеше мәндері сәйкес келеді. Мысалы атомның негізгі күйі ғана n=1,ψ функциясының бір мәнімен сипатталады. Ал n>1 болған күйлердің барлығында да, ψ функциясының мәндері сәйкес келеді. Айталық, кванттық сан n=2 болса, онда энергия мен функцияның 4 мәні; n=3 болса, онда функцияның 9 мәні; яғни функцияның әрбір жаңа мәніне атомдағы электронның белгілі бір күйлері сәйкес келіп отырады.

Электрондардың күйін толық сипаттау үшін бір ғана емес, ең кемінде 3 кванттық сан болуы керек.Олай болса, кванттық механикада Шредингер теңдеуінің меншікті функциясы 3 кванттық сан мәнімен анықталады.Олар:

Бас кванттық сан – n,орбиталық кванттық сан – l және магниттік кванттық сан- m

56) Сутегіге ұқсас атомдарды және олардың қасиеттерін ата.

Дейтерий тритерий позитрон миони жатады. Позитрон-электронның антиболшегі. П. Элект.магниттік әлсіз және гравитациялық озара әсерлесуге қатысады. Дейтерий-ауыр сутек.

57) Атом құрылысы - 1897 жылы көптеген электр құбылыстарын түсiндiруге мүмкiндiк беретiн жаңалық ашылды. Ағылшын ғалымы Дж. Дж. Томсон элементар заряд тасымалдаушысы болып табылатын бөлшектi тапты. Бұл бөлшекті электрон деп атады

Электрон массасы m=9,1*10-31 кг-ға тең және табиғаттағы ең жеңiл сутегi атомы массасынан 3700 еседей аз болып шықты. Электр зарядын арттыруға және азайтуға болады. Яғни олар әр түрлі мәнге ие болуы мүмкін. Ендеше электр заряды физикалық шама. Екі электрометр алып олардың біреуін зарядтайық. Сосын оқшаулағыш тұтқасы бар жіңішке сыммен екі электрометрді жалғайық. Сонда біз зарядтың теңдей екіге бөлінгенін көре аламыз. Атом құрылысы 1911 жылы ағылшын ғалымы Э. Резерфорд басқарған тәжiрибелер нәтижесiнде ашылған. Электрон заряды терiс: q_эл = – е = – 1,6 • 10–19(дәрежесі) Кл.

Дата добавления: 2015-11-04