|
Читайте также: |
Кулыма Җәүдәт Сөләйманның «Ямаулыклар» китабы килеп керде. Шуны укып чыкканнан соң, мин үзем өчен яңа шагыйрь ачтым.
Дүрт тематик кисәккә бүленгән китапның эпиграфлары ук игътибарны туплый, кызыксынуны көчәйтә. Алар бүлек эчтәлеген дә шактый төгәл гәүдәләндерә икән.
Шагыйрь милләтне саклау проблемаларын яктырткан фәлсәфи шигырьләрне уртага куйган. Фикер бик тирәнгә яшеренгән, образлар тыгыз тупланган анда. Дөнья яратылышын, тән һәм җан берлеген тасвирлаган әлеге әсәрләрнең лирик герое — гомумән Кеше. Ул шагыйрь, «мин» итеп кенә дә күзалланмый. Кеше, иң беренче чиратта, Алланың колы. Шул ук вакытта ул аның вәкиле дәрәҗәсенә дә күтәрелә ала.
Әлеге Кешенең яратылышы турында да уйлана шагыйрь. Сәбәбе — ни дә, максаты — ни?
Бу дөньяның дәвамында нинди бәһаң?
Я соң аңа кирәк микән акыл я фән?
Табигатьтә, киләчәктә ни өлешең?
Нигә килдең бу дөньяга, ни йомышың?
(«Кем син, кеше?»)
Шагыйрь уйлавынча, Кеше тән һәм җан берлегеннән тора, дөньяны аңлау өчен яши. Ә дөнья мизгел эчендә туа, мизгел эчендә үлә... Бу сүзләр безне ахыр чиктә Коръән фәлсәфәсеннән үк килгән, җирдәге дөньябыз үлчәнгән, мәңгелек янында вакытлы, дигән фикергә алып чыга. «Тән һәм җан» шигыренең асыл мәгънәсе әнә шул.
Әлбәттә, дөньяга килгән Кеше Сөю, Ирек, Мәхәббәт турында баш вата. Бәһасен, кадерен соңгы сулышта, тыны кысылганда гына аңлый. Бүлеккә кергән исемсез шигырьләрнең шактыенда шул фикерләрнең чагылышын табарга булыр иде.
Сөләйманның лирик герое — хакыйкать эзләүче. Җаны чирләп бетсә дә, башкалар өчен борчылудан туктамый, бөтен кешеләрдәге газапларны һаман да шул үз җаны аркылы уздырырга тырыша.
Җәүдәт Сөләйманга кызганып язу хас, әмма төчелек, сентиментальлек рәвешендә түгел. Газапларын эченә йоткан герой вакыт-вакыт дөньяга елмаеп та карый, аннан яратырлык, үзен оныттырырлык мизгелләр эзли. Дөньяда аклы-каралы төсләр чиратлаша, дип тә еш кабатлый ул.
Бербөтен дөнья тишкәләнгән, ямаулык салырга кирәк. Ул яңа һәм искедән тора. Бу фикерләр дә алда әйткәнгә аваздаш.
«Ә һәлакәт якыная минут саен» шигырендә дөньяның каршылыклардан торуы, диалектикага нигезләнүе тагын да ачыграк күренә:
Мин — бер, мин — күп,
Мин — су, мин — ут,
Җан — мәңгелек, яшәү — минут.
Мин — бер җиһан, мин — бер нокта,
Мин — бер галәм һәм хәтта... юк та.
Җ. Сөләйман иҗатында Көнчыгыштан килгән традицион калып һәм образлар файдаланылмый диярлек. Шулай да үзенең фәлсәфи тирәнлеге, аерым образларны куллану рәвеше белән көнчыгыш шагыйрьләренекенә күбрәк тә тарта шикелле. Бертуктаусыз вакыт алмашынуны һәм вакытлар бәйләнешен, чорның узып баруын тою, аны ничек дәвам итү, тарихта эз калдыру турында уйлана шагыйрь. Мәхәббәтне дә, көнчыгыш шагыйрьләре кебек, дөньяга килгән кешенең күңелен ахыргача биләгән бер гамь, яшәү, иҗат көче тудыручы хис итеп карый. Лирик мин Мәңгелектә аңа биреләчәк бәяне эзли, сөю газапларының узачагына өметләнә.
Шагыйрь газаплар аркылы туган матурлыкка аеруча табына, аңа гына соклана:
Тәмуг утында ярала Асылташның гүзәле.
(«Өзгәләнмә»)
Газаптан туган матурлыкка сокланам.
(«Матурлык»)
Аның һәр гашыйк герое диярлек капма-каршы халәтләр дөньясында яши:
Табигатьтә бар туу да, Бар яну, бар сүрелү...
(«Туй уңаеннан»)
Лирик геройның теләкләре дә каршылыклы. Күзгә ташланып торсын өчен, шагыйрь капма-каршы мәгънәдәге сыйфатламаларны еш кына янәшә куя:
Нык гаилә — йомшак бәгырь,
Озын гомер — кыска шигырь,
Салкын акыл — кайнар йөрәк...
Олы табыш — кече сагыш,
Тәңгәл килсен теләкләргә
Ләүхелмәхфүздәге язмыш...
(«Теләкләр»)
Шагыйрьнең иң ихлас, иң тирән мәхәббәте — милләтенә. Аның турындагы шигырьләрендә сагышлы халык икәнлегенә гел басым ясап тора, сагышының ерактан килгән һәм бүгенге сәбәпләрен ачарга омтыла. Китапта милләтпәрвәр дусларына, милли хәрәкәткә, дәүләт атрибутикасына, үзгәртеп кору елларының һәрбер яңалыгына багышланган шигырьләрне очратырга мөмкин. Бер карасаң, аларга багышлап, публицистик рухтагы поэтик әсәрләр генә язып була кебек. Турыдан ярып, усал итеп, тәнкыйтьләп. Талантлы шагыйрь тапталган юлдан китми. Көтелмәгән образлар эзли һәм таба:
Татарстан ярасына,
ак бинт булып,
Ай сузылган...
(«Татарстан флагына карап...»)
Милли мөстәкыйльлекнең чынбарлыкта булмавын, аның халыкның ярасы икәнлеген, милли атрибутикабызны да үзебез теләгәнчә сайлый алмавыбыз хакындагы фикерләрне, моннан да образлырак һәм асмәгънәлерәк итеп, тагын кем әйтер иде икән?!
Шушы газаплы дөньяда халык бәхете өчен көрәшүчеләр — иң зур каһарманнар, ваемсыз милләтләр — юк ителүгә дучар. Төп фикерләрнең берсе — әнә шул.
Милләт язмышын чагылдырган бүлекнең соңгы шигырендә без тагын бер кат ямаулык образы белән очрашабыз. Аның әсәр башындагы мәгънәсе тагын да киңәя төшкән. Ул лирик герой башкарган эшләр, аның чуар дөньясын гына аңлатмый. Ямаулык дөньядан киткән милләтләр калдырган эз булып та ачыла. Ямаулык, ни кызганыч, сүтелеп ташланырга да мөмкин. Шул ук вакытта хәтта тузган киемдәге ямаулык та күзгә ташланып, җанны көйдереп тора. Үзенчәлекле күзаллаулар тудыра бу шигырь.
Җәүдәт Сөләйманның герое шундый хакыйкатькә килә: һәркем, милләте бәхетле булганда гына, үзен чын кеше итеп тоя, башкалар кичергән сөенеч хисләрен кичерә.
Дата добавления: 2015-10-28; просмотров: 66 | Нарушение авторских прав
| <== предыдущая страница | | | следующая страница ==> |
| Сталин лагерьларының афәтен сурәтләгән әсәр | | | Яңа китап укыгач |