Гәр мин президент булсам

Мин үсәм, укыйм, хезмәт баскычында күтәреләм һәм президент булам, дип, үз алдына зур максатлар куючылар аздыр, әмма илбашының нинди булырга тиешлеге, җитәкчегә хас сыйфатлар, аның алдында торган бурычлар, халык, ил, шәһәр һәм авыл тормышы турында без һәрвакыт уйланабыз.

Күпмилләтле республика язмышын үз кулыңа алу зур җаваплылык сорый. Әгәр син президент булсаң, аның, кечеме, зурмы, һәр милләте турында бердәй кайгыртырга мәҗбүр. Ә бәлки, моңа кадәр шартлар тудырылмау, кысылуга дучар үтелүе аркасында, күпсанлы халыклар дәрәҗәсендә үсеш алмаган, теле югалып барганнарга игътибарың зуррак та булырга тиештер әле.

Татарстанда яшәүче чуваш, мари, удмурт балалары үз телләрендә белем алсын өчен, махсус мәктәпләр ачыла, китаплар кайтарыла. Читкә сибелгән татарлар да шундый ук карашка мохтаҗ. Президент авыр елларда далада иген иккән, шахталарда күмер чапкан, завод-фабрикалар торгызуда катнашкан, укытучылары җитешмәгән якларга белем бирергә киткән һәм шунда төпләнеп калган кешеләрнең дә мәнфәгатьләрен онытмаса иде.

Үз республикабызда икетеллелекне тормышка ашыру буенча да күп эшләр башкарасы бар әле. Урамнардагы концерт-тамаша белдерүләренең, хәтта дәүләт оешмаларының ишегенә эленгән язуларның да һәрвакыт хаталы булуы йөрәкне әрнетә, телең өчен кимсенәсең. Трамвай-троллейбусларда тукталышларны татарча атаудан да туктадылар. Милли бәйрәмнәр русныкы булса — русча, татарныкы икән — ике телдә алып барыла. Депутатлар, нигездә, вата-җимерә, рус телендә генә сөйләшә. Ана телебез язуда зур мөмкинлекләр алса да, аның кулланылыш даирәсе киңәймәде, хәзер инде татарча камил сөйләшүчеләр дә көннән-көн кими бара. Татар мәктәпләрен тәмамлаучыларга кадәр үзебезчә сөйләшми диярлек.

Икенче зур мәсьәләләрнең берсе — туфракның, елга-күлләрнең пычрануы, урманнарның саксыз киселүе, чүплек оясына әйләнүе. Халык үзе яшәгән җирне нәҗесләндерергә тәмам күнекте, моны гадәти бер эшкә саный башлады. Табигать тә илбашы тарафыннан яклауга мохтаҗ.

Пычранган, агуланган ризык ашаган, һава сулаган халыкның сәламәтлеге тәмам какшады, кешенең уртача яшәү озынлыгы кимеде. Санаторийларга акчалы һәм дәрәҗәле урыннарда эшләүчеләр генә бара ала. Дарулар, медицина хезмәте кыйммәт, бушлай булуы кәгазьдә генә калды. Ил бюджетында медицина өчен бүленгән акчаның күләмен сизелерлек арттырырга кирәк.

Малайлар һәм кызлар үзләрен кечкенәдән үк кимсетелгән тоярга тиеш түгел. Зур керемле гаиләләрнең балалары шәхси бакчаларга йөри, яхшы җиһазландырылган яңа тип мәктәпләрдә укый. Болай да балалар аз туган илдә һәркем өчен белем алуга тигез мөмкинлекләр булдыру кыен түгелдер дип беләм. Һәр сабыйның язмышы исәпкә алынса иде.

Бүгенге көндә әтисез-әнисез калган, алар тарафыннан читкә тибәрелгәннәрнең тормышы аеруча авыр. Интернат-мәктәпләрнөң матди базасын ныгытырга, тәрбиячеләрне сайлап алырга, кешелекле педагогларны җитәкче итеп билгеләргә кирәк. Вакытлы матбугатта коррекция мәктәпләрендәге гаделсезлекләр турында язмалар еш күренгәләп тора. Әлбәттә, президент болар белән турыдан-туры шөгыльләнә алмый, әмма ул һәр тармакның ничек сулаганын, яшәгәнен белергә һәм, стратегик юнәлешләрне билгеләгәндә, үз сүзен әйтергә тиеш.

Әтиле туып та, аның ярдәмен тоймаган балалар байтак. Таркалган гаиләдә үскән һәм ата-анасы тарафыннан онытылган егет һәм кызларга, югары уку йортларына кергәндә дә, бернинди ташламалар каралмаган. Еш кына аларның әтилеге кәгазьдә генә икәнлеген һәркем белсә дә, социаль яклау бу төркемне читләп уза.

Завод-фабрикаларның, авыл хуҗалыгының хәле тәмам мөшкелләнде. Үзгәртеп кору елларында аларның байлыгы таланды, бер кулга тупланды. Предприятиеләрнең яңа хуҗалары җитештерүне торгызу, кешеләрне хезмәт хакы белән тәэмин итү турында кайгыртмый. Мондый җитәкчеләр өчен заводның банкротлыкка чыгып, соңгы байлыгының бүленүе кулайрак. Илдәге һәр җитештерү үзәген көчле күзәтүгә алмый торып, бу хәл туктатылмаячак.

Республикада эшсезләр саны артканнан арта. Кайвакыт, урын тәкъдим иткәндә дә, эшкә килергә теләүчеләр табылмый. Аз хезмәт хакына көн уздырганчы, салым инспекцияләре тарафыннан теркәлмәгән хезмәт белән шөгыльләнүне кулайрак күрә алар.

Ил казнасы ярлылана бара. Һәркем үзе, гаиләсе өчен генә тырыша. Кешеләрдәге элеккеге иҗат, хезмәт, теләктәшлек рухын торгызырга инде бик авыр булачак. Һәркайда кыенлыклар белән генә очрашасың. Киләчәккә өмет уятырлык эшләр кирәк.

Илбашының шәхси тормышы — күз алдында булмаганда да, халык телендә. Ул әхлаклы яшәү үрнәген күрсәтергә тиеш. Гаиләсендәге дәрәҗәсе, хатынына мөнәсәбәте, ул-кызларының кем булуы да аның шәхси авторитетын билгели. Әти-әнисе кем булган, ничек укыган, кайда туган — халыкны аның язмышына кагылышлы һәр нәрсә кызыксындыра. Шулай икән, Президент бу хакта бер генә минутка да исеннән чыгара алмый. Ул урындагы кешене мин, беренче чиратта, үз милләте хөрмәт итәргә тиеш дип тә саныйм.

Дата добавления: 2015-10-28