Жаза теориялары

Негізгі ұғымдары: жаза, мақсаттары, әлеуметтік, әділеттілікті, қалпына келтіру, сотталғандар, түзеу.

Қылмыстык кодексте жазаның сот үшін міндетті тізбектері мен оны колда-нудың тәртібі тұжырымдалған. Сот қылмысқа кінәлі адамға қылмыстық занда көрсетілген шараның шеңберінде оның шегі-нен шықпай, жаза тағайындайды. Тек ерекше жағдайларда ғана сот көрсетілгеннен гөрі неғұрлым жеңілірек жаза тағайындауға қүқылы.

Екіншіден, мемлекеттік күштеу шарасы ретіндегі кылмыстық жазаны мемлекет атынан тек кана сот тағайындайды.Қылмыстық кодекстің 38-бабында "жаза дегеніміз соттың үкімі бойынша тағайындалатын мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы" делінгең Қылмыстық жазамен салыстырғанда басқа да мемлекеттік күштеу шаралары мемлекеттік органдар немесе лауазым-ды органдар арқылы жүзеге асырылады.

Үшіншіден, занда көрсетілген тәртіппен сотталған адамды жазадан босату, сондайақ тағайындаған қылмыстык жазаны жеңілдету тағы да сот аркылы жүзеге асырылады тек қана рақымшылық және кешірім беру актілерімен жазадан босату немесе жазаны жеңілдету Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес Парламент немесе Республика Президенті аркылы жүзеге асырылады, ал басқа жағдайларда бұл мәселелерді шешу тек соттың міндеті болып табылады.

Төртіншіден, қылмыстық жаза жария түрде ашықтан-ашык тағайындалады. Яғни, қылмыс адамның кінәсін анықтау оған жаза тағайындауды қажет деп табу, қылмыстық жазаның нақты түрі мен көлемін анықтау, жеке немесе занды тұлғалар арқылы емес мемлекет арқылы жария, ашықтан-ашық түрде белгіленеді.

Қылмыстык, жаза кінәлі адамға мемлекет атынан белгіленеді, жеке немесе лауазымды адамдар сот тағайындаған жазадан ешкімді де босата алмайды, занды күшіне енген сот үкімі мемлекетгік, жеке кәсіпорын, ұйым, мекеме, лауазымды және жай адамдардың орындауы үшін Республика аумағында міндетті болып табылады.

Бесіншіден, мемлекеттік күштеу шаралары ретінде қылмыстық жаза қылмыстық занда көрсетілген нақты кылмысты жасаған кінәлі адамға қолданылуы мүмкін. Қылмыстық жазаны қолдану кінәліні басқа түрдегі азаматтық, әкімшілік немесе тәртіптік құқылық жауапкершілікке тартумен де ұштастырылуы мүмкін..

Жаза мемлекеттік мәжбірлеу шарасы. Ол- қылмыс жасаған адамға қатысыт, тек ерекше мемлкеттік орган – соттың үкімі бойынша ғана қолданылады. Үкім Қазақстан Республикасының атынан шығарылады. Мемлекеттік мәжбүрлеудің басқа шаралары лауазымды адамның немесе қандай да бір мемлекеттік органның атынан қолданылады.

Заңды күшіне кірген сот үкімі барлық мекемелер, ұйымдар, кәсіпорындар және лауазымды адамадар үшін міндетті және Қазақстанның барлық аумағында орындалуы тиіс. Үкімде тағайындалған жаза тек қылмыс жасаған адамға ғана қатысты, ол басқа адамдарға таралмайды.

Жазаның орындалуы мемлкеттің мәжбірлеу күші арқылы қамтамасыз етіледі.

Жаза- мемлекетіәк мәжбүрлеудің қылмыстық заңда белгіленген шарасы.

Жаза –қылымыс сияқты құқық бұзушылық үшін ғана қолданылатын мемлкеттік мәжбірлеу шарасы. Жазаның міндетті қасиеті, ол – жазалау, яғни сотталған адамның бостандығы мен құқығын шектеу немесе олардан айыру.

Қылмыстық жаза мемлекет атынан қылмысты іс-әрекеттер үшін кінәлінің кінәсін бетіне басу арқылы берілетін теріс кұқылық баға болып табылады. Бетіне басудың және кінәлаудың дәрежесі қылмыстың ауырлығына, кінәлінің жеке тұлғасына және оның қылмысты іс-әрекетті істеудегі мінез-құлқына тікелей байланысты болады.

Жаза сотталған адамға белгілі бір зардап келтірумен тікелей байланысты болады. Мысалы, соттың кінәліні бас бостандығынан айыруы немесе белгілі бір кәсіппен шұғылдануға немесе белгілі бір лауазым иесі болуға тыйым салуы, мүлкін тәркілеуі мүмкін. Ерекше ауыр қылмыс жасаған жағдайда кінәліге занда көрсетілген негізде ерекше жаза — өлім жазасын тағайындауы да мүмкін. Сөйтіп, кез келген қылмыстық жаза тағайындағанда сотгалған адам материалдық, моральдық, мүліктік зардап шегеді. Өйткені жаза өзінің мәні жөнінен кінәліні жазалау болып табылады.

2. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 38-бабының 2-бөлігінде жазаның мақсаты — әлеуметгік әділеттілікті қалпына келтіру, сондай-ақ сотталған адамдарды түзеу, сондай-ақ сотталғандарды да, басқа адамдарды да жаңа кылмыстарды істеуден алдын ала сақтандыру екендігі айтылған.

Жазаның мақсатгары кылмыстық құқықтың жалпы міндеттері арқылы белгіленеді. Қылмыстық кодекстің 2-бабындағы осы заңның міндеттері заң корғайтын мүдделерді корғау, алдын алу делінсе, ол міндетгерді жүзеге асыру үшін кылмыстык жауаптылық негіздері белгіленіп, қылмыс ұғымы айқындалады, кылмыс істеген адамдарға қолданылуға тиісті жазамен өзге де қылмыстық құқылық ықпал ету шаралары белгіленеді.

Жазаның мақсаты бұл адамдардың тарапынан тағы да қылмыс істеу фактісінің орын алмауын көздеуі болып табылады. Жазаның осы көздеген мақсатына жетуінің құралы сотгалғандарды түзеу аркылы, еңбекке адал, заң талаптарын мүлтіксіз орындау рухында тәрбиелеу болып табылады.

Жазаның мақсаты:

а) әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру;

б) сотталған адамды түзеу;

в) сотталған адамды жаңа қылмыс жасаудан сақтандыру (арнаулы, жеке сақтандырудың мақсаты);

г) басқа адамдарды қылмыс жасаудан сақтандыру (жалпы сақтандырудың мақсаты).

Жазалаудағы мақсаттардың бірі - әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру. Кез келген қылмыстың әлеуметтік әділеттілікті бұзатыны белгілі.

Жазаның басқа бір маңызыды мақсаты – сотталған адамды түзеу, ол Қазақстан Республикасы қылмыстық заңының ізгілікті екендігін көрсетеді. Түзеуді екі аспектіде қарастыру керек; біріншіден, сотталғанға тәрбиелік ықпал ететін процестің өзі ретінде, екіншіден, сол ықпалдың нәтижесі ретінде.

Түзеудегі мақсат сотталған адамның психикасы мен мінез-құлқын дұрыс жаққа бұру, оның қоғамға жат пікірлер мен дағдылардан арылуына мүмкіндік беру, оған әлеуметтік ұнамды қасиеттер жұқтыру, оның бұрын бойында болған, бірақ ол жоғалтып алған жақсы жақтарын қайтару.

Жазалау мақсатымен тығыз байланыстағы, бірақ өзінше дербес мақсат – арнаулы (жеке) сақтандыру.

Арнаулы сақтандыру мақсатына жету үшін сотталған, біріншіден, жаңа қылмыс жасау мүмкіндігінен айырылады.

Екіншіден, арнаулы сақтандырудағы мақсатқа жазамен қорқыту арқылы қол жеткізуге болады. Қылмыс жасаған адамды қалай да қылмыс күтіп тұратындығын санаға құю арқылы адамды қылмыс жасаудан сақтандырауға болады.

Үшіншіден, арнаулы сақтандырудағы мақсатқа сотталған жазасын өтеп жатқан кезде оның психикасына оң әсер ету арқылы қол жеткізуге болады.

Дата добавления: 2015-10-24