Дебиеттер 1 страница

Дебиет

1. Кенесариев У.И., Жакашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы. Алматы, 2003. – 8-25 б.

2. Жалпы экология атауларына түсіндірме сөздік. / У.И.Кенесариев, Н.Ж.Жақашов редакциясымен. Авторлары Әлібеков А.С., Тоқмолдаева З.Қ. Әлібеков С.С.,– Алматы, 2007. – 144 б.

3. Гигиена / Под ред. акад. РАМН Г.И.Румянцева.- М.:ГЭОТАР:Медицина, 2005.- С.76-110, 197-220.

4. Экология, окружающая среда и человек: Учеб. Пособие для вузов, средних школ и колледжей. – 2-е изд., испр. и доп. / Ю.В. Новиков. – М.: ФАИР-ПРЕСС, 2002. – С.3-22.

5. Тулебаев Р.К., Слажнева Т.И., Кенесариев У.И., Белоног А.А., Корчевский А. «Оценка гигиенических рисков в промышленных регионах РК», Алматы, 2005 г., стр. 4-7.

6. Дәріс.

8. Бақылау:

Тақырып бойынша сұрақтар

1. Неге нообиогеоценоз «Қоғам-табиғат» жүйесінің элементарлы ячейка болып саналады?

2. Техноноосфера дегеніміз не? Техносфераның шектері немен анықталады?

3. «Қоғам-табиғат» жүйесіндегі құрылымдық схеманы құрастырыңыз.

4. Қандай жасанды биогеоценоздарды білесіз? Олардың аталуы?

5. Технобиогеоценоз бен биогеоценоздың айырмашылығы қандай?

6. Қазіргі өнеркәсіптің табиғи ортасына әсеріне сипаттама беріңіз.

7. Қоршаған ортаны ластайтын зиянды компонентер мен өнеркәсіптік кешендер қарым-қатынастары туралы ақпараттың ролі қандай?

8. «Қоғам-табиғат» жүйесіндегі қарым-қатынастар туралы ақпараттың қажеттілігін анықтаңыз. Мысалдар келтіріңіз.

9. Гидросфералық және атмосфералық ластану ареалдар масштабтарына қандай шаралар арқылы әсер етуге болады?

10. Табиғи-өнеркәсіптік экожүйе дегеніміз не? Табиғи экожүйеден оның қандай айырмашылығы бар?

11. Заманауи өнеркәсіптің табиғи ортасына әсерін сипаттаңыз.

12. ҚО ластаушы агенттерін гигиеналық нормалау түсінігі.

13. ҚО факторларының зияндылық негізгі критерийлері.

14. ҚО зиянды заттарының рұқсат етілген концентрациялар түсінігі.

15. Заттардың зияндылығының лимиттеуші көрсеткіші туралы түсінік.

1. Тақырыбы. Атмосфералық ауаның ластануының қоршаған орта мен халық денсаулығына әсері. Қазақстан жекелеген аймақтар мысалында атмосфералық ауа ластану интегралдық көрсеткішін есептеу және бағалау.

2. Мақсаты: Атмосфералық ауаның ластану көздері және ерекшеліктері туралы, фондық және антропогендік ластанулар туралы, ұйымдастырылған, ұйымдастырылмаған және аралас шығарындылар туралы, атмосфералық ауаның ластануына бақылау жүргізу үшін нүктелерді таңдау принциптері, атмосфералық ауаны қорғау бойынша шаралар туралы білім қалыптастыру.

3. Оқыту мақсаты:

1. Адам ағзасына атмосфералық ауаның ластануының деңгейі туралы білім қалыптастыру;

2. Зиянды заттардың максималды бір реттік, орта тәуелділіктік, орта жылдық концентрациялар туралы білім қалыптастыру;

3. Зиянды заттардың қауіптілік сыныптар туралы білім қалыптастыру;

4. Қоршаған орта факторларының аралас, қабаттасқан және кешенді әсер туралы білім қалыптастыруу;

5. Атмосфералық ауадағы зиянды заттардың ШРЕК-дан асу есесін есептеу дағдыны қалыптастыру;

6. Зиянды заттарды қауіптілік сыныптар бойынша топтастыру дағдыны қалыптастыру;

7. Атмосфералық ауа ластануының кешенді көрсеткішін есептеу дағдыны қалыптастыру.

4. Өткізу түрі: кіші топтарда істеу, дискуссия

5. Тақырып бойынша тапсырмалар:

Тапсырма №1.

Тақырып бойынша негізгі түсініктерін ұғу.

Тапсырма №2.

Әдістемелік ұсыныспен жұмыс істеу.

Тапсырма №3.

Ситуациялық есептерді шешу.

Тапсырма №4.

Тестік сұрақтарға жауап беру.

6. Таралатын материал: есептер

Дебиет

1. Кенесариев У.И., Жакашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы. Алматы, 2003. – 25-50 б.

2. Г.И. Румянцев и соавт. Гигиена. – М.: Медицина, 2005. – С.197-220.

3. Экология, окружающая среда и человек: Учеб. Пособие для вузов, средних школ и колледжей. – 2-е изд., испр. и доп. / Ю.В. Новиков. – М.: ФАИР-ПРЕСС, 2002. – С.3-22.

8. Бақылау:

Тақырып бойынша сұрақтар

1. Атмосфера туралы түсінік, оның химиялық құрамы.

2. Елді мекендер атмосфералық ауасының негізігі ластаушы көздері.

3. Атмосфералық ауаның фондық және антропогендік ластану туралы түсінік.

4. Валдық (жалпы) шығарындылар туралы түсінік?

5. Ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған шығарындылар туралы түсінік?

6. Атмосфералық ауаны ластанун қандай бақылау посттарын білесіз?

7. Àòìîñôåðà áèîñôåðàíû» ýëåìåíòi ðåòiíäå.

8. ²àçàºñòàííû» ¸ðò¾ðëi àéìàºòàðûíäà¹û ºàëà æ¸íå àóûëäû æåðëåðäi» àòìîñôåðàëûº àóàñûíû» ëàñòàíó ê¼çäåði ìåí åðåêøåëiêòåði.

9. Àòìîñôåðàëûº àóàíû» ëàñòàíó ôàêòîðëàðû.

10. Àòìîñôåðàëûº àóàíû» ëàñòàíóûíû» êåøåíäi ê¼ðñåòêiøòåði ìåí åñåïòåó ¸äiñòåði.

11. Àòìîñôåðàëûº àóàíû» ëàñòàíóûíû» ìà»ûçû.

12. Ôîíäûº æ¸íå àíòðîïîãåíäi ëàñòàíóëàð, îëàðäû» ê¼çäåði, ñèïàòòàìàñû. Àòìîñôåðàëûº àóàäà çèÿíäû çàòòàðäû» ê¼ïòåï øû¹àðûëóû (½éûìäàñòûðûë¹àí, ½éûìäàñòûðûëìà¹àí, àðàëàñ), îëàðäû» ñèïàòòàìàñû.

13. ²àëàëàðäà¹û àòìîñôåðàëûº àóàíû» àðíàéû ëàñòàíóëàðû, îëàðäû» æàëïû òiðøiëiêòi» ñàíèòàðëûº æà¹äàéûíà ¸ñåði.

14. Àòìîñôåðàëûº àóàíû» ëàñòàíóûí áàºûëàóäû ½éûìäàñòûðó. Áàºûëàó ïóíêòòåðií òà»äàóäû» íåãiçãi ïðèíöèïòåði.

15. Àòìîñôåðàëûº àóàíû ºîð¹àó øàðàëàðûí æ¾ðãiçó.

Жағдайлық есептер

N 1 åñåï.

´ñêåìåí ºîð¹àñûí-ìûðûø êîìáèíàòûíû» Ñ²Ç òåððèòîðèÿñûíäà ìåêòåïêå äåéiíãi áàëàëàð ìåêåìåëåði, àóðóõàíà æ¸íå ò½ð¹ûí ¾éëåð 500 äåí 1500 ìåòðãå äåéií îðíàëàñºàí. Êåéáið õèìèÿëûº ýëåìåíòòåð êîíöåíòðàöèÿñû 5000 ì ºàøûºòûºòà äà øåêòåëiï æiáåðiëãåí êîíöåíòðàöèÿäàí (ØÆÊ) àñàäû.

Àòìîñôåðàëûº àóàíû» ñàïàñû ´ÊÌÊ 500 ì ºàøûºòûºòà ìûíàäàé áîëàäû:

Õèìèÿëûº çàòòàð	´²ÌÊ ºàøûºòûº, ì	Êîíöåíòðàöèÿ, ìã/ì^3	ØÆÊ, ìã/ì^3
Øà»		0,1-2,3	0,05
ʼìiðòåãi îêñèäi		16,0-47,0	3,0
Àçîò äèîêñèäi		0,11-0,83	0,04
Õëîð		-0,14	0,03
ʾêiðò äèîêñèäi		0,4-2,34	0,05
²îð¹àñûí		0,002-0,029	0,0003
ʾêiðò		0,02-0,21	0,1

ѽðàºòàð.

1. Åëäi ìåêåíäåð àòìîñôåðàëûº àóàñû ¾øií ØÆÊ àòàë¹àí õèìèÿëûº çàòòàð êîíöåíòðàöèÿñû íåøå ðåò àñàäû?

2. ØÆÊ-¹à ñ¸éêåñ åìåñ ¸ðáið ê¼ðñåòêiøòi» ºàíäàé ãèãèåíàëûº ìà¹ûíàñû áàð?

3. Îñû òåððèòîðèÿäà ìåêòåï æàñûíà äåéiíãi æ¸íå ìåêòåï æàñûíäà¹û áàëàëàð ìåêåìåëåðií, ò½ð¹û ¾éëåð îðíàëñòûðó¹à áîëà ìà?

4. Åãåð áàëàëàð îñû áåðiëãåí òåððèòîðèÿäà ò½ðñà áåðiëãåí ñèòóàöèÿ àäàìäàð äåíñóëû¹ûíû» ê¾éiíå ºàëàé ê¼ðiíåð åäi?

5. Îñû áåðiëãåí òåððèòîðèÿäà ºàíäàé ñàóûºòûðó øàðàëàðû ì¾ìêií.

N 2 åñåï.

²îð¹àñûí-ìûðûø êîìáèíàòûíû» ñàíèòàðëûº ºîð¹àó çîíàñûíû» øåêàðàñûíäà (øû¹àðûíäûëàð ê¼çäåðiíåí 1500ì) ò½ð¹ûí ìåêåí-æàéëàð æ¸íå ìåêòåïêå äåéiíãi áàëàëàð ìåêåìåëåði îðíàëàñºàí.

Ñ²Ç øåêàðàñûíäà àòìîñôåðàëûº àóàíû» ëàñòàíó äå»ãåéi ìûíàäàé:

Õèìèÿëûº çàòòàð	´²ÌÊ ºàøûºòûº, ì	Êîíöåíòðàöèÿ, ìã/ì^3	ØÐÅÊ, ìã/ì^3
Øà»		0,2-1,7	0,05
ʼìiðòåãi îêñèäi		11,0-35,0	3,0
Àçîò äèîêñèäi		0,3-0,7	0,04
Õëîð		0,11	0,03
ʾêiðò äèîêñèäi		0,26-2,0	0,05
ʾêiðò ºûøºûëû		0,03-0,10	0,1
²îð¹àñûí		0,003-0,012	0,0003
Ñûíàï		0,012	0,0003
Êàäìèé		0,09	0,001
Íèêåëü		0,07	0,001
Õðîì		0,05	0,0015
Ìûðûø		0,3	0,05
Ìûñ		0,050	0,002

ѽðàºòàð.

1. Åëäi ìåêåíäåð àòìîñôåðàëûº àóàñû ¾øií ØÐÅÊ -äàí àòàë¹àí õèìèÿëûº çàòòàð êîíöåíòðàöèÿñû íåøå ðåò àñàäû?

2. ØÐÅÊ -¹à ñ¸éêåñ åìåñ ¸ðáið ê¼ðñåòêiøòi» ºàíäàé ãèãèåíàëûº ìà¹ûíàñû áàð?

3. Îñû òåððèòîðèÿäà ìåêòåï æàñûíà äåéiíãi æ¸íå ìåêòåï æàñûíäà¹û áàëàëàð ìåêåìåëåðií, ò½ð¹ûí ¾éëåð îðíàëàñòûðó¹à áîëà ìà?

4. Åãåð áàëàëàð îñû áåðiëãåí òåððèòîðèÿäà ò½ðñà áåðiëãåí ñèòóàöèÿ àäàìäàð äåíñàóëû¹ûíû» ê¾éiíå ºàëàé ê¼ðiíåð åäi?

5. Îñû áåðiëãåí òåððèòîðèÿ ºàíäàé ñàóûºòûðó øàðàëàðû ì¾ìêií?

N3 åñåï.

²îð¹àñûí-ìûðûø êîìáèíàòû øû¹àðûíäûëàðû ê¼çiíåí 5000 ì ºàøûºòûºòà ìåêåí æàéëàð, ìåêòåïòiê áàëàëàð ìåêìåëåði îðíàëàñºàí. Àòìîñôåðàëûº àóà ëàñòàíóûíû» äå»ãåéi ìûíàäàé áîëàäû:

Õèìèÿëûº çàòòàð	´²ÌÊ ºàøûºòûº, ì	Êîíöåíòðàöèÿ, ìã/ì^3	ØÐÅÊ, ìã/ì^3
Øà»		0,01-0,3	0,05
ʼìiðòåãi îêñèäi		1,0-5,0	3,0
Àçîò äèîêñèäi		0,03-0,2	0,04
Õëîð		0,01-0,02	0,03
ʾêiðò äèîêñèäi		0,01-0,03	0,05
ʾêiðò ºûøºûëû		0,003-0,01	0,1
²îð¹àñûí		0,0003-0,001	0,0003
Ñûíàï		0,0002	0,0003
Êàäìèé		0,02	0,001
Íèêåëü		0,001	0,001
Õðîì		0,03	0,05
Ìûðûø		0,001	0,002
Ìûñ		0,001	0,0015

ѽðàºòàð.

1. Àòàë¹àí õèìèÿëûº çàòòàðäû» êîíöåíòðàöèÿñû íåøå ðåò ØÐÅÊ -äàí àñàäû?

2. Õèìèÿëûº çàòòàðäû» ºàéñûñû ØÐÅÊ ñ¸éêåñ åìåñ æ¸íå ò½ð¹ûíäàð äåíñàóëû¹û ¾øií ºàóiïòi?

3. Îñû òåððèòîðèÿäàìåêòåïêå äåéiíãi áàëàëàð ìåêåìåñií æ¸íå ìåêåí æàéëàð îðíàëàñòûðó¹à áîëà ìà?

4. Àäàìäàð (áàëàëàð) äåíñàóëûº ê¾éiíäå îñû ñèòóàöèÿ ºàëàé ê¼ðiíåð åäi, åãåð îëàð îñû òåððèòîðèÿäà ò½ðûï êåëñå?

5. Áåðiëãåí òåððèòîðèÿäà ºàíäàé ñàóûºòûðó øàðàëàð æàñàó ì¾ìêií?

N 4 åñåï.

Ò¾ñòi ìåòàëëóðãèÿ ¼íäiðiñi îðíàëàñºàí ðåãèîíäà àòìîñôåðàëûº àóàíû» õèìèÿëûº çàòòàðìåí ëàñòàíóû îðûí àë¹àí, îëàðäû» êîíöåíòðàöèÿëàðû ØÐÅÊ àðòàäû. Àòìîñôåðàëûº àóà ëàñòàíóûíû» ä¸ðåæåñií áà¹àëàó ¾øií ¸ðò¾ðëi ìåòîäòàð ºîëäàíûëàäû, ñîëàðäû» áiði àòìîñôåðàëûº àóà ëàñòàíóûíû» èíòåãðàëüäû ê¼ðñåòêiø áîëàäû.

Дата добавления: 2015-10-02